به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «جمع‌آوری قرآن» نوشته جان برتن به همت حسن رضایی هفتادر ترجمه و از سوی انتشارات دانشگاه مفید در 328 صفحه با شمارگان 300 نسخه و قیمت 99 هزار تومان منتشر شد.

مترجم در مقدمه آورده است: «قرآن پژوهان مسلمان و غیر مسلمان، اهتمام ویژه‌ای به مسئله جمع آوری و تدوین قرآن مبذول داشته‌اند. آنان با سؤالات متعددی در این حوزه روبه رو هستند؛ از جمله قرآن که آیاتش پراکنده و به تناسب زمان‌ها و مکان‌های مختلف نازل شده است، چگونه و در چه زمانی گردآوری شده و به صورت کتابی در آمده که آغاز و پایانش مشخص است؟ آیا پیامبر(ص) خود عهده‌دار این مهم شده و جمع آوری قرآن با نظارت و امر آن حضرت انجام پذیرفته است یا آیندگان و خلفای پس از پیامبر به این موضوع مهم را جامه عمل پوشانده‌اند؟ جان برتن یکی از خاورشناسانی است که در کتاب جمع آوری قرآن خود، به پرسش‌های پیش پرداخته است. این کتاب، مهم‌ترین اثر وی در زمینه تاریخ قرآن است. انتشارات دانشگاه کمبریج این کتاب را در سال 1977 منتشر کرد. البته برتن پیش از انتشار اثر مذکور، مباحث مهم آن را در قالب مقالات به چاپ رساند. کتاب جمع آوری قرآن، حاصل مطالعات و تحقیقات بسیار او طی سال‌های متمادی است. وی برای تدوین این اثر ماندگار، سال‌ها از راهنمایی‌های همکارش جان ونزبرو استفاده کرد. ونزبرو در این باره می‌گوید: من برای تغییر آرای برتن درباره مسئله جمع آوری قرآن، بی وقفه تلاش می‌کردم. وی در مقابل این کار می‌کوشید تا تعاریف دقیق‌تر و استنادات گسترده‌تر برای دیدگاه‌هایش بیابد.»

رضایی یادآوری می‌کند: «دانشکده مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاه لندن و دانشگاه سنت اندروز، برتن را در راه نگارش کتاب جمع آوری قرآن از حمایت مالی خود برخوردار کردند. این حمایت‌ها، برتن را قادر ساخت تا به اطلاعات نسخه‌های خطی منتشرنشده دسترسی پیدا کند؛ نسخه‌هایی که در کتابخانه‌های خاورمیانه و اروپا موجود بودند. اطلاعات این نسخه‌های خطی، مبنای برخی از جنبه‌های کتاب جمع آوری قرآن را تشکیل می‌دهند. قرآن پژوهانی چون ویلفرد مادلونک، ری مارتین و جان ونزبرو، نقد و معرفی‌هایی بر اثر مذکور نگاشته‌اند.»

در نگاه اول کتاب جمع آوری قرآن، مشتمل بر دو بخش و هر بخش دارای پنج فصل است. برتن در بخش اول، به مسئله نسخ می‌پردازد و در مورد اینکه آیا قرآن سنت را نسخ کرده و یا بالعکس، به تفصیل سخن می‌گوید. او دیدگاه‌های شافعی و مخالفانش را در این باره به طور مشروح بیان می‌کند. وی سه شکل نسخ را تبیین کرده و از میان آنها، نسخ تلاوت و بقای حکم را با جزئیات بیشتری آورده است.

رضایی در جایی دیگر آورده است: «برتن در بحث از نسخ تلاوت و بقای حکم، می‌کوشد تا تأثیر برخی از آراء اصولی شافعی در پیدایش این شکل از نسخ را نشان دهد. وی آیه رجم را که یکی از مصادیق نسخ تلاوت و بقای حکم است، به تفصیل بیان کرده و در این باره که آیا منبع مجازات سنگسار قرآن است و یا سنت، مطالب بسیاری را به رشته تحریر درآورده است.»

همچنین در ادامه می‌نویسد: «علت آنکه برتن تا این اندازه به مسئله نسخ پرداخته، آن است که وی میان این مسئله و موضوع جمع‌آوری قرآن، رابطه نزدیکی قائل است؛ زیرا به اعتقاد برتن، قرآن در زمان پیامبر (ص) گردآوری شده و نسخ، مهم‌ترین عاملی است که باعث شده تا جمع آوری قرآن به پس از حیات آن حضرت منتقل شود. برتن در بخش دوم کتاب، ابتدا روایات جمع آوری قرآن در عهد ابوبکر و عثمان را مطرح کرده، سپس آنها را تجزیه و تحلیل نموده است.»

برتن در  پایان کتاب، به نقد و بررسی آرای تئودور نولدکه، فریدریش شوالی، گوتهلف برگشتراسر، اتو پرتسل، ریچارد بل و آرتور جفری در زمینه تدوین قرآن پرداخته است؛ زیرا آنان معتقدند که قرآن پس از حیات پیامبر(ص) جمع آوری شده است. به طور خلاصه، می‌توان گفت که برتن در این کتاب، تلاش کرده تا با تکیه بر مباحث فقهی، نسخ و مصاحف صحابه، تدوین قرآن را در زمان پیامبر(ص) اثبات کند. برتن در این اثر، از عدم تحریف قرآن دفاع می‌کند و می‌کوشد با استفاده از مسائل فقهی و اصولی، منشأ اعتقاد به تحریف قرآن را نشان دهد. وی در کتاب جمع آوری قرآن، تحت تأثیر ایگناس گلدتسيهر و یوزف شاخت، به تشکیک در احادیث مربوط به مباحث تاریخ قرآن می‌پردازد.

مترجم با اشاره به روش نویسنده در کتاب ذکر می‌کند: «روش وی در کتاب، بدین گونه است که وقتی وارد موضوعی می‌شود، اگر در مورد آن موضوع روایاتی وجود دارند، آنها را مطرح می‌سازد و سپس دیدگاه‌های عالمان مسلمان را درباره آن موضوع و روایات طرح شده بیان می‌کند. برتن پس از این مرحله، به تجزیه و تحلیل روایات طرح شده و موضوع مورد بحث می‌پردازد.»