به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، دفتر «دگرسانی‌ها در غزل‌های حافظ» یکی از مهم‌ترین کتاب‌هایی است که در چند سده اخیر برای ابهام‌زدایی و بررسی اختلاف‌ها در ضبط غزل‌های حافظ تالیف شده است.

پس از درگذشت حافظ (۷۹۱ ق) تا ۴۰۰ سال بعد که هنوز صنعت چاپ رایج نشده ‌بود، شعر حافظ بیش از هر کتاب شعر دیگر رونویسی شده و به دست هر کاتبی خواسته یا ناخواسته دستخوش دگرگونی‌هایی شده ‌است. در فاصله۲۰۰ سال اخیر نیز که از دوره رواج چاپ می‌گذرد، دیوان حافظ بیش از هر متن دیگر به کسوت چاپ آراسته شده ولی از نفوذ عوامل تحریف و تصرف در کلمات آن کاسته نشده ‌است.

این پرسش همیشه مطرح بوده  که وقوع این‌ همه اختلاف در ضبط کلمات و عبارات حافظ از کجا ناشی شده‌ است؟ بعضی از کسانی که در باب حدوث نسخه‌بدل‌ها در غزل‌های حافظ بحث کرده‌‌اند، نظرشان این است که همه یا اغلب این دگرسانی‌ها متعلق به خود حافظ است. شک نیست که انتساب تعلق قسمت اعظم نسخه‌بدل‌ها به شخص حافظ اغراق‌آمیز است و شاید بتوان تنها شمار اندکی از‌این اختلاف‌ها را به حافظ نسبت داد.

در کنار رقم و تاریخ هیچ یک از نسخه‌های خطی کهن که بررسی شده، هیچ کاتبی نیفزوده است که متن اشعار حافظ را براساس کدام منبع کتابت کرده است. هیچ مدرکی در دست نیست که کسی به نظاره متن اصیل این غزل‌ها به خطّ خود حافظ و یا به خطّ نخستین جامع دیوان او اشاره کرده باشد. تنها راه دستیابی به متنی که بیشتر مورد وثوق و اعتماد باشد کوتاه گرداندن فاصله تا منشا اصلی و پرهیز از رخنه تصرفات و تغییراتی است که طی قرون متأخر در دیوان حافظ رخ داده است.

بی‌شک هرکسی که کتاب دفتر دگرسانی‌ها در غزل‌های حافظ را ورق می‌زند با این پرسش مواجه می‌شود که وقوع این همه اختلاف در ضبط کلمات و عبارات غزل‌های حافظ از کجا ناشی شده است؟ عدم تمایل حافظ به تدوین اشعار خود، اتکای کاتبان به نیروی حافظۀ خود، تغییرات ذوقی، کتابت براساس حدس و گمان، دستکاری‌ها به خطّ الحاقی و نفوذ عوامل دیگر، شتاب‌کاری در نوشتن و عدم دقت کافی به متن نسخۀ سرمشق، اشتباه دستنویسی معلول خطای شنیداری را برای به‌وجود آمدن نسخه‌بدل‌های مختلف از دیوان حافظ از جمله عواملی هستند که موجب به‌وجود آمدن نسخه‌های مختلف از دیوان حافظ شده است.

مهمترین فایده و نتیجه بررسی و استخراج قرائت‌های مندرج در ۵۰ نسخه خطی سده نهم، نزدیک کردن راه دستیابی به متن اصیل شعر حافظ است.

روش کار نیساری در تنظیم این دفتر به این ‌صورت است که ابتدا پس از قید شماره ترتیب ویژه هر غزل، متنی که بر اساس بررسی انتقادی ضبط نسخه‌های خطی سده نهم تنظیم شده‌ است درج شده، برای سهولت ارجاع و مقایسه مدخل‌های جداول دفتر دگرسانی‌ها با متن منتخب غزل مورد بررسی، شماره ردیف هر بیت در کنار آن بیت افزوده شده ‌است. در تعدادی از غزل‌ها که ابیات اضافه بر ابیات متن در بعضی از نسخه‌ها درج شده‌ است، آن ابیات بعد از افزودن نشانه خط فارق در ذیل ابیات متن قید شده و شماره ترتیب آن ابیات در داخل کمانک مشخص شده ‌است.

همچنین در ذیل متن غزل، تعداد منابع، یعنی تعداد نسخه‌های مورد بررسی برای هر غزل قید شده‌ و شناسه اختصاصی نسخه‌ها به ترتیب تاریخ کتابت معرفی شده‌ است؛ ضمن اینکه لفظ «دگرسانی» در این کتاب به ‌جای «نسخه‌‌بدل» به‌ کار برده شده است.
تحقيقات انجام‌شده در حوزه حافظ‌پژوهی، به‌ويژه متأخرترين آنها، نقش تعيين‌كننده‌ای در برداشتن نخستين گام در فعاليت‌های بعدی بر عهده می‌گيرد. در اين بين، انتشار دفتر «دگرسانی‌های حافظ» گامی بلند از سليم نيساری است كه ‌پژوهندگان و نسخه‌شناسان اين حوزه را از مطالعه آن گزیری نیست.

زنده‌یاد سلیم نیساری برای تدوین این اثر، ۵۰ نسخه خطی سده نهم از دیوان حافظ را جزء‌به‌جزء بررسی کرده و از تمام تفاوت‌های آنها فیش‌برداری کرده است. او با تألیف این کتاب زمینه‌ای را فراهم  کرده که به متن اصیل حافظ بهتر و دقیق‌تر نزدیک شویم.

چاپ دوم «دفتر دگرسانی‌ها در غزل‌های حافظ» در دو مجلد در ۱۶۰۰ صفحه و با قیمت ۹۵۰هزار تومان و در دفتر نشر فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شده است.