به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)  نشست «سیری در مهدویت‌نگاری شیعه با تأکید بر کتاب منتخب الاثر» عصر روز گذشته با حضور سعید طاووسی مسرور مدرس و پژوهشگر تاریخ اسلام و تشیع و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و اسماعیل اثباتی استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی در سرای اهل قلم مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

اسماعیل اثباتی در ابتدای سخنان خود بیان کرد: برخی تصور می‌کنند که مهدویت‌نگاری فقط در فرهنگ شیعه وجود دارد اما من قبل از ورود به بحث می‌خواهم درباره مهدویت‌نگاری در اهل سنت بپردازم. زیرا مهدویت‌نگاری موضوعی است که مورد اجماع شیعه و سنی است. در سه کتاب از کتاب‌های سنن که دومین مرتبه اهمیت و اعتبار را نزد اهل سنت دارند ابواب اختصاصی درباره روایت‌های مخصوص مهدویت موجود است. اما در اهل سنت یک سری کتاب‌هایی هم وجود دارد که از اصل و اساس درباره مهدویت نوشته شده است.

اثباتی در ادامه به معرفی کتاب‌هایی پرداخت که به موضوع مهدویت مانند بسیاری از مسائل دیگر به تناسب اشاره شده است و گفت: کتاب «المصنف» اثر ابوبکر عبد الرزاق بن همام صنعانی در باب المهدی ۱۰ حدیث نقل کرده و بعد از آن در باب اشراط الساعه به برخی موضوعات مربوط به مهدویت اشاره می‌کند. همچنین کتاب «الفتن» اثر حافظ ابوعبد الله نعیم بن حماد المروزی در ۱۰ بخش به موضوعات مربوط به فتنه های آخرالزمان اختصاص یافته و عمده روایات مربوط به حضرت مهدی در این کتاب در بخش پنج و بعد از آن ذکر شده است. کتاب «المصنف فی الاحادیث و الآثار» اثر عبد الله بن محمد بن ابی شیبه الکوفی در باب الفتن ۱۶ حدیث درباره مهدویت آورده است.
او همچنین به کتاب‌های ویژه مهدویت در اهل سنت اشاره کرد و افزود: کتاب «اربعون حدیث» اثر ابونعیم اصفهانی کتابی است که از بین رفته اما اربلی در کتاب «کشف الغمة فی المعرفة الائمة» همه روایات آن را به همان ترتیب آورده است. همچنین کتاب «البیان فی اخبار صاحب الزمان(ع)» اثر ابوعبد الله محمد گنجی شافعی درمقدمه اذعان می‌کند که  تنها احادیثی را آورده که از طریق اهل سنت، روایت شده است و 70 روایت نقل کرده است. کتاب «العرف الوردی فی الاخبار المهدی(ع)» اثر جلال الدین عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی نیز 200 حدیث جمع آوری کرده شده است و مولف در نهایت می نویسد: مهدی(ع) یکی از خلفای دوازده گانه است که در حدیث جابر بن سمره ذکر شده است.

این مهدویت پژوه سپس به سراغ مهدویت‌نگاری در شیعه رفت و اظهار کرد: در شیعه مهدویت نگاری از زمان امام رضا(ع)، شروع شد. روایت‌های مربوط به مهدویت روایت‌هایی هستند که از رسول اکرم(ص) و ائمه قبل هم مطرح شده است اما اینکه کتابی که فقط درباره مهدویت باشد از زمان امام رضا(ع) به وجود آمد و علت آن به وجود آمدن فرقه واقفیه در این دوره تاریخی است.

اثباتی افزود: در عصر امام رضا(ع)، موضوع مهدویت شیعیان را خیلی درگیر خود کرد و شیعیان برای روایاتی که فرقه واقفیه مطرح می‌کردند پاسخ‌هایی آماده و جمع‌آوری می‌کردند و اینگونه بود که کتاب‌هایی درباره مهدویت به وجود آمد. البته کتاب‌هایی که در عصر خود معصومین نگاشته شده بود از بین رفته است اما اطلاعاتی که آنها جمع‌آوری کردند به گونه‌ای به دست ما رسیده است.

او گفت: ما در دوره غیبت صغری بازهم با مسئله مهدویت مواجه هستیم. در این دوره یکی از مهم‌ترین بحث‌ها و شبهاتی که مطرح می‌شد از سوی زیدیه بود‌ و این شبهات به قدری بود که شیعیان شروع کردند کتاب‌هایی را به رشته تحریر در بیاورند مثل کتاب «اخبار قائم» که روایت‌های آن در کتاب کافی اثر شیخ کلینی به دست ما رسیده است.

این استاد حدیث و علوم قرآنی به اولین کتابی که در دوران غیبت کبری اختصاصا درباره مهدویت نوشته شده است تخت عنوان «غیبت نعمانی» اشاره و بیان کرد: اهتمام کسانی که درباره مهدویت کتاب می‌نوشتند این بود که شبهات شیعیان را پاسخ دهند. زیرا در این دوره شبهات زیادی مطرح شده بود که شیعیان را دچار تزلزل کرده و رسالت نویسندگان آن زمان حفظ کیان تشیع بود.

او اظهار کرد: چیزی که در دوران غیبت کبری خیلی مطرح است این است که دوران غیبت کبری خیلی طولانی‌تر از عمر معمول یک انسان است که شیخ صدوق در کتاب «کمال الدین و تمام النعمه» به این شبهه چنین پاسخ می‌دهد که مسئله غیبت مسئله اختصاصی اسلام و تشیع نیست بلکه در ادوار و ادیان مختلف هم وجود داشته است.

او سپس به کتاب شیخ طوسی به عنوان کتابی اختصاصی که در زمینه غیبت نگاشته شده است اشاره کرد و افزود: در این کتاب شیخ طوسی علاوه بر روایت‌ها و دلایل نقلی، دلایل عقلی هم آوره است و می‌گوید در هر زمان باید امامی وجود داشته باشد و دنیا بدون امام نمی‌تواند باشد.

او از این دو کتاب به عنوان اصلی‌ترین منابع برای نوشتن کتاب‌های دیگر درباره مهدیت یاد کرد و گفت: از کتاب شیخ صدوق و کتاب شیخ طوسی که درباره مهدویت نوشته‌اند به عنوان الگو استفاده می‌شود.

اثباتی همچنین درباره کتاب «منتخب‌الاثر» بیان کرد: کتاب‌هایی که علما می‌نوشتند عمدتا در پاسخ به نیازها بود و مسئله مهدویت هم با سؤال‌هایی که فرقه‌ها مطرح می‌کردند به عنوان نیاز زمانه محسوب می‌شد.

او ادامه داد: بابیت و بهاییت با سوء‌استفاده از مساله مهدویت ابتدا ادعای مهدویت کردند و سپس مدعی منسوخ شدن دین اسلام شدند که نیاز است دین جدیدی به جای آن بیاید. در دوره‌ای که تبلیغات بابیت و بهائیت زیاد شد آیت‌الله بروجردی برای پاسخ به شبهات آنها و دفع تبلیغاتشان ۳۰ شب از ماه مبارک رمضان شروع به سخنرانی درباره مهدویت می‌کند و آیت‌الله صافی گلپایگانی این مباحث را تبدیل به کتاب می‌کند و حاصل آن کتاب «منتخب ‌الاثر» می‌شود.
طاووسی مسرور در ابتدای سخنان خود درباره وجود روایت‌های فراوان در اهل سنت درباره مهدویت سخن گفت و افزود: اهل سنت در این زمینه روایت‌های فراوان دارد و به همین دلیل می‌توان ادعای اجماع برسر اصل مهدویت کرد.

او با اشاره به اینکه فقط ابن خلدون است که اصل مهدویت را قبول ندارد گفت: خود اهل سنت کثرت روایاتی که مهدی فرزند فاطمه است را می‌آورند و به این مسئله و شبهه ابن خلدون اینگونه پاسخ می‌دهند. بنابراین اصل مهدویت یک مسئله حل شده برای آنهاست. شیخ عبدالمحسن العباد استاد دانشگاه مدینه منوره در دل وهابیت کتابی نوشته است که در آن می‌گوید ما اهل سنت به مهدویت و اینکه یکی از فرزندان فاطمه ظهور خواهد کرد و جهان را پر از عدل و داد می‌کند اعتقاد داریم و برای این ادعای خود ادله فراوانی در کتابش می‌آورد.

طاووسی مسرور در ادامه از علان کلینی سخن به میان آورد و گفت: علان کلینی فرد بسیار مهمی در دوره غیبت صغری به شمار می‌آید و نقش مهمی در تحکیم اعتقاد به حضرت حجت دارد. شیخ مفید هم یکی از دلایل خود برای اعتقاد به امام زمان از کتاب حسن‌ابن محبوب می‌داند که این کتاب ۳۵سال قبل از ولادت حضرت نوشته شده و از دو غیبت هم در آن یاد شده است.

او در ادامه به گونه‌شناسی تالیف‌های مهدوی شیعی اشاره و اظهار کرد: گونه‌شناسی ‌ تألیف‌های مهدوی شیعی انواع جالبی دارد ولی در ابتدا به خاطر مسئله حیرت به مفاهیم امامت، حیرت و اصل غیبت می‌پردازند و هرچه جلوتر می‌رویم متوجه می‌شویم که همه این آثار می‌خواهند یک جمله پاسخ دهند و آن شبهه‌ای است که آیا اصلا چنین امامی هست یا نه؟ و اگر هست چگونه است؟

او افزود: تعریف نیابت نواب اربعه راهی است برای اثبات اصل وجود حضرت حجت(عج)، زیرا تمام کسانی که در طول تاریخ ادعای مهدویت کردند با مرگشان این ادعا به پایان می‌رسد و هیچ راه ارتباطی با پیروان خود نگذاشته بودند. بنابراین خود دستگاه نیابت که ادامه نهاد وکالت است نشان از این اصالت دارد.

طاووسی مسرور در ادامه سخنان خود به کتاب «منتخب‌الاثر» اشاره و درباره این کتاب بیان کرد: درباره چرایی نگارش این کتاب باید گفت که این کتاب با همت آیت‌الله بروجردی و تلاش آیت‌الله صافی گلپایگانی تألیف شد. اهتمام صافی گلپایگانی به امام زمان به قدری زیاد بود که از او با عنوان شیخ صدوق زمان یاد می‌شود. در کتاب «منتخب‌الاثر» نوع نگاه، نگاهی روایی است که ذیل هر موضوعی مهم‌ترین روایات سنی و شیعه جمع‌آوری شده است. اگر به میزان زحمتی که آیت‌الله صافی گلپایگانی کشیده است توجه کنیم متوجه می‌شویم که او بسیار دقیق و مبتنی بر آثاری که وجود داشت، جمعا ۸۳۰ روایت را در ذیل موضوعات متعدد استخراج کرده است.

او افزود: یکی از موضوعاتی که روی آن خیلی شبهه می‌کنند تعداد ائمه است. در صورتی که در کتاب «منتخب‌الاثر»، ۲۴۳ روایت درباره ائمه، ۲۵۲ حدیث درباره اصل مهدویت، ۳۴ حدیث درباره تاریخ ولادت، سرگذشت و معجزات امام زمان، ۵۳ روایت درباره غیبت صغری وکسانی که امام زمان را ملاقات کردند و ۱۲۸ روایت درباره علائم ظهور آمده است و این نشان از اهمیت حفظ شیعه دارد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه ما می‌گوییم امامت و مهدویت توامان است و عمده مباحث این کتاب هم حول این موضوع است افزود: پس اگر کسی بخواهد عصاره مهدویت‌پژوهی آیت‌الله صافی‌گلپایگانی را ببیند به کتاب «معارف دین» اشاره شده است که ۳جلد پرسش و پارسخ است که او به پرسش‌هایی درباره مهدویت پاسخ می‌دهد.

او در انتها به معرفی کتاب «کشف الحق» اثر میر محمد صادق خاتون آبادی، که کتاب حدیثی یک عالم دوره قاجار است پرداخت و کتاب «خورشید مغرب» اثرمحمد‌رضا حکیمی، کتاب «النور فی الامام المستور» اثر شیخ محمد باقر بهاری همدانی و کتاب «خط امان» اثر امامی کاشانی را به عنوان اثرهایی کامل و جامع درباره مهدویت و امام عصر(عج) دانست که خواندن آنها اگرچه سخت اما برای شیعه لازم است.