به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ به مناسبت هفته هنر انقلاب و سالگرد شهادت سید شهیدان اهل قلم سید مرتضی آوینی  گفت‌وگویی با علی فروزانفر، دبیر هنری هفته هنر انقلاب و معاون هنری حوزه هنری انقلاب اسلامی در مورد هنر انقلاب و شهید آوینی داشته‌ایم که در ادامه می خوانید:

چرا هنر انقلاب امروزه مسئله است و هفته هنر انقلاب از مسائل مهم کشور است؟

به نوعی انقلاب از نظر مفهومی با هنر اعتراض تلفیق شده است. انقلاب عملا کالبدی اعتراضی و عدم رضایت از ایرادات و نقص درون لایه­‌ها دارد، وقتی انقلاب­‌ها می‌خواهند مفهومی را منتقل کنند از لایه‌­های جدی آن‌ اتفاقات فرهنگی است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها عرصه هنر است. دنیا امروزه می‌گوید یکی از مهم‌ترین اعتراضات به وضع موجود حکومت خود، انقلاب ایران بوده و یکی از بزرگترین جلوه‌­های هنری را در این اتفاق داشته است. ما در دهه‌­های مختلف قبل و بعد انقلاب با جلوه‌­های هنری انقلابی و اعتراضی در قالب شعر، کاریکاتور و هنرهای تجسمی روبرو بودیم. به اندازه‌­ای که انقلاب ایران در دنیا و منطقه حائز اهمیت است، هنر انقلابی نیز مهم است. به واسطه افت و خیزهای روحی، اجتماعی و فرهنگی بعضا ممکن است توجه به یک جریان هنری کم یا زیاد شود. در دهه 60 توجه بدنه مردم به این نوع هنر بوده و امروز به واسطه نزدیک شدن به فضای طبیعی زندگی، توجه به این هنر کم شده است. ضروریست که یک‌بار حماسه­‌های یک کشور از جنبه هنری مورد توجه واقع شود. پس توجه به هنر انقلابی اتفاقی به‌ شدت عقلایی و منطقی است. اتفاقی بزرگ در کشور افتاده و ما نباید به آن عادت کنیم و کاری کنیم که این جنبش فاقد اهمیت برداشت شود و به آن کم توجه شود. همیشه توجه بیشتر به هنر انقلاب رویش‌­های جدیدی به ارمغان آورده است. از جنبه دیگر توجه به هنر انقلابی کاملا زنده است زیرا سررشته آن در یک اتفاق تاریخی معمولی نیست بلکه یک غلیان و انفجار است. دنیا اعتقاد دارند که ایران همچنان در انقلاب است، مردم ما هنوز در جنگ سیاسی، اقتصادی و روانی هستند. به اندازه‌­ای که اتفاقات در حال پیشرفت هستند هنر انقلاب نیز در حال پیشرفت است در انقلابی که نمرده است و هنوز در حال رشد و ظفر دادن و شهید و جانباز دادن است. همین امروز که ما صحبت می‌کنیم انقلاب در تولدی جدید است و استعداد‌های نو بروز می‌دهد. انقلاب یک اتفاق تاریخی نیست؛ انقلاب ترکیبی از گذشته و حال و آینده است.

بحثی داشتیم که می‌گفتند «هنر متعهد» در کنار «هنر انقلاب» معنا پیدا می‌کند و هیچگاه تفاوت هنرمند متعهد و هنرمند انقلابی تبیین نشده، به نظر شما چه تفاوتی میان این دو شاخه است؟

وقتی در حال حرف زدن درباره هنر انقلاب اسلامی هستیم؛ در حال صحبت درباره جهان‌بینی ایرانی و اسلامی و شرق هستیم. در جهان‌بینی شرقی تعهد مطرح می‌شود، شاید صحبت از هنر انقلاب و اعتراض در بحث هنر متعهد کار درستی نباشد. هنر متعهد لایه ه­ای جدیدی و متمایز از هنر انقلاب را مطرح می‌کند، ادبیات و لفظ هنر متعهد و تعهد جزو ادبیاتی بود که اولین بار حضرت امام خمینی‌(ره) از آن استفاده کردند که در منشور هنرمندان فرمودند: «تعهد به مبانی اسلامی، تقابل به نظام استکباری و ... شاخصه­‌های هنر انقلاب اسلامی است.» به‌نظرم هنری که تعهد به آئین دارد و بر مدار عقل حرکت می‌کند، ذات خود را بر مبنای یک چارچوب آئینی و عقلی می‌گذارد، به وضع نامطلوب جامعه معترض است نه صرفا آنکه معترض باشد و بر مبانی آئینی، اسلامی و قومی تکیه دارد.

مسئله‌­ای که امروزه با آن مواجه هستیم این است سیاستگذارن فرهنگ معتقد هستند، به شهید آوینی به طور کامل پرداخته شده و تمامی وجوه او درک شده و دیگر نیازی نیست به او بپردازیم؛ بلکه باید به سراغ هنرمندان جدید برویم. به همین دلیل است که برای نسل جدید آوینی شناخته شده نیست؛ درست برعکس نسل­‌های قبلی که از طریق آثار و ... با آوینی عجین شده و طی مسیر کرده‌­اند. پرسش این است که حوزه هنری درباره شهید آوینی برنامه‌­ای دارد و می‌خواهد به جزئیات یا کلیات او بپردازد؟
یکی از اولین کسانی که درباره هنر متعهد شروع به قلم زدن کرد و مبانی اولیه این ابده را بسط داد و اصطلاحا در فضاهای نظری و فکری چالش و مباحثه ایجاد کرد و مسئله مطرح کرد شهید آوینی بود. موافقین و مخالفین برای فهم درست انقلاب فارغ از اینکه چه کسی چه فکری می‌کند باید به گذشته رجوع کنند و اولین­‌ها را بشناسد و آوینی به عنوان نفر اولی که پرچم هنر انقلاب را بلند کرده است باید فهم شود. اما دوستانی که آثار شهید آوینی را مطالعه کردند می‌دانند که او جریان فکری‌ای را شروع کرده بود که به پایان نرسانده بود؛ چه بسا ما اگر توفیق داشتیم آوینی سال‌ها زیست خود را در کنار ما ادامه می‌داد، امروزه نگاه متعالی­‌تری در اختیارمان بود. آوینی مسیری طی نشده دارد و لازم است افرادی بیایند و این مسیر را کامل کنند. هر صاحب اندیشه‌­ای باید آثار آوینی را بخوانند، تمام کسانی که دل در گروی انقلاب دارند در تفکر آوینی گره خورده‌­اند. به‌نظر من مهم‌ترین اتفاقی که برای معرفی چهره شهید آوینی به بدنه جامعه اتفاق می‌افتد خود موضوع تعریف روز هنر انقلاب و هفته هنر انقلاب است. ما با زنده نگهداشتن این هفته شاید به صورت مستقیم حول هنر انقلاب با هم صحبت می‌کنیم و فکر می‌کنیم و به صورت غیرمستقیم یاد و نام و پیام شهید آوینی را زنده می‌کنیم. اما این‌که آوینی را تقدس کنیم و در آن توقف کنیم راه درستی نیست، ما به جای خود شخص شهید آوینی پرچمدار راه آوینی و هنر انقلاب هستیم. یکی از کارهای آوینی این بود که چهارچوب هنر انقلاب را در نشریه­ای به نام نشریه سوره چاپ کرد و آن را مانا و ماندگار کرد و یکی از اقدامات ما برای تجلی دوباره تفکر آوینی ادامه دادن این مسیر است. شهید شدن آوینی خود یک نشانه است، این شهادت باعث می‌شود این فرد جلوه مضاعفی در جامعه داشته باشد همان‌گونه که حضرت امام خامنه‌ای در پی شهادت آوینی به او لقب سید شهیدان اهل قلم را دادند. این نشانه محکم دیگری است که آوینی شخصی مهم برای فرهنگ و هنر و ادب جامعه است، به همین دلیل هفته هنر انقلاب به نام اوست.

نگاهتان به هفته هنر انقلاب­‌های قبل که برگزار شده چگونه بوده است و چه نکته‌­ای برای پیشرفت و ارتقای این مراسم دارید؟

نگاه ما به هفته هنر انقلاب، نگاه به یک اتفاق اصیل است. این موضوع از آن اتفاقاتی نیست که شخص من بخواهم به آن ورود کنم و تغییری در آن اعمال کنم. به طور مثال برای بزرگداشت یک شهید گمنام، مردم در دنیا 150 سال یک کار را عینا تکرار می‌کنند؛ به این دلیل که آن‌کار، کار بزرگی بوده و اگر قرار باشد هر فرد با ورود بخواهد تغییر ایجاد کند و مسیر جدید بسازد از زیبایی آن اتفاق از بین می‌رود. البته شاید در سال‌ها از باب تقویت و ترسیم اتفاقات جدید، ایده‌هایی به ذهن هنرمندان برسد که در این صورت تغییراتی در نوع برگزاری اعمال می‌کنیم. برای مثال امسال در رشته­‌های مختلف چهره‌­های هنر انقلاب داریم و مشابه سال گذشته چهره‌سال هنر انقلاب نیز داریم.

در حوزه نشر آثار شهید آوینی شاهد تکثر نهاد‌های ارائه دهنده تفکر آوینی نظیر بیاد روایت، انتشارات واحه، حوزه هنری و... هستیم. نظر شما راجب این تکثر چیست؟

این تکثر زیباست. اساسا هنر تکثرپذیر است شما یک داستان را می‌توانید به ده نوع روایت کنید. هر اتفاقی می‌تواند جلوه‌های مختلف داشته باشد. من معتقدم هر جا که خواستیم انحصار ایجاد کنیم همانجا با انحراف و استبداد مواجه شدیم. من خوشحال می‌شوم فردا روزی گالری­‌های خصوصی از آوینی بگویند، خوشحال می‌شوم متولی هفته هنر انقلاب سازمان صدا‌و‌سیما نیز باشد، اجازه دهیم همه درباره هنر انقلاب، آوینی و هنرمند انقلابی صحبت کنند و آن را پاس بدارند، هنر انقلاب وسیله است و اصل خود انقلاب اسلامی است که باید ترسیم شود. در سال 1400 که اولین سال ریاست جمهوری سید ابراهیم رئیسی بود، یک اتفاق نو و خوب افتاد که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برنامه‌­ای جدی برای هفته هنر انقلاب داشت. همین امسال در مجموعه وزارت ارشاد احکام مختلفی برای دوستان به عنوان دبیر هنر انقلاب در رشته­‌های مختلف ثبت کرده‌اند. تقریبا هر سال هر اتفاقی در هفته هنر انقلاب رقم می‌خورد هم مجموعه تبلیغات شهری، هم سازمان صداوسیما و هم نهادهای مختلف فرهنگی مثل وزارت ارشاد و سازمان تبلیغات و ... کمک حال حوزه هنری برای برپایی هرچه باشکوه‌تر هفته هنر انقلاب هستند. البته امسال همزمانی لیالی قدر با هفته هنر انقلاب را داریم که خب «لیله القدر خیر من الف شهر» یک شب قدر بهتر از هزار ماه است چه برسد به هفته هنر انقلاب. امسال ممکن است به دلیل ایام شهادت امیرالمومنین(ع) جلوه­‌های شب قدر قالب بر هنر انقلاب باشد که ما استقبال می‌کنیم زیرا هنر انقلاب چیزی جز هنر اسلام نیست.

فکرمی‌کنید مزیت چهره هنر انقلاب شدن برای هنرمند مطرحی که عمری از فعالیت حرفه‌­ای‌اش گذشته چیست؟ آیا به دید یک جایزه نمادین است یا ارزشمند است؟ اساسا انتخاب چهره هنر انقلاب الزامی برای هنرمند می‌­آورد تا در طول عمر هنری خود در مسیر انقلاب و آرمان­‌های آن بمانند یا از آن نقطه نظر که ملاک حال فعلی افراد است هنرمندان بعد جایزه می‌توانند دچار تغییر و تحول شوند؟

به‌نظر من جوایز از کسانی که جایزه به آن‌ها تعلق گرفته، هویت می‌گیرند. باید ببینیم که این جایزه در طول سال‌ها به چه کسانی و به واسطه چه فعالیت­‌هایی اهدا شده، بنظرم اگر جایزه هنر انقلاب را در طول این سال‌ها نگاه کنیم به یکی از بهترین‌­های زمان خود اهدا شدند. این که شخصیت افراد نیز تغییرپذیر است و ممکن است باورهایشان در بازه­‌های زمانی تغییر کند هم اصلی در این دنیای قابل تحول ماست. تجربه بشری در طول 100‌ها قرن گذشته این بوده که بسیاری به جریان خق می‌پیوندند و یا از حق فاصله می‌گیرند. هیچگاه وظیفه انسان آگاه و متعهد نیست که بتواند ذهن‌خوانی کند و از روی آینده افراد تصمیم بگیرد و خط مشی تعیین کند. اگر فردی در زمانی اقدام درستی انجام داده است جا دارد از او تقدیر شود و مورد احترام واقع شود. این اصلی است که هر ساله در چهره هنر انقلاب اجرا شده، در این میان خیلی از افراد بوده‌اند که ما سال‌ها آنها را هنرمندان شاخص یک جریان انقلابی می‌دانستیم اما امروز به واسطه عملکردشان ما آن‌ها را شاخص جریان انقلابی نمی‌دانیم؛ و بعضی از افراد بالعکس.