به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در سمنان، گلستان سعدی نمونه‌ا‌‌‌ی عالی برای ارائه تحلیلی جامعه‌شناختی از روزگار این شاعر مطرح ایرانی به شمار آید و خوانش آن از این منظر جامعه‌شناسی، امکان درک و فهم جامعه‌شناختی دوره‌ای از تاریخ بغرنج و مهم ایران و توصیفی جامعه‌شناختی از وضع اجتماعی و فرهنگی آن عصر را فراهم می‌کند. در این راه امکان درک و توصیف نهادهای مهم اجتماعی در قرن هفتم از جمله نهاد سیاست، حکومت، خانواده، اقتصاد، دین، آموزش و پرورش و همچنین اطلاعاتی در خصوص نقش‌ها و هنجاری اجتماعی در متن نهادهای اجتماعی به دست می‌آید که به همراه سایر اطلاعات موجود در گلستان سعدی می‌تواند تصویری نسبتاً کامل از یک جامعه ارایه کند.

در گفت‌وگویی با «محسن مسعودیان»، جامعه‌شناس دامغانی و استاد دانشگاه که به‌تازگی (به‌همت بنیاد شروین روبین‌زاده)، دوره آموزشی گلستان‌خوانی همراه با تفسیر جامعه‌شناختی ٨ باب كامل گلستان به‌همت وی آغاز به کار کرده است، تلاش کردیم این بار «گلستان» را از منظری جامعه‌شناختی ببینیم و اینکه از این زاویه چه بهره‌برداری‌هایی می‌شود از این اثر ماندگار کرد.
 
محسن مسعودیان در ابتدای این مصاحبه تصریح کرد: ایران مهد ادب، فرهنگ و سجایای اخلاقی است. توجه به لزوم اخلاق از دیرباز مورد عنایت فرزانگان بوده است. در این میان شاعرانی بودند که علاوه بر تکیه به نکات اخلاقی و اجتماعی به عنوان یک جامعه‌شناس به اجتماع اطراف خود نگاه می‌کردند و سعدی از آن دسته شاعرانی است که در این حیطه گوی سبقت را از هم‌طرازان خود ربوده است؛ او چونان جامعه‌شناسی آگاه به ریشه‌یابی آسیب‌های اجتماعی می‌پردازد و آموزه‌های دینی و اخلاقی خود را به زبانی ساده برای اقشار مختلف مردم به‌خصوص جوانان بیان می‌کند.

وی گفت: اگر بخواهیم جهان‌بینی سعدی و نگرش وی به جامعه را بررسی کنیم، ناگزیر باید دوره حیات او را مورد کنکاش قرار دهیم؛ چراکه جانمایه آثار جامعه‌‌شناسانه وی تا حد بسیار زیادی از تجربیات فراوان این سخن‌سرای بزرگ به ثمر آمده است.

این جامعه‌شناس ضمن بیان اینکه در مورد آنچه که در اندیشه سعدی بر جامعه تاثیر بسزایی داشته، سفرهایش بوده است‌، افزود: پس از کسب مدارج علمی سعدی به سفرهای بلند خود به لبنان، حجاز، روم و دیگر نقاط دنیا می‌رود که همین امر او را بدل به یک مردم‌شناس تمام‌ عیار می‌کند. او در این دوره با تمام ملیت‌ها، زبان‌ها، آداب، رسوم و فرهنگ مردم دنیا آشنا می‌شود. سعدی خود در این باره گفته است: «در اقصای عالم بگشتم بسی / به سر بردم ایام با هر کسی/ تمتع به هر گوشه‌ای یافتم / ز هر خرمنی خوشه‌ای یافتم». بازتاب تجربیات سفرهای او در بوستان و گلستان بارها آمده است.
 

 

ظلم بزرگی به سعدی است اگر او را تنها از منظر دستور زبان فارسی بنگریم
وی بیان کرد: ظلم بزرگی است که سعدی را تک بعدی و از نظر دستور زبان فارسی بنگریم. سعدی صاحب نظریات روانشناسی، اجتماعی و مدیریت است و وقتی گوته این شاعر را در حوزه‌های دیگر غیر از زبان و ادب فارسی مورد بررسی قرار می‌دهد، حیف است که نظم و نثر این حکیم و نویسنده در زادگاه خودش از بُعد مدیریت، علوم اجتماعی و... مغفول بماند.

مسعودیان ادامه داد: گلستان سعدی دایره‌المعارفی از نظریه‌های جامعه‌شناسی است که سال‌ها در مكتب‌خانه‌ها تدریس می‌شد تا در دو وجه عبرت و نزهت مد نظر جوانان باشد كه در دو باب آخر این شاهكار ادبی به بیش از 90 مورد مسائل اخلاقی، اجتماعی، انسانی و تربیتی اشاره شده است.

تاثیر سعدی بر گوته و ولتر
این جامعه‌شناس و دانش‌آموخته دانشگاه علامه طباطبایی درباره ارتباط و نسبت علوم اجتماعی با متون ادبی، گفت: نیازمند بررسی این موضوع هستیم که مؤلفین آثار ادبی در چه شرایطی می‌زیستند؛ ضمن بیان اینکه سعدی سفرهای زیادی داشته است؛ باید بگوییم این شاعر در شرایطی زندگی کرده است که تصوف بر جامعه ایرانی سایه انداخته است. سعدی مصلحت‌اندیش است یعنی برای حفظ خیر جامعه تلاش می‌کند، هر چند برخی از روشنفکران دوران مشروطیت و پهلوی اول، سعدی را متناقض‌گو می‌پندارند.
 
وی ادامه داد: راست نگفتن در برابر صداقت باعث خریدن جان عده‌ای بی‌گناه می‌شود که مصلحت اندیشی‌اش به صلح و صلاح جامعه برمی‌گردد. درواقع سعدی مصلح اجتماعی است؛ سعدی بعد از سرایش بوستان وارد فاز افسردگی می‌شود و آنقدر گلستان را دقیق و عمیق می‌نگارد و می‌گوید اثری بنگارم که نه گرمای سوزان تابستان و نه سرمای طاقت‌فرسای زمستان بتواند آن را از بین ببرد.
 
مسعودیان یادآور شد: تاثیر گذاری سعدی بر گوته و ولتر بسیار زیاد بود. در دوران مغول پادشاهان مغول و ایلخانی تمایلی به مدح و ثنا نداشتند و به همین دلیل شعرا به سمت عرفان و غزل روی آوردند؛ سعدی به پادشاهان پند و اندرز می‌دهد و کمتر به مدح می‌پردازد.

«گلستان» بازتاب رفتارهای اجتماعی زمانه سعدی است
وی ضمن بیان اینکه «گلستان» بازتاب رفتارهای اجتماعی زمانه سعدی است و این شاعر تقابل کنش‌های زمانه خودش را در گلستان بیان کرده است، گفت: نثر گلستان مسجع است و سعدی تلاش می‌کند با ایجاز و مختصرگویی از تصنع و تکلف واژگان دوری کند.
 
این جامعه‌شناس گفت: نیازمند آن هستیم تا تفکر نظری سعدی را بازشناسی کنیم؛ سعدی تحت نظر شافعی قرار گرفته و برخی او را شیعی و برخی سنی می‌دانند هر چند شاعر در پی ایجاد برآیندی از رفتارهایش است تا صلح ایجاد کند. در حقیقت سعدی تابع زمانه است تا بیشترین میزان صلح را داشته باشد.

وی افزود: سعدی برخلاف عنصری به‌دنبال تملق نیست و در پی ارتباط برقرار کردن حاکمیت و مردم است زیرا تعالی جامعه را در تعامل حاکمیت و مردم می‌داند و به‌همین دلیل پادشاهان را مورد پند و اندرز قرار می‌دهد؛ این شاعر در قالب‌هایی از ادبیات پند و اندرزها را انجام می‌دهد که طرف مقابل از اینکه این همه نصیحت می‌شود، احساس خستگی و ملالت نکند.
 
مسعودیان با اشاره به اینکه سعدی تصدیق می‌کند که آدمیان به تحصیل و سفر بپردازند زیرا سفر و جهان‌دیدن باعث جهان‌بینی می‌شود، اضافه‌ کرد: ممیزه کسب علم و معرفت باید این باشد که این علم در زندگی کجا فایده دارد و معرفت چه تذهیب نفس و توسعه فردی را در بر دارد.

«گلستان» نمایی از جامعه واقعی و «بوستان» نمایی از جامعه آرمانی سعدی است
وی ضمن طرح اهمیت گلستان سعدی از حیث ادبی و جامعه‌شناختی گفت: سعدی در گلستان، جامعه‌ی واقعی عصر خود و در بوستان جامعه آرمانی دلخواه خود را به نثر و نظم کشیده است؛ اشعار سعدی در زمان خودش در هند ترجمه می‌شده است و در زمانی می‌زیسته که اشاعره تسلط داشتند و سعدی تقدیرگرا بوده است. همه عقاید و اندیشه‌ها از نظر این شاعر محترم هستند؛ او از طرفی به اندیشه‌های اهل تسنن احترام می‌گذارد و از طرفی به خاندان پیامبر و آل محمد (ص). در کمتر جایی از آثار سعدی مشاهده می‌شود که تقابل‌های مذهبی را به رخ بکشد.

این دانش‌آموخته جامعه‌شناسی افزود: نمی‌شود سعدی را صرفا صوفی یا عارف بدانیم و خلاف آن هم امکان ندارد؛ آنچه برای این شاعر اهمیت دارد، صلح، صلاح و به‌زیستن است. او بیشتر از آنچه تابع اخلاق باشد مصلحت‌اندیش است. زمانه ما زمانه‌ای است که مدارا مهمتر است از اخلاق و سعدی حکمت مدارا و مسئولیت‌پذیری اجتماعی را جایگزین مصلحت‌اندیشی عملگرایی می‌دانست. در جامعه ما تقریبا همین وضع موجود است و می‌توانیم سعدی را در بازتاب مجدد در کشور قرار بدهیم و او را ادیب پند و اندرزدهنده قرار دهیم.

مسعودیان گفت: سعدی در 8 باب گلستان در فضیلت قناعت سخن می‌گوید و حکایاتش پر است از رخدادها و فضاهایی برای عبرت ما؛ با توجه به تبدیل زندگی‌ها به زندگی لاکچری در واقع نیازها در زندگی لاکچری، نیاز کاذب است و قناعت نیاز واقعی را نمایش خواهد داد.

وی افزود: خاموش بودن، خاص جامعه امروز ماست و سعدی بسیار بر این موضوع اهمیت قائل شده است و تاکید می‌کند که از پرگویی برحذر باشید و انسان باید بیشتر شنونده و بیننده باشد تا با فهم، مسائل را تحلیل کند بیشتر بنویسد و از سواد شفاهی به‌سمت سواد مکتوب سوق می‌دهد موضوعی که اگر به آن دقت کنیم بسیاری از چالش‌های امروزه و بیماری‌های زبانی مثل دروغ و غیبت به دلیل عمل نکردن به همین اندیشه سعدی است.
 
وی با توجه به اینکه سعدی چنان اعجازی دارد که فقط مخصوص زمان خودش نیست و ویژه زمان ما هم هست، اظهار کرد: یکی دیگر از نکاتی که در جامعه امروزی مغفول مانده است، عشق ورزیدن و چگونه عاشقی کردن است که در باب 5 گلستان به آن پرداخته شده است.
 
سعدی به ما چگونه عاشقی کردن و چگونه عاشق ماندن را می‌آموزد
دانش‌آموخته دکتری رشته سیاست‌گذاری اجتماعی یادآور شد: سعدی می‌آموزد که چگونه عاشقی کنیم و عاشق بمانیم. در واقع از دیدگاه سعدی مثلث سه‌گانه تعهد و مسئولیت، عشق و دوستی و هوس است که متاسفانه امروزه دو ضلع آن شکل نمی‌گیرد؛ دوراندیشی و مآل‌اندیشی نسبت به دوران پیری ازجمله نصیحت‌های این شاعر است که تاکید دارد آدمی نسبت به دوران پیری حسرت نخورد و یادآوری می‌کند که آدمیان بیشتر از آنچه که ضعف قوای جسمی و جنسی دارند حسرت گذشته را می‌خورند و از نظر روانشناسی و جامعه‌شناسی واقعیت موجود جامعه ما است.

این جامعه‌شناس تصریح‌کرد: جامعه اکنون ما می‌تواند از گلستان چند میراث خوب ببرد ‌مهارت‌های فردی و اجتماعی، توسعه معرفت در زیست شخصی و حیات اجتماعی با سطوح مختلف؛ گلستان سعدی به مثابه مصلح اجتماعی است و سعدی به عنوان اصلاح گر و پرورش دهنده صلح و صلاح در جامعه است. سعدی نمرده و آموزه‌های او از بین نرفته است و هم‌اکنون مورد نیاز جامعه و مبتلا به است. آموزه‌های سعدی مورد بی‌مهری سیاستگذاران فرهنگی ما در عرصه فرهنگ و سیاست قرار گرفته است.

وی ضمن بیان اینکه با خواندن گلستان مهارت‌آموزی افزایش و دایره واژگان گسترش پیدا می‌کند، افزود: باید در نهادهای آموزش عالی، آموزش و پرورش و خانواده از آموزه‌های سعدی بهره ببریم سعدی شخصیت‌پروری و تقدس شخصیت‌ها و اسطوره سازی‌های زیاد را از بین می‌برد و می‌گوید باید به دنبال الگوهای رفتاری باشیم.
 
محسن مسعودیان با تاکید بر اینکه با خواندن گلستان ذهن سخنران منزه و منظم می‌شود، به پرگویی نمی‌افتد و سخن‌پریشی را از بین می‌برد، بیان کرد: مقوله دیگری که سعدی از آن ابا دارد جاهلیت و تعصب‌های بی‌مورد است و تاکید دارد که همواره راه عقل را در زندگی‌تان باز بگذارید و به شدت آدمیان را از قضاوت و پیش‌داوری برحذر داشته است.
 
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه نیت‌های تفکری و نظریات سعدی با جامعه اکنون ما است که با گلستان خودش را نمایان می‌کند، ادامه داد: سعدی بسیار مخالف همرنگی با جماعت است و به دنبال آن چیزی که عمل صالح و بر مبنای صلح و صلاح جامعه است می‌باشد. شیخ اجل توصیه می‌کند زندگی را جدی بگیرید و زندگانی کنید نه زنده‌مانی و زندگی آنقدر مهم است که در یک زندگی بهینه خود را به سعادت برساند در واقع هم در این دنیا و هم در آن دنیا در بهشت بزید.
 

 

 

ضرورت بازگشت به عصر تدریس گلستان سعدی در مکتب خانه‌ها
دانش‌آموخته دانشگاه علامه طباطبایی گفت: اکثر ضرب‌المثل‌ها بر اساس گلستان سعدی است و حتی در گذشته مرسوم بوده که گلستان در مکتب خانه‌ها تدریس می‌شد و ضرورت دارد تا به آن دوره بازگردیم؛ سعدی فلسفه نوین را برای به‌زیستی ارائه می‌کند و بر آرمان‌های ترقی‌خواهانه تاکید دارد که به بی‌اعتمادی مردم به حکام زمان خودش می‌پردازد، آن‌ها را مورد نقد قرار می‌دهد و سعی می‌کند در بوستان و گلستان مهر، عشق و دوستی را با گفتار نیکو ترویج دهد.

وی با توجه به اینکه سعدی اندیشه‌های نوینی را خلق و شیوه نوین زندگی را تبیین نمود که پس از حمله مغول سبک زندگی جدیدی را پدید آورد و طریق عرفان و تصوف را کنار گذاشت، اضافه‌کرد: این شاعر به سراغ درد شناسی اجتماعی می‌رود و آنها را آسیب‌شناسی کرده است به نوعی سعدی درصدد رفع آسیب‌ها رفت و درمان کرد؛ عدالت پذیری نهادهای اجتماعی برای این شاعر بسیار مهم بود و به دنبال دگرگونی اجتماعی بود.

گلستان سعدی مدرسه سیار ادوار برای حکمرانی حکمرانان و شهروندی شهروندان است
مسعودیان گفت: گلستان سعدی مدرسه ادوار مختلف برای شهروندی کردن است، گلستان سعدی مدرسه سیار ادوار برای حکمرانی حکرانان و شهروندی شهروندان است؛ سعدی در عصر وحشت و قتل و غارت است اما دغدغه انسانیت را دارد از تاریخ سرزمین خودش آگاه است و خیلی برایش مهم است که مردم آنچنان که به سبک جدید زندگی باز می‌گردند علم و حکمت را فراموش نکنند جان کلام سعدی در این ابیات است
بنی آدم اعضای یکدیگرند
که در آفرینش ز یک گوهرند

وی با اشاره به اینکه سعدی پیامبر صلح است که به نیکی زیستی و نیکی سرانجامی انسان‌ها فکر می‌کند، افزود: دعوت کنیم از اندیشمندان و صاحب‌نظران تا نظریات سعدی را به چالش بکشند و مورد بحث و بررسی قرار دهند زیرا سعدی منتقد زمان خودش است؛ سعدی فقط برای خودش و زمانه خودش نگفته است و برای نسل‌های بعدی ماندگار و جاودان است.