به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، آنچه بیش از هرموضوع دیگری در حوزه نشر در سطح یک کشور مهم است توجه به تالیف و ترویج فرهنگی بومی و ملی در قالب این‌گونه آثار است که طبق آمارها و نظر کارشناسان، در سال‌های اخیر تعداد آن‌ها نسب به آثار ترجمه کاهش یافته است. اما در این میان هرتالیفی را نمی‌توان اثر خوب دانست و در این میان کیفیت نیز از اهمیت بالایی برخوردار است؛ مخصوصا در حوزه ادبیات کودک و نوجوان که کتاب، نقش چشمگیری در شکل‌گیری شخصیت و فرهنگ بچه‌ها دارد و اثرات آن تا بزرگسالی و در کل دوران زندگی فرد، نمود دارد. براین اساس در این گزارش نگاهی داریم به کتاب‌های تالیفی حوزه کودک و نوجوان که بر اساس نظر کارشناسان این حوزه، یعنی داوران جوایز مختلف اعم از کتاب سال، شعر فجر، شهید غنی‌پور، جشنواره کتاب رشد و لاک‌پشت پرنده به عنوان آثار برگزیده، تقدیری و نامزد نهایی اعلام شدند. 

بی‌شک این فهرست می‌تواند به عنوان منبعی برای مخاطبان کودک و نوجوان، که این روزها به دلیل شیوع ویروس کرونا و تعطیلات در خانه به‌سر می‌برند، مورد استفاده قرار گیرد.
 
جایزه کتاب سال
جایزه کتاب سال نخستین جایزه‌ای است که در این فهرست به آن می‌پردازیم. آیین اختتامیه سی و هفتمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران 16 بهمن‌ماه برگزار شد و بعد از گذشت چندین سال، حوزه کودک و نوجوان نیز دارای یک کتاب برگزیده در بخش داستانی تالیفی بود. همچنین سه اثر نیز به عنوان آثار تقدیری معرفی شدند.
 
«قبرستان عمودی»
«قبرستان عمودی» عنوان نخستین جلد از مجموعه «دروازه مردگان» اثر حمیدرضا شاه‌آبادی است که به عنوان اثر برگزیده سی و هفتمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در بخش «داستان تالیف کودک و نوجوان» معرفی شده است. این کتاب همچنین توانسته در هفدهمین جشنواره کتاب رشد در گروه داستان و رمان نوجوان و جوان نیز به عنوان اثر برگزیده تقدیر شود، برنده پنج لاک‌پشت پرنده شده و اثر راه‌یافته به فهرست کلاغ سفید کتابخانه مونیخ است.
 
«دروازه مردگان» رمان سه گانه‌ای‌ست که در ژانر وحشت ویژه نوجوانان نوشته شده و تا به‌حال دو جلد از آن به نام‌های «قبرستان عمودی» و «شب خندق» از سوی بخش کودک و نوجوان انتشارات افق منتشر شده است. در «دروازه مردگان» وقایع اصلی داستان‌‌ها در دوره قاجار می‌گذرد و طی آنها جزئیاتی از تاریخ تهران قدیم و آدم‌های آن دوران برای نوجوانان روایت می‌شود. در «قبرستان عمودی» پسر بچه‌ای به اسم رضا به شکل غیرمنتظره‌ای از یک خانه مرموز سر در می‌آورد. خانه‌ای که در دیوار‌های آن جنازه‌هایی دفن شده‌اند. در این خانه بچه‌های زیادی به کار قالیبافی مشغولند. به دنبال حادثه‌ای یکی از بچه‌ها در حوض خانه غرق می‌شود و بعد از آن حوادث عجیبی شکل می‌گیرد که بدنه رمان را خلق می‌کند. همچنین از ویژگی‌های این رمان حضور میرزا حسن‌خان رشدیه به عنوان یکی از شخصیت‌های اصلی داستان است.
 
مجموعه «هزار و یک افسانه»
مجموعه «هزار و یک افسانه» نوشته محمدرضا شمس از انتشارات محراب قلم است که در بخش کلیات (علوم انسانی و هنر) سی و هفتمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران تقدیر شده است. این مجموعه همچنین کاندیدای «نشان خورشید» شده است. نشان خورشید، نشان مردمی است که مردم بر اساس کتاب‌هایی که خوانده‌اند درباره آن‌ها نظر می‌دهند. «هزار و یک افسانه» مجموعه‌ای شامل پنج جلد است و در هر جلد 200 افسانه در قالب 600 صفحه برای نوجوانان علاقه‌مند به این حوزه ارائه شده و جلد آخر شامل 201 افسانه است و در مجموع شامل هزار و یک افسانه در سه هزار صفحه می‌شود. این افسانه‌ها حکایت‌هایی هستند که به راست یا دروغ به وسیله حکومت وقت در میان مردم بازگو شده و به مرور رواج پیدا کرده و بعدها با یک افسانه ترکیب شده و به شکل افسانه‌ای مستقل وارد ادبیات شفاهی ایران شده است و مردم هم به دلیل علاقه‌ای که به دانشمندانی مانند ابن سینا و زکریای رازی داشته‌اند به این حکایت‌ها پروبال داده‌اند و افسانه‌های تازه‌ای به وجود آورده‌اند.
 
جشنواره بین‌المللی شعر فجر
علاوه بر این در بخش کودک و نوجوان سی و هفتمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران دو کتاب به‌صورت مشترک به عنوان آثار تقدیری معرفی شدند. همان آثاری که در بخش کودک و نوجوان چهاردهمین دوره جشنواره بین‌المللی شعر فجر تقدیر شدند.
 
«دل تو برد شرط را...»
«دل تو برد شرط را...» سروده فاطمه سالاروند، است که از سوی انتشارات پیدایش منتشر شده است. این کتاب شامل 42 شعر نیمایی عاشقانه برای نوجوان‌هاست که اخیرا به چاپ دوم رسیده و مضمون همه شعرهای این کتاب عشق است. در شعرهای این مجموعه، اتفاق خاص و عجیب و غریبی رخ نداده است، شاعر با زبانی ساده تنها به بیان یک سری لحظه‌ها و حس‌ها پرداخته‌ است.
 
«مگر لب زیپ دارد»
«مگر لب زیپ دارد» سروده غلامرضا بکتاش است که با تصویرگری منصوره محمدحسینی از سوی بخش کودک و نوجوان انتشارات امیرکبیر (کتاب‌های شکوفه) منتشر شده است. این کتاب شامل ۱۰ شعر برای گروه سنی «ج» در قالب چهارپاره است. یکی از شعرهای این کتاب مذهبی، دو شعر با موضوع توحیدی درباره خداوند و موضوع سایر شعرها آزاد است. بکتاش در شعرهای این مجموعه سعی می‌کنم با هر شعری راه تازه و جدیدی را به بچه‌ها نشان می‌دهد و ان‌ها را به تفکرو اندیشیدن تشویق کند.
 
جشنواره کتاب رشد
جشنواره کتاب رشد، که از سوی آموزش و پرورش برگزار می‌شود، جشنواره دیگری است که در این گزارش به آن می‌پردازیم.
 
«سیمرغ پدربزرگ من بود»
«سیمرغ پدربزرگ من بود» نوشته فاطمه سرمشقی از انتشارات نردبان به عنوان اثر برگزیده گروه داستان و رمان نوجوان و جوان جشنواره کتاب رشد انتخاب شد. در این داستان، «سارک»، دخترخاله «پرستو»، تلفنی به او خبر می‌دهد که مرغ عشقش مرده است. پرستو در کمال ناباروی متوجه می‌شود مرغ عشق او نیز مرده است! پدربزرگ همه پرنده‌هایش را آزاد می‌کند ولی این دو مرغ عشق را به سارک و پرستو می‌دهد و حالا هر دو در یک زمان مرده‌اند! آن‌ها می‌خواهند مرغ عشق‌ها را در باغچه دفن کنند اما همین که هر دو را با هم در چاله می‌گذارند، مرغ عشق‌ها پرواز می‌کنند و می‌روند! مثل پدربزرگ که چند روز است رفته است و هیچ کس نمی‌داند کجا! کتاب «سیمرغ پدربزرگ من بود» در 108 صفحه، چاپ شده است. نویسنده در طرح داستان به موضوع محیط‌زیست هم توجه داشته است.
 
«اشباح جنگل سوخته»
«اشباح جنگل سوخته» نوشته مهدی رجبی از انتشارات نردبان نیز به عنوان اثر تقدیری گروه داستان و رمان نوجوان و جوان جشنواره کتاب رشد انتخاب شد. «اشباح جنگل سوخته» درباره باورهای غلط و خرافی نسبت به حیوانات است، حیواناتی که نقش جدی در چرخه زیست محیطی دارند ولی به دلیل خرافات و باورهای اشتباهی که درباره آن‌ها وجود دارد مردم به آن‌ها آسیب می‌رسانند. یکی از این حیوانات جغد است که در «اشباح جنگل سوخته» به آن پرداخته شده است. داستان در شهری بی نام و نشان می‌گذرد که نزدیک جنگلی قرار دارد و قبلا در آتش سوخته و الان تعدادی خانواده در آن زندگی می‌کنند. در این شهر دختری به نام بلوط زندگی می‌کند که در اثر طوفان درختی روی پاهایش افتاده و آسیب دیده است. اما مردم این شهر که بسیار خرافاتی هستند دلیل این حادثه را جغد بدشگونی می‌دانند که بالای آن درخت بوده است. بر اساس این اعتقاد پدر دختر تصمیم می‌گیرد همه جغدهای جنگل را شکار کند.
 
مجموعه «پهلوان پشه»
مجموعه سه‌جلدی «پهلوان پشه» نوشته محمدرضا شمس از انتشارات افق به عنوان اثر تقدیری بخش داستان و رمان کودک در جشنواره کتاب رشد انتخاب شد. «پهلوان پشه» مجموعه‌ای سه جلدی با عنوان‌های «دختر نارنج و ترنج»، «دختر ماه پیشونی» و «دختر گل خندان» است که از سوی نشر افق برای گروه سنی کودک و نوجوان منتشر شده و به چاپ چهارم رسیده است. این مجموعه به عنوان نامزد جایزه کتاب سال معرفی شده بود. موضوع این مجموعه درباره افسانه حسن کچل است. شمس در مجموعه «پهلوان پشه» از فانتزی استفاده زیادی کرده‌ تا به شیرین بودن کار کمک کند، همچنین سعی کرده‌ بیشتر به روحیه و ذائقه بچه‌ها توجه کند و به آن‌ها یادآوری کند که تنبلی کار خوبی نیست. همچنین برای مقابله با اتفاق‌هایی که رخ می‌دهد، خطرهای پیش رو و زورگویی برخی افراد نباید فرار کنند و باید مقابله و ایستادگی کنند.
 
مجموعه «ماجراهای مردم شهر عجیب»
مجموعه چهارجلدی «ماجراهای مردم شهر عجیب» نوشته افسانه موسوی گرمارودی از انتشارات طلایی هم به عنوان اثر تقدیری بخش داستان و رمان کودک در جشنواره کتاب رشد انتخاب شد. مجموعه «ماجراهای مردم شهر عجیب» دارای چهار جلد با عنوان‌های آقاخاش‌خاشی، آقا چیک‌چیکی، آقا قچ‌قچی و آقا قاپ‌قاپی است. آقای «خاش خاشی» نانوا است. او هر روز نان‌های زیادی می‌پزد و مردم همه نان‌ها ار می‌خرند. آقای خاش‌خاشی برای مشتری آخرش دو تا نان می‌پزد. مشتری آخر پیرمردی است که هر شب بعد از همه می‌آید، نان‌ها را برمی‌دارد و تشکر می‌کند. تا این که روزی، قبل از این که مشتری آخر بیاید، مردی پولدار به نانوایی می‌آید و در برابر آن نان‌ها، پول زیادی به آقای خاش خاشی می‌دهد. بعد از آن دیگر از مشتری آخر خبری نمی‌شود و ...این مجموعه در قطع رحلی برای گروه سنی دبستان مناسب است و در هر شماره به موضوعی اخلاقی پرداخته شده است.
 
جایزه و نشان «هدهد سفید»
«هدهد سفید» نیز جایزه و نشانی است که با هدف تقویت روند کتاب‌های تألیفی کودکان و نوجوانان، پشتیبانی از آثار ایرانی ‌ویژه کودکان و نوجوانان، تشویق پدیدآورندگان و مؤلفان، و معرفی محبوب‌ترین کتاب‌های تألیفی از نظر خوانندگان کودک و نوجوان در کتابخانه‌های عمومی کشور، برای نخستین بار شهریورماه امسال در کشور برگزار شد.
 
«خانه خاله‌پیرزن دور نیست»
کتاب «خانه خاله‌پیرزن دور نیست» نوشته علی‌اصغر سیدآبادی از انتشارات منظومه خرد (ماهک) است که به عنوان کتاب برگزیده داستانی برای گروه سنی کودک (تا ۱۲ سال) انتخاب شده است. در این کتاب مامان‌ بزی قصه شنگول و منگول و حبه‌ انگور را برای بزغاله‌‌ها تعریف می‌کند اما بزغاله‌‌ها به این فکر می‌‌کنند که نکند یک روز مادرشان نباشد و گرگ بیاید سراغ آنها. برای همین فردای آن شب که مامان‌ بزی بیرون رفته، وقتی به خانه برمی‌گردد، بزغاله‌‌ها در را به روی او باز نمی‌کنند، چون فکر می‌‌کنند گرگ است که در می‌‌زند و مادرشان نیست. مامان‌ بزی بیرون در می‌ماند و نگران است که نکند گرگ بیاد و او را بخورد. مامان بزی فکر می‌کند برود خانه خاله پیرزن، همان که حیوان‌‌ها تک تک به خانه‌‌اش رفته بودند و او گفته بود پیشش بمانند. درواقع در این کتاب، نویسنده سیر داستان «بز زنگوله‌ پا» و قصه پیرزنی که به حیوانات پناه می‌‌دهد و همه حیوانات در خانه او ساکن می‌‌شوند را با هم تلفیق کرده و روایتی جالب برای کودکان طرح می‌‌کند.
 
«هستی»
کتاب «هستی» نوشته فرهاد حسن‌زاده از انتشارات کانون پرورش فکری کودک و نوجوان هم به عنوان کتاب برگزیده داستانی برای گروه سنی نوجوان (۱۲ تا ۱۷ سال) انتخاب شد.
کتاب «هستی» داستان دختر دوازده ‌ساله‌ای به نام هستی را روایت می‌کند که ساکن آبادان است. او روحیه عجیبی دارد. کارهای او به‌هیچ‌وجه به دختران شبیه نیست. او دوست دارد با پسرها فوتبال بازی کند و با دایی جمشید به موتورسواری برود و راندن موتور را از او یاد بگیرد. قصه این رمان که در دل جنگ روایت می‌شود، به ارتباط هستی و پدرش می‌پردازد. این کتاب جزو پرفروش‌ترین کتاب‌های کانون پرورش فکری در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و از پرمخاطب‌ترین آثار خوانده شده از سوی اعضای کتاب‌خانه‌های کانون سراسر کشور بوده است.
 
این رمان همچنین برگزیده‌ مخاطبان نوجوان کانون، برنده‌ نشان لاک‌پشت نقره‌ای اولین دوره لاک‌پشت پرنده، برگزیده‌ شورای کتاب کودک، برگزیده‌ بهترین فیلم‌نامه‌ اقتباسی جشنواره فیلم کودک و نوجوان اصفهان و برنده‌ نشان هدهد سفید (جشنواره انتخاب کتاب از سوی کودکان و نوجوانان سراسر کشور) شده و نامزد کتاب سال ایران، جشنواره کتاب کودک و نوجوان کانون و کتاب سال شهید غنی‌پور بوده است. رمان «هستی» که برای اولین بار در سال ۱۳۸۹ در انتشارات کانون پرورش فکری به چاپ رسید، به تازگی به چاپ هفتم رسیده است.
 
«دختر بهار»
کتاب «دختر بهار» نوشته احمد میرزاده از انتشارات به‌نشر نیز به عنوان کتاب برگزیده شعر برای گروه سنی کودک (تا ۱۲ سال)، انتخاب شد. در این کتاب اشعار کودکانه با مضامینی از طبعیت و شامل عناوینی همچون «دختر بهار»، «مثل پروانه»، «قوچ طلایی»، «گوزن کوهی»،«مثل یک قوی سفید»، «مرد دهقان» و «نگین» است. اغلب اشعار میرزاده با طنزی شیرین شروع و شاعر در تمامی آثارش دست مخاطب را می‌گیرد و در نهایت با لذت و ظرافتی شیرین او را به درک و تامل وامی‌دارد.

 
«مثل‌ها و قصه‌هایشان»
کتاب «مثل‌ها و قصه‌هایشان» نوشته مصطفی رحماندوست، از کتاب‌های مهتاب، انتشارات محراب قلم به عنوان کتاب برگزیده غیرداستانی برای گروه سنی نوجوان (۱۲ تا ۱۷ سال) انتخاب شده است. این مجموعه شامل 12 جلد است. هيچ يك از قصه‌هاي اين اثر، ساخته ذهن نويسنده نيست، بلكه بازگويي قصه‌هايي است كه ضرب‌المثلي را پديدآورده‌اند. اين مجموعه براي بزرگترها كتاب مرجع قصه‌گويي و براي كودكان و نوجوانان مجموعه‌ای از قصه‌هاي شيرين و ايرانی است.
«گاو طلایی»
کتاب «گاو طلایی» نوشته علی باباجانی، از انتشارات جمال  نیز به عنوان کتاب برگزیده غیرداستانی برای گروه سنی کودک (تا ۱۲ سال) انتخاب شد. این کتاب با تصویرگری زهره طباطبایی منتشر شده و شامل قصه‌های پندآموز و زیبا از قرآن کریم درباره حیوانات است. این قصه‌ها با نثری روان و تصاویری برای گروه سنی کودک در نظر گرفته شده است. هدف اصلی این مجموعه عبرت گرفتن و آشنا شدن با داستان های تاریخی و سرگذشت اقوام و گذشتگان، صرفنظر از محلّ زندگی و اختلاف زبان آنهاست.
 
البته در این میان جوایزی مانند «شهید غنی‌پور» و «لاک‌پشت پرنده» نیز نامزدهای نهایی خود را اعلام کردند که به علت شیوع ویروس کرونا آیین اختتامیه و اعلام آثار برگزیده که قرار بود در اسفندماه باشد، به تعویق افتاد.

براین اساس نامزدهای بخش کتاب کودک نوزدهمین جشنواره ادبی «شهید حبیب غنی‌پور» عبارت بودند از: «من از دکمه می‌ترسم» نوشته هدی حدادی از نشر خانه ادبیات، مجموعه دو جلدی «وقتی ما نیسیتم» (اژدهای آزمایشگاه و آتشفشان آزمایشگاه) نوشته آویسا شرقی از نشر میچکا، «کفش‌های بافتنی» نوشته کلر ژوبرت از انتشارات به نشر، «سنگریزه‌های بدون اسم» نوشته سیدنوید سیدعلی از نشر شهر قلم، «بچه فیلی که خیلی گم شده بود» نوشته مجید راستی از انتشارات مدرسه، «دریای من کو» نوشته سوسن طاقدیس از انتشارات مدرسه.
 
همچنین نامزدهای بخش رمان نوجوان نوزدهمین جشنواره شهید حبیب غنی‌پور عبارت بودند از: «قبرستان عمودی»، نوشته حمیدرضا شاه‌آبادی از نشر افق، «خواب پلنگ» اثر هادی حکیمیان از انتشارات شهرستان ادب، «لبخندی برای سوفیا» نوشته محمدرضا مرزوقی از نشر نردبان، «اشباح جنگل سوخته»، اثر مهدی رجبی از نشر نردبان و «پنج رییس کوتوله» به قلم مهدی میرکیانی از انتشارات سوره مهر
 
نامزدهای نهایی دریافت نشان طلایی و نقره‌ای «لاک‌پشت پرنده» نیز که تالیفی بودند عبارت بودند از:
«جنگل برای همه» ایده‌پرداز و تصویرگر: نازنین عباسی/ طراح و سازنده اوریگامی: علیرضا علاءالدینی/ عکاس: بهداد شیرمحمدی/ ناشر: فاطمی(کتاب طوطی)
«شکارگاه عجیب» نویسنده: سمیرا آرامی/ تصویرگر: معصومه صحبتی/ ناشر: شرکت انتشارات فنی ایران
«قبرستان عمودی (از مجموعه‌ دروازه‌ مردگان)»/ نویسنده: حمیدرضا شاه‌آبادی/ ناشر: افق
«گفت‌و‌گوی جادوگر بزرگ با ملکه‌ جزیره‌ رنگ‌ها» نویسنده: جمشید خانیان/ ناشر: افق

همچنین جایزه نوفه هم از جوایزی است که به بهترین آثار تالیفی گمانه‌زن در قالب رمان و یا داستان بلند در حوزه بزرگسال و نوجوان اهدا می‌شود. امسال آیین اختتامیه دومین دوره این جایزه به دلیل شیوع بیماری کرونا‌ به صورت دیجیتالی در اواخر اسفندماه برگزار شد و کتاب «گورشاه» اثر سیامک گلشیری از نشر افق توانست برنده سنجاقک طلایی در حوزه نوجوان شود و کتاب «آن‌سوی دریای مردگان» نوشته‌ معصومه میرابوطالبی از انتشارات فاطمی شایسته‌ تقدیر شناخته شد.