به گزراش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، بعد از قبول قطعنامه ۵۹۸ توسط ایران و عراق و برگزاری جلسات مربوط به مذاکرات صلح دو کشور تحت نظارت سازمان ملل متحد که تقریباً دو سال به طول انجامیده بود، از اوایل اردیبهشت سال ۱۳۶۹، صدام با ارسال نامه‌های متعددی تمایل خود را برای برگزاری مذاکرات دوجانبه دو کشور خارج‌ازمسیر نظارت سازمان ملل متحد ابراز داشت.

در واقع رژیم زیاده‌خواه صدام که در راستای تمایلات جنگ‌طلبانه و متجاوزانه خود قصد حمله به کشور کویت و اشغال آن را داشت؛ بیش از هر چیز باید از جانب همسایه قدرتمند مرزهای شرقی خود یعنی جمهوری اسلامی ایران آسوده‌خاطر می‌شد و حتی با اعطای امتیازاتی که جزء حقوق قانونی این کشور بود که در چارچوب ۸ سال جنگ تضییع‌شده بود، با فراق بال به جنگ با کویت می‌رفت.

مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس مصمم است در چندین شماره این روند تقریباً ۴ ماهه مذاکرات صلح را که با بازگشت آزادگان سرافراز به میهن اسلامی‌مان و عقب‌نشینی عراق از خاک کشورمان همراه می‌شود موردبررسی قرار دهد:
 
حمله عراق به کویت و باز شدن فضا برای ایران
با پایان یافتن جنگ عراق با ایران، دولت‌های عربستان و کویت و امارات خواهان باز پس دادن پول‌هایی شدند که به عراق در دوران جنگ پرداخت کرده بودند. حتی دولت کویت برخی از اوراق طلب خود را به قیمت کمتر در بازار ریسک آمریکا فروخت و باعث شد تا بعضی حساب‌های ارزی عراق مسدود شود، لذا صدام بسیار عصبانی شد و حمله به کویت را تدارک دید.

به‌هرحال از اواخر تیرماه ۱۳۶۹، عراق دست به تهدید علیه کویت زد و روابط این دو کشور تیره شد. علت تهدید کویت توسط صدام، درخواست کویت برای بازپرداخت بخشی از بدهی ۳۰ میلیارد دلاری عراق به عرب‌ها بود.

صدام معتقد بود که چون او به نمایندگی از عرب‌ها با ایران جنگیده است، دولت‌های عربی بایستی بدهی‌های عراق را ببخشند و چون کویت تمکین نکرد، تشنج با این کشور به تهدید بدل شد.

سرانجام پس از گذشت دو سال از پایان جنگ ارتش بعثی با ایران، عراق در روز ۱۱ مردادماه ۱۳۶۹ به کویت حمله کرد و این کشور را به اشغال خود درآورد. ارتش عراق مقداری هم در خاک عربستان پیشروی کرد و شهر الخفجی سعودی را نیز به اشغال خود درآورد.

عراق پس از تصرف کویت، این کشور را استان نوزدهم خود اعلام کرد و برای آن فرماندار منصوب کرد. در چنین شرایطی حدود ۵۰ هزار کویتی از مسیر مرز شلمچه به ایران آمدند و نگاه کشورهای اروپایی و آمریکا و همچنین دیدگاه کشورهای عربی به ایران تغییر کرد. آنها در چنین وضعیتی به جمهوری اسلامی ایران برای کمک نکردن به عراق نیاز داشتند.

پس از اشغال کویت، خلیج‌فارس به صحنه درگیری نیروهای متعارض تبدیل شد و آمریکا و کشورهای عربی نگران از دست دادن چاه‌های نفت شدند.

این بحران به‌نوبه خود پای قدرت‌های نظامی خارجی را بیش‌ازپیش به منطقه باز کرد و جنگ اول خلیج‌فارس را رقم زد.سیاست جمهوری اسلامی ایران، اتخاذ راهبرد بی‌طرفی فعال در برابر اشغال کویت و نیز حمله آمریکا به ارتش عراق در کویت بود.

ایران مصلحت نمی‌دید که رژیم بعثی عراق را تقویت کند و نفس کار صدام را که تجاوز به یک کشور همسایه بود را هم نادرست می‌دانست. اگرچه کویت در جریان جنگ تحمیلی شریک صدام بود ولی ایران نمی‌خواست از این کشور انتقام بگیرد.
 
ارسال نامه پنجم صدام به ایران

یک روز پس از حمله عراق به کویت و بدون اینکه صدام پاسخی از دو نامه قبلی خود دریافت کند، بلافاصله در روز جمعه ۱۲ مرداد ۱۳۶۹ نامه دیگری (پنجمین نامه) را برای رئیس‌جمهور ایران ارسال کرد.
رئیس‌جمهور عراق در این نامه همچنان اصرار بر پذیرش سفر وزیر خارجه عراق به ایران را داشت. ایران در جلسه شورای امنیت که یک روز قبل از ارسال این نامه برگزارشده بود، تصمیم گرفته بود که به‌شرط اعلان پذیرش معاهده ۱۹۷۵ الجزیره از سوی عراق، نمایندگان این کشور را به حضور بپذیرد.

به نظر می‌رسد صدام نگران اقدام ایران علیه عراق و استفاده از فرصت حمله آن کشور به کویت بوده است و می‌خواسته تا خیالش از ناحیه ایران که پشت جبهه وی محسوب می‌گردیده است، راحت باشد.
 
پاسخ ایران به نامه پنجم عراق

به‌هرحال با درک چنین شرایطی بلافاصله رئیس‌جمهور ایران در ۱۷ مرداد ۱۳۶۹ پاسخ وی را داد و ضمن رد پیشنهادات عراق در مورد اروندرود، به صدام نوشت:

پیشنهاد مشخص ما مبنا قرار گرفتن معاهده ۱۹۷۵ برای مذاکرات صلح می‌باشد، زیرا بدون پایبندی به قراردادهای گذشته علی‌الخصوص آن قراردادی که امضای خود شما را دارد، نمی‌توان انتظار داشت که اعتماد نسبت به آنچه امروز گفته می‌شود، به وجود آید. برای عقب‌نشینی از ارضی اشغالی ایران، سقف زمانی دو ماه در نظر گرفته‌شده غیرقابل‌توجیه است زیرا این کاری است که اگر با حسن نیت بخواهد انجام گیرد، ظرف یکی دو روز قابل انجام است. درحالی‌که دبیر کل سازمان ملل در طرح خودش، زمان لازم را دو هفته در نظر گرفته بود و در مقابل سه ماه زمان برای آزادی اسرا.

در این نامه همچنین به اشغال کویت اعتراض شده بود و در پایان هم آمده بود: ما به دنبال استفاده از شرایط فعلی نیستیم و جز حقوق مشروع و قانونی خود چیز دیگری را نمی‌خواهیم.

این نامه اتمام‌حجت ایران درباره مسائل مربوط به حل‌وفصل اختلافات بود و در شرایطی که عراق تحت‌فشار بین‌المللی به خاطر اشغال کویت قرارگرفته بود، نوشته شد و بسیار به نفع ایران تمام شد.
درمجموع حمله صدام به کویت برای عراق بسیار سنگین تمام شد و قطعنامه‌هایی علیه این کشور تحت فصل هفتم منشور ملل متحد از سوی شورای امنیت سازمان ملل صادر گردید.

لشکرکشی عراق به کویت، از سوی مسئولین جمهوری اسلامی ایران برای وادار کردن صدام به پذیرش معاهده ۱۹۷۵ مورد بهره‌برداری قرار گرفت. کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس علیه عراق موضع گرفتند و خواستار اصلاح روابط خود با ایران شدند.