روزی که با نام‌های بزرگی همچون مهدی آذریزدی شناخته می‌شود که توانسته با بازنویسی متون کلاسیک و کهن به نحوی کودکان و نوجوانان را با خود همراه کند و با کتاب‌هایی همچون « قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» در دل و جان کودکان و نوجوانان بنشیند.
این روز را با نام قصه گویی نیز می‌شناسیم، روزی که یادآور متون کهن و همچنین قصه‌های کهن ادبیات پارسی است که توانسته تمدن و پیشینه ما را سینه به سینه منتقل کند و کودک و نوجوان و پیر و جوان را در خود جذب کند.
خبرگزاری کتاب ایران به مناسبت 18 تیر سلسله گزارش‌ها و همچنین گفتگوهایی را با اهالی فرهنگ و ادب سراسر کشور ترتیب داده است.
کودکان و نوجوانان امروز نسلی متفاوت، آگاه و به سرعت در حال پیشرفت هستند و با توجه به گسترش فضای مجازی نیز می‌توانند به راحتی با فناوری‌های جدید آشنا شوند و اطلاعات جدیدی را کسب کنند و به واقع که این نسل بیش از آن چیزی که ما تصور می‌کنیم پیش می‌روند. به عبارتی این دانش روز باعث شده که مسئولیت نویسندگان بیشتر شود، چرا که نویسنده باید بتواند با وجود این حجم از گستردگی ارتباطات با مخاطب خود ارتباط برقرار کند که اگر این ارتباط به خوبی برقرار نشود و نویسندگان و شاعران، مخاطب خود را به خوبی نشناسند شاید آنگونه که باید نتوانند کار خود را انجام دهند.
لیلا خیامی نویسنده کتاب «نیکو و نکیان» در گفتگو با خبرنگار ایبنا گفت: به نظر من یک نویسنده و شاعر حوزه کودک و نوجوان در درجه اول باید نسبت به این مسئله آگاه باشد که کودک و نوجوان امروز همانند دهه 60 نیست که اگر هر شعر و داستانی برای او بگوییم بدون چون و چرا بپذیرد بلکه او ابتدا سؤال می‌کند و سپس اثر مورد نظر را به چالش می‌کشد. به همین دلیل اثری که تألیف می‌شود باید به گونه‌ای باشد که بتواند کنجکاوی آنها را برطرف کند و سؤالات آنها را نیز پاسخ دهد.
وی اظهار کرد: نویسنده امروز باید بتواند مخاطب خود را به لحاظ روانی، عاطفی، احساسی و نیازهایی که دارد بشناسد و به عبارتی نیز امروزه نویسندگان حوزه کودک و نوجوان باید نسبت به دنیای مخاطبان خود شناخت داشته باشند تا در این صورت بتوانند اثری خلق کنند که مناسب این گروه سنی باشد. به نظر من حتی اگر امسال شاعری شعری بگوید و یا نویسنده‌ای داستانی را بنویسد شاید دیگر سال آینده مناسب مخاطب او نباشد، زیرا مخاطب سال آینده به مراتب متفاوت‌تر از امروز خواهد بود.
ضرورت افزایش دانش نویسندگان کودک
این نویسنده حوزه کودک و نوجوان بیان کرد: از این‌رو نویسندگان و شاعران حوزه کودک و نوجوان باید همواره تلاش کنند تا هم‌پای این نسل پیش روند، از زاویه دید آنها محیط اطراف خود را ببینند، بنویسند و دانش خود را نیز به روز کنند که اگر در غیر این صورت باشد و اثری خلق شود مخاطبی وجود نخواهد داشت، چرا که این گروه سنی قطعاً نمی‌تواند اثری که دانش به روزی ندارد را درک کند و این مهم یک نگرانی بزرگی است که شاعران و نویسندگان باید به آن توجه داشته باشند.
خیامی تصریح کرد: این نکته را هم نباید فراموش کنیم که مخاطب ما در دنیایی زندگی می‌کند که فناوری‌ها و سرگرمی‌های جدید و فضای مجازی به اندازه‌ای برای او جذاب، سرگرم کننده و متنوع هستند که دور کردن آنها از این فضا و نشاندنشان پای مطالعه کتاب، کار دشواری است.
وی خاطرنشان کرد: از این‌رو باید بسیار قوی‌تر از گذشته عمل کنیم تا بتوانیم نه همه اما قشری از آنها را علاقه‌مند به مطالعه کتاب کنیم که لازمه این کار افزایش دانش خود در همه زمینه‌هاست و اینکه بتوانیم در آثار خود از دانش و تکنولوژی امروز در راستای آگاهی بخشی و نه صرفاً سرگرمی، استفاده کنیم.
این شاعر حوزه کودک و نوجوان اظهارکرد: در واقع اگر مخاطب با خوانش اثر ما نکته‌ای را بیاموزد و حس مشترکی با آن پیدا کند، قطعاً با آن اثر پیش خواهد رفت و این می‌تواند اتفاق خوبی باشد.
خیامی بیان کرد: از این‌رو باید گفت که وضعیت اینگونه است که از مخاطب خود عقب افتاده‌ایم و باید دانش خود را در زمینه تألیف، نقد و ترجمه افزایش دهیم، باید در زمینه روانشناسی مخاطب مطالعه داشته باشیم، دنیای مدرن را بشناسیم و سعی کنیم به روز باشیم.
تورم، چاره‌ای جز افزایش قیمت کتاب برای ناشران باقی نمی‌گذارد
وی با اشاره به مشکلات ناشرین حوزه کودک و نوجوان گفت: ناشرین ما با مشکلات بسیاری اعم از مسائل اقتصادی و... مواجه هستند که به ویژه مسائل اقتصادی واقعا کار را برایشان دشوار کرده است، زیرا کتابی که چند سال گذشته می‌توانستیم با مبلغ 30 هزار تومان خریداری کنیم الان باید بیش از 100 هزار تومان هزینه کنیم.
نویسنده کتاب«زی‌زی‌ها» بیان کرد: به همین دلیل ناشران با وضعیت گرانی کاغذ، تورم و مشکلات اقتصادی چاره‌ای جز افزایش قیمت کتاب ندارند و طبیعتاً هرچه قیمت کتاب افزایش پیدا کند تعداد مخاطبان هم کمتر خواهند شد و در این صورت دیگر این محصول فرهنگی از سبد خرید خانوارها به راحتی حذف می‌شود و این موضوع ضرر بزرگی برای ناشران خواهد بود، چرا که ممکن است دیگر نتوانند کتابی را تجدید چاپ و آن را مجدداً روانه بازار کنند.
عدم استقبال مخاطبان از آثار تألیفی
خیامی همچنین عدم استقبال مخاطبان از آثار تألیفی را یکی دیگر از چالش‌های حوزه نشر کودک و نوجوان دانست و افزود: همین امر باعث شده که بسیاری از ناشران به آثار ترجمه روی آورند، چرا که این کار هم از نظر اقتصادی به صرفه‌تر است و هم اینکه آثار ترجمه شده به لحاظ کیفیت بسیار غنی‌تر از آثاری است که نویسندگان داخلی تألیف می‌کنند، از دانش بیشتری برخوردار هستند و بیشتر هم مورد پسند مخاطب قرار می‌گیرند.
وی اضافه کرد: همین امر باعث شده که آثار تألیفی به شدت کمرنگ شود و دیگر به به چشم نیاید و بازار ادبیات کودک ما نیز مملو از آثار ترجمه‌ای شود.
این شاعر و نویسنده کودک و نوجوان با بیان اینکه آثار این حوزه از ویژگی‌های خاص خود برخوردار است، ادامه داد: بر همین اساس اینگونه آثار باید به گونه‌ای باشند که مخاطبان خود را که کودکان و نوجوانان هستند راضی کنند و مطابق نیازها، خواسته‌ها، علایق، افکار و توانایی‌های آنها پیش روند. این در حالی است که شاید اثری خوب منتشر شود، اما مناسب این گروه سنی نباشند. از این‌رو باید توجه داشت که این آثار به لحاظ ادبی تقویت شوند.
خیامی افزود: امروزه شاهد بسیاری از شعرهایی که در قالب نظم و داستان‌هایی که بیشتر در قالب آموزش صرف نوشته می‌شوند، هستیم که این اتفاق نباید رخ دهد بلکه آثار حوزه کودک و نوجوان باید بیشتر رشد پیدا کنند و دارای بار ادبی بالایی باشند. البته درست است که شاید مخاطب این آثار توانایی درک یک متن سنگین ادبی را نداشته باشند، اما مطمئناً از زیبایی اثر لذت خواهند برد.
وی بیان کرد: بنابراین باید سعی کنیم به این سمت حرکت کنیم که آثارمان آموزش صرف نباشد بلکه در کنار سرگرمی و آموزش جنبه‌های ادبی را هم در آثار خود رعایت کنیم.
می‌توان به آینده ادبیات کودک امیدوار بود
در ادامه نیز سیداحمد میرزاده، نویسنده و پژوهشگر حوزه ادبیات کودک و نوجوان، در گفتگو با ایبنا گفت: ادبیات کودک و نوجوان پس از انقلاب اسلامی سال به سال رشد کرد. در ابتدای انقلاب تعداد افرادی که در این حوزه فعالیت داشتند انگشت‌شمار بودند، اما امروزه تعداد زیادی از شاعران و نویسندگان حرفه‌ای حوزه کودک و نوجوان در حال فعالیت هستند.
وی بیان کرد: این در حالی است که سالیانه در جشنواره‌های کتابی که برگزار می‌شود حجم قابل توجهی از آثار با ارزش ادبیات را حوزه ادبیات کودک و نوجوان به خود اختصاص می‌دهد، حتی بسیاری از آثار ما به زبان‌های دیگر نیز ترجمه و تا حدودی این نوع ادبیات در سایر کشورها شناخته شده است، چند سالی می‌شود رشته ادبیات کودک و نوجوان در مقطع ارشد در دانشگاه‌های شیراز و شهید بهشتی راه‌اندازی شده است و در نهایت نیز انجمن‌های مختلفی در حوزه شعر و قصه این حوزه در حال فعالیت هستند که این موارد نشان از وضعیت خوب این موضوع دارد.
این شاعر ادبیات کودک و نوجوان اظهارکرد: از این‌رو به نظر می‌رسد وضعیت کلی ادبیات کودک و نوجوان کشورمان به لحاظ کمیت و کیفیت نسبتاً وضعیت خوب و رو به رشدی دارد و این حوزه، حوزه‌ای است که اگرچه در دهه‌های گذشته آنچنان که باید جدی نبود، اما در جامعه امروزی این حوزه جدی گرفته شده است.
مخاطب‌شناسی، بحران برای این حوزه است
میرزاده عنوان کرد: یکی از چالش‌هایی که حوزه ادبیات کودک و نوجوان همیشه با آن مواجه بوده، بحران مخاطب شناسی است. اینکه مخاطب این نوع ادبیات چه کسانی هستند و آنها چگونه به ادبیات محبوب خود دست پیدا کنند مشکل اصلی این قضیه بوده که هیچکس هم پاسخ جدی به این موضوع نداده است.
وی خاطرنشان کرد: از طرفی نیز مخاطب این حوزه یک مخاطب گویایی نیست و کودک نمی‌تواند آنگونه که باید خواسته خود را بیان کند و عمدتاً از سوی والدین گاهی برخی از موارد به آنها تحمیل می‌شود که ممکن است به دلیل برخی از انتخاب‌های اشتباهی که توسط والدین صورت می‌گیرد باعث شود کودک از این نوع ادبیات دل‌زده شود و یا اینکه با نوع فاخر این ادبیات آشنا نشود.
عضو هیئت علمی جشنواره شعر فجر افزود: از این‌رو عمده دست‌اندرکاران این رشته تا حد زیادی بر اساس شم و ذوق شخصی که به مخاطب دارند و بازخوردهایی که از آنها دریافت می‌کنند این کار را ادامه می‌دهند.
میرزاده عنوان کرد: بر همین اساس این وضعیت باعث شده بعضی از ناشران هم به دلایل مختلفی اعم از اینکه انگیزه‌های تجاری آنها بر انگیزه‌های فرهنگی غالب شده باشد، از چنین فضایی سوء استفاده کنند و یک اثر ارزشمند و اصیل ادبیات کودک را تولید و روانه بازار نکنند، به گونه‌ای که در حوزه کتاب‌های خردسال یک بازار بسیار گسترده با آثار زیاد، اما لبریز از آثار ضعیف به ویژه در بخش ترجمه‌ای شاهد هستیم.
وی بیان کرد: مشکل دیگری که در این حوزه وجود دارد این است که کار حرفه‌ای برای گروه‌های سنی نزدیک به نوجوان و افرادی که هنوز وارد مراحل جوانی و بزرگسالی نشده‌اند، ظرافت‌های خاص خود را می‌طلبد که در اینجا نیز سردرگمی شناخت مخاطب سبب شده بسیاری از آثار در یک مرزی جا بمانند و مخاطب نتواند اثر مناسب خود را شناسایی کند که طبیعتاً در بازار هم از چنین آثاری استقبال کمتری می‌شود و از طرفی نیز ناشران هم کمتر بر روی این موضوع سرمایه گذاری می‌کنند.
نائب رئیس و سخنگوی انجمن قلم ایران ادامه داد: این موضوع به ویژه در حوزه شعر کودک و نوجوان کاملا مشهود است و استقبال به سمت شعر نوجوان از سوی از سوی شاعران کمتر شده است، چرا که شعر توسط مخاطب به درستی شناخته نمی‌شود که این موضوع می‌طلبد تا متولیان، مسئولان، ناشران و افرادی که می‌توانند از بودجه‌های دولتی استفاده کنند به این موضوع توجه داشته باشند.
به گزارش ایبنا به نظر می‌رسد که نسل امروز را نباید دست کم گرفت، چرا که آنها از دانش و آگاهی‌هایی برخوردار هستند که شاید برخی از ما حتی از این دانش عقب باشیم، اما فعالان حوزه کودک و نوجوان به ویژه نویسندگان و شاعران باید سعی داشته باشند که خود را با این قشر جامعه همراه کنند، زبانشان را بدانند، به جای آنکه در برابر مخاطب خود قرار گیرند در کنارش باشند و آثاری خلق کنند که همگام با احساسات، عواطف و نیازهای آنها باشد.
بر همین اساس این موضوع کار نویسندگان و شاعران ما را نسبت به گذشته سخت‌تر می‌کند و باید بتوانند این مخاطب به روز و مخاطبی که هر ثانیه در حال نو شدن هستند را اغنا کنند. اما با این حال خوشبختانه حوزه نشر ادبیات کودک و نوجوان امیدوارکننده به نظر می‌رسد که البته باید به این موضوع بیش از پیش توجه شود تا بتوان آثار فاخر تری را در این حوزه شاهد بود.
نظر شما