به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، زبان فارسی آیینه هویت ما ایرانیان در ایران و جهان است که نباید در حفظ و مراقبت و سالم نگه‌داشتن آن کوتاهی کنیم. زبان پرظرفیت، شیرین و رسای فارسی توانسته است، بخش عظیمی از سرزمین‌های جهان را تحت نفوذ معنوی خود قرار دهد و برای ملت‌ها، فرهنگ و دین و معرفت به ارمغان آورد. زبان فارسی، بر بنیاد گستردگی حوزه مفهومی‌اش در میان پارسی‌زبانان، از ارزش ویژه‌ای برخوردار است؛ برخورداری از این ارزش، زمانی دستیاب می‌شود که روند اثرگذاری و اثرپذیری این زبان را در فرایند دوسویه آن -مرحله دادوستد زبانی- مورد ژرف‌نگری قرار دهیم. با توجه به این ویژگی، یکی از مواردی که میتواند در رشد و گستردگی زبان فارسی، مدد رساند، کاربرد روش‌های درست‌نویسی و درست‌گویی واژهها در زبان است. افزون بر این، به‌کارگیری روش‌های درست‌نویسی و درست‌گویی واژهها کمک میکند تا زبان را از آسیب‌‌های روزمره و لغزش‌های معنایی دور نگهداریم، و با عملی‌‌سازی این مهم، به پویایی آن بپردازیم.
اما مهمتر از این مساله، آن است که هم‌چون کشورهای پیشرفته، آموزش زبان فارسی را، خواه به عنوان زبان اول، خواه به عنوان زبان دوم یا خارجی، یک دانش بدانیم که علاقمندان آن بایسته است از مقطع کارشناسی تا دکتری در همین رشته‌ی علمی و تخصصی به تحصیل بپردازند. دانش آموزشکاوی زبان فارسی همانند آموزشکاوی زبان‌های دیگر است. البته، آموزش زبان‌ها با آموزش سایر علوم از این جهت متفاوت است که تسلط بر زبان به روش‌های گوناگونی از جمله یادگیری طبیعی و نیز یاددهی/ یادگیری در کلاس انجام می‌شود.
با توجه به گفت‌گوی قبلی ایبنا با امیررضا وکیلی‌فرد عضو شورای علمی و برنامه‌ریزی گسترش زبان فارسی و ایرانشناسی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی خارج از کشور وزارت علوم، عضو هیات علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی که بیان کرده بود ما از جمله کشورهای نادری هستیم که هنوز مقطع کارشناسی آموزش زبان خودمان، یعنی رشته آموزش زبان فارسی را در دانشگاه‌هایمان نداریم و باید سریعتر راه‌اندازی شود، به سراغ او رفتیم تا نتیجه پیگیری‌ها و تلاش‌هایش را برای راه‌اندازی این رشته جویا شویم. این آموزشکاو زبان و ادبیات فارسی در نهایت توانسته است سرفصل‌های 160 واحد از رشته «آموزش زبان فارسی» را با اهداف و منابع جدید تدوین کند که در مشروح گفت‌وگویی که در ادامه آمده است درباره چرایی و چگونگی و اهداف راه‌اندازی این رشته از او پرسیده‌ایم:
آقای دکتر در مصاحبه‌ای که با شما در تاریخ پنجشنبه 8 اسفند 1398 داشتم، اشاره کردید که ما از جمله کشورهای نادری هستیم که هنوز مقطع کارشناسی آموزش زبان خودمان را در دانشگاه‌هایمان نداریم، آیا این رشته تاکنون راه‌اندازی شده است؟
بله، خوشبختانه، با پیگیری‌هایی که پس از آن مصاحبه با همکاری اعضای محترم کارگروه علمی زبانشناسی و آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری انجام دادیم، هم‌اکنون می‌توانیم بگوییم که ما از جمله کشورهای نادری "بودیم" که کارشناسی آموزش زبان رسمی کشور را تا هفته پیش به صورت مصوب نداشتیم، اما اکنون در شورای گسترش و برنامه‌ریزی وزارت علوم تصویب شده است.
به نظر شما ضرورت و اهمیت راه اندازی این رشته جدید دانشگاهی در چیست؟
زبان فارسی بخش عظیمی از میراث ارزشمند فرهنگ ایرانی-اسلامی و یکی از عوامل مهم انسجام و وحدت ملی این سرزمین است. رشته آموزش زبان فارسی سه محور دارد، یکی، آموزش زبان فارسی به عنوان زبان نخست و به فارسی‌زبانان، دوم، آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان در داخل کشور و محور سوم آموزش زبان فارسی به عنوان زبان خارجی، به غیرفارسی زبانان در خارج از کشور است. در مورد دو محور نخست، می‌توان به این موضوع اشاره کرد که گسترش نظام‌مند و آموزش علمی زبان فارسی در کنار سایر مسائل اقتصادی، سیاسی و فرهنگی کشور، مساله‌ای بسیار حساس و مهم است. آموزش زبان فارسی در داخل کشور نیازمند برنامه‌ریزی زبان فارسی است. برنامه‌ریزی زبان به کوشش‌هایی گفته می‌شود که برای تاثیرگذاری بر رفتار زبانی افراد و جوامع در یک کشور انجام می‌گیرد. وجود چارچوبی منسجم برای اجرای برنامه‌های زبانی از جمله، برنامه‌های مدون و علمی برای آموزش زبان فارسی در مناطق گوناگون کشور، به شکل‌دهی هویت جمعی و ملی و پیشگیری از چندپارچگی و پراکندگی کمک میکند. در کشور ما که تنوع زبانی و فرهنگی وجود دارد، برنامه‌ریزی آینده‌نگر، در نظر گرفتن بافت‌های گوناگون اجتماعی و پیش‌بینی کردن نتایج سیاست‌های زبانی و اتخاذ راهبردهای کلان برای آموزش علمی و نوین آموزش زبان فارسی می‌توانند جزو عواملی باشند که به وحدت ملی کمک نمایند.
در مورد محور سوم شایسته است اضافه گردد که آموزش و گسترش زبان فارسی در دانشگاه‌های بین‌المللی در خارج از کشور از جهاتی اهمیت دارد: نخست این که گسترش زبان فارسی با پیشینه کهن آن، به شناخت مردم، فرهنگ، تاریخ، عرفان، ادبیات و جغرافیای ما کمک بسزایی میکند. این شناخت باورهای مثبت مردمان جهان را در مورد جامعه ایران تقویت خواهد کرد. دوم این که دانشجویان دانشگاه‌های بین‌المللی که به یادگیری زبان فارسی مبادرت می‌ورزند، پس از دانش‌آموختگی و استخدام در بخش‌های دولتی و خصوصی کشورشان، از لحاظ مبادلات فرهنگی، اقتصادی و سیاسی و... اثرات مثبت بسیاری را برای کشورمان به همراه دارد. سوم این که گاهی انتخاب زبان فارسی و یادگیری آن میتواند سرآغازی برای ادامه تحصیل در دانشگاه‌های داخل کشور یا دست کم شرکت در دوره‌های دانش‌افزایی داخل باشد. چهارم این که این گونه افراد و خانواده‌هایشان عموماً به ایران سفر خواهند کرد. این خود به گردشگری و رونق اقتصادی کمک میکند. از این رو، بسیار ضرورت دارد که زبان فارسی به صورت علمی و جامع در دانشگاه‌های داخل و خارج از کشور آموزش داده شود.
هدف این برنامه چیست؟
در واقع، آموزشکاوی زبان فارسی مجموعه‌ای از روش‌ها، رویکردها، فرضیه‌ها و اصول آموزشی است که به مدرسان و نویسندگان ابزارهای یادگیری - به ویژه کتاب های درسی و نرم افزارها امکان می دهد تا فرآیندهای یاددهی و یادگیری را بهینه سازند. برنامه کارشناسی آموزش زبان فارسی، تربیت مدرسان آگاه، مسئولیت‌پذیر و شایسته در زمینه مهارت‌های روانشناختی، جامعه‌شناختی، روش‌شناختی، زبانشناختی و تربیتی است؛ آموزش مدرسانی که به تطبیق و تشخیص واقعیت‌های اجتماعی، تغییرات آموزشی، گوناگونی فرهنگی و تفاوت‌های فردی با هدف ارتقای یادگیری برای همه فارسی‌آموزان توانا هستند. این برنامه در نظر دارد اطمینان حاصل کند که در پایان دوره آموزشی، مدرس بر تدریس و ارائه آموخته‌هایش تسلط دارد و دانش خود را به طور مستمر افزایش می‌دهد. همچنین مدرس میتواند به طور واضح و صحیح با دانش‌آموزان و فارسی‌آموزان ارتباط برقرار کند و بر عملکرد گروهی نظارت داشته باشد و با تیم‌های مختلف اجتماعی و آموزشی همکاری کند.
ایجاد این رشته چه کاستی‌ها و کمبودهایی را میتواند چه در محیط علمی و چه در سطح کاربردی در جامعه برطرف کند؟
در محیط‌‌های علمی، امروزه استانداردهای آموزش زبان در سطح جهانی ارتقا یافته‌است و کشورهای پیشرو در دانش آموزشکاوی زبان، تربیت و آموزش مدرسان توانمند، ماهر و آگاه به دانش‌های گوناگون را سر لوحه برنامه‌های آموزش عالی خود قرار داده‌اند. در چنین شرایطی، مدرسان آموزش زبان فارسی باید بتوانند همسو با تحولات علمی و متناسب با نیازهای جامعه، خود را به دانش‌های گوناگون و روش‌های آموزشی متنوع مجهز کنند تا بتوانند عادات و مهارت‌های زندگی و یادگیری پیوسته را برای سده‌های آینده در فارسی‌آموزان با آفرینش موقعیت‌های یادگیری گوناگون نهادینه کنند.
در سطح کاربردی نیز آموزش در کشور ما در این حوزه بسیار سنتی است و مدیران ناآشنا با نوآوری‌های دانش آموزشکاوی زبان، برای اثبات این مساله هم کافی است که به نتایج دانش‌آموزان ما در آزمون‌های جهانی تیمز و پرلز و مقایسه آنها با دیگر کشورها بپردازیم که رتبه ایران در بین دیگر کشورها بسیار پایین است. گاهی شنیده می‌شود که علت آن را به حضور نوجوانان و جوانان در فضای مجازی نسبت می‌دهند که این بی‌معناست، زیرا در جوامع پیشرفته فناوری‌های نوین نفوذ بیشتری در میان خانواده‌ها دارد. شدت افت تحصیلی در میان مناطق دوزبانه کشور متاسفانه از این هم بیشتر است، زیرا آموزش و پرورش و مدرسان زبان فارسی با سیاست‌ها، چارچوب‌ها و منایع آموزشی یکسان در تمام مناطق کشور به امر آموزش زبان فارسی می‌پردازند. برنامه کارشناسی آموزش زبان فارسی که با هدف تربیت مدرسان متخصص در تدریس زبان فارسی به فارسی‌زبانان و همچنین تدریس زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان طراحی شده است.
دانش‌آموختگان این رشته به چه ویژگی‌هایی دست خواهند یافت؟
پس از گذراندن واحدهای این رشته، ویژگی‌های دانش‌آموختگان بدین شرح است:
1. تسلط کامل دانش‌آموختگان بر زبان فارسی و ویژگی‌های زبانشناختی آن
2. درک چگونگی کارکردهای زبان فارسی
3. شناخت عمیق سازوکار روانشناختی فراگیری زبان فارسی به عنوان زبان نخست و یادگیری زبان فارسی به عنوان زبان دوم یا خارجی
4. شناخت تحول آموزش زبان‌های اول و دوم یا خارجی در طول زمان
5. روش‌های آموزش مهارت‌های دریافتی و تولیدی زبان و زیرمهارت‌های آن
6. توانایی سازگاری رویکردهای آموزشی زبان در موقعیت‌های کلاسی بزرگسالان، نوجوانان و کودکان بر اساس گرایش‌های مهم دانش آموزشکاوی زبان فارسی
7. توانایی ارزیابی آموخته‌های زبان فارسی
8. توانایی بکارگیری منابع فناوری برای تسهیل یادگیری زبان به شیوه‌ای نقادانه
9. توانایی تفکر انتقادی در مورد عملکرد حرفه‌ای خود با دورنمای دانش‌افزایی و کارآموزی پیوسته خویش
10. آگاهی از چالش‌های اجتماعی آموزش و پرورش از طریق گسترش نگرش تحمل نسبت به همه فارسی‌آموزان با پیش‌زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی گوناگون.
به‌طور کلی، برنامه کارشناسی آموزش زبان فارسی با یک رویکرد جامع و کامل تربیت مدرس زبان فارسی، در پی آن است که بتواند همزمان به کسب دانش و ایجاد مهارت‌ها، نگرش‌ها و رفتارهایی متناسب با حوزه‌های مورد علاقه و نیازهای امروزین فارسی‌آموزان دست یابد.
آیا این رشته به صورت رسمی تصویب و اجرایی شده است یا خیر؟
بله، همان‌گونه که گفتم، در شورای گسترش و برنامه‌ریزی وزارت علوم تصویب و در تارنمای وزارت بارگذاری شده است. فقط دانشگاه‌ها باید درخواست تاسیس رشته را بدهند و مراحل تاسیس آن را برای راه‌اندازی طی کنند.
دانش‌آموختگان پس از گذراندن این دوره می‌توانند در کدام زمینه‌ها مشغول به فعالیت شوند؟
این عزیزان پس از دانش‌آموختگی می‌توانند در دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزشی و پژوهشی داخل و خارج از کشور و دیگر سازمان‌ها (اعم از دولتی و خصوصی) در زمینه‌های زیر خدمت کنند:
1. آموزش زبان فارسی به عنوان زبان نخست، زبان دوم و خارجی به صورت علمی و تخصصی در مدارس دولتی و غیرانتفاعی داخل و خارج از کشور، مراکز آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان در دانشگاه‌های داخل و خارج از کشور، رایزنی‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور.
2. آموزش دروس مرتبط با زبان فارسی در رشته‌های زبانشناسی، ادبیات فارسی، مترجمی زبان، زبان‌های شرقی، خاورشناسی، ایرانشناسی، ... در مقاطع کاردانی و کارشناسی دانشگاه‌های داخل و خارج از کشور.
3. پژوهش در حوزه آموزشکاوی زبان فارسی و بررسی مسائل حاکم بر یادگیری این زبان به عنوان زبان نخست، زبان دوم و خارجی در مناطق گوناگون ایران و کشورهای دیگر
4. تهیه و تدوین مواد آموزشی و کمک‌آموزشی برای آموزش زبان فارسی به فارسی‌زبانان و نیز غیرفارسی‌زبانان
5. کارشناسی فرهنگ‌نویسی برای اهداف ویژه و دانشگاهی غیرفارسی‌زبانان
6. کارشناسی شیوه‌های کاربرد زبان فارسی در رسانه‌های همگانی
7. فعالیت آموزشی، پژوهشی و اداری در زمینه‌های مرتبط با آموزش زبان فارسی در سازمان‌هایی چون دانشگاه‌های فرهنگیان، مراکز تربیت معلم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مدارس ایرانیان خارج از کشور، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مراکز آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان دانشگاه‌های کشور و خارج از کشور، ... .
جمعه ۷ خرداد ۱۴۰۰ - ۰۹:۰۱
نظر شما