خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا)، بی‌شک یکی از معضلات زیست‌محیطی در اغلب کشورهای دنیا آلودگی هوا و نحوه مدیریت آن است. براساس اعلام مجله نیوساینتیست، سالانه ۹ میلیون نفر در جهان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. رئیس گروه سلامت و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، پاییز سال جاری، 1401 اعلام کرد، سالانه بیش از ۲۰ هزار تن از ساکنان ۲۷ استان کشور بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند.

تاثیرات مستقیم و غیر‌مسقیم آلودگی هوا علاوه‌‌بر مرگ و میر موجب بروز بیماری‌های گوناگون در افراد می‌شود؛ بنابراین شاید بی‌راه نباشد که بگوییم آلودگی هوا به سان یک همه‌گیری این روزها جان می‌گیرد؛ یکی از آثار مخرب آلودگی هوا براساس اعلام دانشمندان، مرده‌زایی یا از بین رفتن نوزادان تازه متولد شده است. آن‌ها معتقدند آلاینده‌های جوی در شرایطی که غلظت بالایی پیدا کنند موجب مرگ نوزادان می‌شود یا سیستم تنفسی آنان را مختل می‌کند.

بی‌شک اطلاع از روش‌های سلامت‌محور برای کاهش آثار آلاینده‌های جوی بربدن انسان نقش جدی 
در کاهش آثار زیان‌بار آلودگی هوا به‌ویژه بر سلامت داشته باشد. اینجاست که می‌توان به نقش مهم کتاب و کتابچه‌های موضوعی که زیرنظر سازمان‌های مربوطه و گروهی از کارشناسان تالیف و تدوین شده است، تاکید کرد.

محمد‌صادق حسنوند، نویسنده، مترجم و رئیس مرکز تحقیقات آلودگی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا)، گفت: آلودگی هوا جزو آن دسته از مخاطرات انسانی زیست‌محیطی است که دارای آثار بلند و کوتاه‌مدت است، از آثار بلند‌مدت آن می‌توان به بروز بیماری‌هایی نظیر آسم و اختلالات تنفسی و افزایش ابتلا به سرطان، همچنین به خطر سکته مغزی و قلبی اشاره کرد. چند سالی می‌شود که تحقیقات علمی در جهان نشان‌داده غلظت بالای آلاینده‌های جوی و تنفس آن از طریق دستگاه تنفسی مادران باردار موجب افزایش مرگ نوزادان یا به‌عبارت دیگر مرده‌زایی می‌شود.


 
حسنوند با اشاره به تاثیری که آلودگی هوا بر مرده‌زایی دارد گفت: اگر بانوان باردار پیش از تولد فرزند در ماه‌های آخر در مواجه زیاد آلودگی هوا با درصد زیاد غلظت آلاینده‌ها قرار بگیرند، ممکن است فرزند خود را مرده به دنیا بیاورند. از دیگر دستاوردهای تحقیقات اخیر به نارس بودن نوزادان اشاره دارد؛ آلاینده‌های جوی ناشی از فعالیت‌های صنعتی با دخالت در فرآیند رشد جنین منجر به نارس بودن نوزادان می‌شود و در بسیاری از موارد، کاهش عملکرد قلب و عروق نوزادان را به دنبال دارد؛ همچنین اغلب نوزادانی که در شهرهای آلوده به دنیا می‌آیند از وزن کم رنج می‌برند و شانس کمتری برای زنده ماندن دارند.

وی درباره کتاب‌های منتشر شده درباره آلودگی هوا که منجر به افزایش آگاهی‌بخشی به عموم مردم می‌شود، گفت: کتاب‌های تخصصی در زمینه آلودگی هوا از روند مثبت و استانداردی برخوردار است. در حوزه کتاب‌های عمومی هم کتاب‌هایی منتشر شده است که تا حد زیادی مطالب درخوری برای عموم مردم ذکر شده است. پژوهشکده محیط‌زیست یکی از آن دسته از مراکزی است که در سال‌های اخیر موفق به چاپ‌های کتاب‌های آموزش‌محور با ادبیات عامه شده است و اطلاعات درخوری را منتشر کرده است؛ علاوه براین کتابچه‌هایی ازسوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به منظور آگاهی‌بخشی عموم مردم منتشر شده است که می‌توان به‌عنوان منابعی با مبنای علمی مستند به آن اشاره کرد.

حسنوند گفت: محتوای درج شده در کتاب‌ها به رفتارهای پیشگیرانه اشاره دارد؛ برای مثال در کتابچه‌ها به موضوعات پیشگیرانه نظیر اینکه هنگام بروز روزهای آلوده از چه ماسکی با چه ویژگی‌هایی استفاده کنند بهتر است؛ یا اینکه دستگاه تصفیه هوا باید دارای چه خصوصیاتی باشد مناسب‌تر است یا چه روند تغذیه‌ای برای کاهش آسیب مناسب‌تر خواهد بود. شاید نتوان آن تاثیری که دیگر رسانه‌ها در آگاهی‌بخشی از آلودگی هوا نظیر رادیو و تلویزیون دارند را با کتاب مقایسه کرد؛ به همین دلیل مطالبی که سریع‌تر به مخاطب می‌رسد همچنین کتاب‌ها بیشتر جنبه آگاهی بخشی دارد که به‌عنوان مطالب تکمیلی شناخته می‌شوند؛ برای مثال اینکه گوگرد به‌طور مشخص چه تاثیری بر فرآیند‌های مغز می‌گذارد ازجمله این اطلاعات است که به‌طور معمول می‌توان در کتاب‌ها آن‌ها را یافت.

این کارشناس در زمینه آلودگی هوا گفت: امروز نیازمند تداوم انتشار اطلاعات در کتاب‌ها هستیم. کتاب‌هایی که مخاطب عام دارند و مباحثی نظیر اینکه چگونه می‌توان مواجهه خود را با آلودگی هوا کاهش دهیم. معتبرترین منبعی که در این زمینه ترجمه شده کتاب «آلودگی هوا و سلامت» نوشته جمعی از پژوهشگران ایرانی است که می‌تواند برای آگاهی‌بخشی تاثیر زیادی داشته باشد. این اثر حاصل پژوهش ده‌ها متخصص پزشکی است. از قلب و عروق گرفته تا هر تخصصی از دنیای پزشکی که مربوط به بیماری‌های مختلف است. این اثر پژوهش‌محور از تجربیات موفق و مطالعات موردی زیادی بهره گرفته شده است.

وی با اشاره به آماده باش مراکز درمانی و بهداشتی در روزهای آلوده گفت: برای کاهش میزان خسارات بهداشتی حاصل از آلودگی هوا، نظیر افزایش بیماری‌ها و پیشگیری از مرگ و میر آنچه که در مرکز آلودگی هوا مدنظر قرار داده شده این است که افزون بر افزایش آمادگی مردم و مواجهه کمتر با هوای آلوده خدمات بهداشتی در روزهایی که هوا آلوده است ارتقا داده شود. نا‌گفته نماند که به لحاظ قانونی این افزایش آمادگی به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و مراکز خدمات بهداشتی و درمانی ابلاغ نشده و تنها یک تصمیم خودجوش انسان دوستانه‌ای محسوب می‌شود که به منظور هدف فوق در اغلب مراکز بهداشتی در نظر گرفته شده است. برای مثال قرار است خودروهای ون اورژانس در روزهای آلوده و در اغلب میادین شهر مستقر شوند؛ همچنین بیشتر مراکز درمانی در وضعیت آماده‌باش قرار بگیرند.

حسنوند در پاسخ به این پرسش که آیا مازوت‌سوزی ترکیب جدیدی به آلاینده‌های جوی اضافه کرده است یا خیر؟ گفت: گاز مازوت یا دی‌اکسید گوگرد همیشه در جو بوده است؛ در واقع مازوت‌سوزی منجر به انتشار آلاینده‌هایی می‌شود که تا‌کنون در طبیعت به میزان کمتری وجود داشته است و با افزایش مازوت‌سوزی غلظت آلاینده‌ها را افزایش می‌دهد؛ بنابراین آلاینده جدیدی به شمار نمی‌رود و از گذشته هم وجود داشته است. سال‌های اخیر افزایش غلظت دی‌اکسید گوگرد موجب افزایش بیماری‌های تنفسی مرگ و میر شده است.