مسعود پاکدل، پژوهشگر ادبی و مدیرگروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، با تاکید بر اینکه رویکرد جامعه ادبی و فرهنگی در ادوار مختلف در قبال شعر آیینی فرازونشیب‌های فراوانی را طی كرده است، توضیح داد: در قرن دهم و با قدرت یافتن صفویان پایگاهی رسمی برای حمایت تشیع ایجاد شد كه برآیند آن پی‌ریزی بنیانی برای شعر آیینی و به‌ویژه مدح و منقبت و مرثیۀ بزرگان شیعه شد.

وی ادامه داد: شعر آیینی از دوران مشروطه به بعد پایگاه قدرتمندی در نزد شاعران پیدا كرد و با پیروزی انقلاب اسلامی عواملی چون انقلاب و جنگ هشت ساله باعث شد كه شعر آیینی به‌عنوان جریانی پویا و قوی در صحنه ادبیات مطرح شود. پس از انقلاب اسلامی تحولاتی در قلمرو شعر آیینی ایجاد شد كه مهم‌ترین آن‌ها تعمیق آگاهی و تغییر محتوایی بود. این امر در آثار شاعرانی چون قیصر امین‌پور، سلمان هراتی، علی معلم، علی موسوی گرمارودی، سیدحسن حسینی و علیرضا قزوه جلوه‌گر شد.

پاکدل با تاکید بر تاثیر دگرگونی ارزش‌های هر جامعه در تغییر نگرش و احساسات شاعران گفت: نگرش شاعر به رویدادها و جریان‌هایی كه بر فضای جامعه حاكم شده، بر مضامین و درون مایه‌های شعر او بسیار تاثیرگذار است؛ به طوری که با خواندن اشعار هر دوره می‌‌توان به رخدادها و وقایع آن دوره پی برد. با طلوع خورشید انقلاب اسلامی، تحولی بنیادین در ارزش‌های فرهنگی، اجتماعی و معنوی مردم ایران رخ داد و كمتر سروده‌ای را در دوران انقلاب اسلامی می‌توان یافت كه به طور مستقیم یا غیرمستقیم نشانه‌هایی از رخدادهای آن روزگار و عواطف ناشی از آن را در بر نداشته باشد.

این پژوهشگر ادبی به بیان ویژگی‌های شعر انقلاب اسلامی پرداخت و توضیح داد: از جمله ویژگی‌های شعر انقلاب اسلامی می‌توان به انعکاس معارف و مضامین اسلامی، توجه به غزل و تجلی حماسه و مرثیه در آن، پیوند حماسه و عرفان، انتظار ظهور امام دوازدهم، تجلیل از شهیدان، تقدیس شهادت به مثابه یک فرهنگ اصیل ماندگار، ورود مسایل سیاسی- اجتماعی به شعر انقلاب، غفلت‌ستیزی و دعوت به بیداری و استفاده از تلمیح‌های دینی اشاره كرد.

پاکدل افزود: معمولا در اشعار شاعران انقلاب، جملات بیشتر كوتاه و به سبک گسسته به کار می‌روند و گاه شاعر چهار جمله را در یک بیت می‌گنجاند:
«من زخم خوردم، صبر كردم، دیر كردم/ من با حسین از كربلا شبگیر كردم»

وی همچنین با بیان اینکه شاعران انقلاب، اندیشه‌ها و عواطف خود را بیشتر با بهره‌گیری از تشبیه ارائه می‌دهند، گفت: تشبیه صریح و بلیغ بیشترین بسامد را در شعر این شاعران داراست: «طوفان خون وزیده، سر كیست در تنور؟/ خاک تو نوح حادثه را می‌‌دهد نجات!». از سوی دیگر آگاهی اغلب شاعران آیینی از داستان‌های كهن ایرانی و آیات و احادیث قرآنی سبب شده در اشعارشان از آرایه تلمیح بهره ببرند. این تلمیحات گاه همانند تنور پیرزن، طوفان نوح، تیغ قابیل و ...تاریخی و اساطیری و بیشتر دینی و مذهبی هستند.

شاعران انقلاب، فرزندان زمانه خویش هستند
پاکدل با تاکید بر اینکه شاعران انقلاب فرزندان زمانه خود هستند، عنوان کرد: این شاعران دردها و نابسامانی‌های اجتماع خویش را با تمام وجود حس می‌کنند و می‌کوشند با سخن خود محرمی برای اسرار مردم و مرهمی بر دردهایشان باشند.

وی به توجه خاص شاعران انقلاب به مقوله مهدویت و انتظار اشاره کرد و گفت: از جمله مسائل مهم و قابل توجه در جامعه انقلابی ما انتظار ظهور امام غایب است. این انتظار می‌‌تواند بر جامعه تاثیر بگذارد و امت مسلمان را همواره در حال آمادگی آرمانی نگاه دارد. آمادگی برای آمدن کسی که «داد» را جایگزین «بیداد» می‌کند. این تفکر در شعر انقلاب تجلی پیدا كرد و سبب ایجاد زمینه‌ای در شعر انقلاب شد كه می‌توان آن را موعودیه‌سرایی نامید؛ مانند: «آه می‌کشیم تو را با تمام انتظار/ پرشکوفه كن مرا ای كرامت بهار».

پاکدل غفلت‌ستیزی را نیز از خصوصیات اصلی شعر انقلاب عنوان کرد و گفت: انقلاب، خود ریشه در غفلت‌ستیزی و مبارزه با جهل و ناآگاهی و دعوت مردم به هوشیاری و بیداری دارد. شعر انقلاب هم به تبع آن غفلت‌ستیز و بیدارگر است. غفلت‌ستیزی از ویژگی‌های بارز شعر نسلی از شاعران انقلاب اسلامی است كه با انقلاب متولد و در كوره‌‌های تجارب آن گداختند و به كمال نزدیک شدند.

این پژوهشگر در پایان با اشاره به اینکه شهید و شهادت نیز از عالی‌ترین مفاهیم شعر انقلاب اسلامی هستند، گفت: مشاهده ازجان‌‌گذشتگی‌های رزمندگان اسلام و شوق آنان برای رسیدن به شهادت، مفهوم شهید و آرزوی شهادت را بارها در شعر شاعران جلوه‌گر کرده است. شاعران انقلاب به موضوع شهادت ارج می‌نهند و آن را یک ارزش برتر معرفی می‌کنند و گاه خودشان نیز آرزوی شهادت دارند؛ مانند:
«گل اشکم شبی وامی‌شد ای كاش/ همه دردم مداوا می‌شد ای كاش
 به هركس قسمتی دادی خدایا / شهادت قسمت ما می‌شد ای كاش»