سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- مریم داوری: مسلم نادعلی‌زاده‌، نویسنده و پژوهشگر ادبیات مذهبی و تاریخ تشیع و استاد دانشگاه است که کتاب‌هایی با نام‌های «درآمدی بر مبانی تعزیه‌شناسی و تعزیه‌پژوهی»، «شست‌بستن دیو در منظومه‌های مذهبی و مجالس تعزیه»، «شبیه از نگاه فقیه» را نوشته است. وی با همکاری عموی خود مرحوم غلامعلی نادعلی‌زاده ، پژوهشی بر روی نسخه‌های قدیمی تعزیه انجام داده و آنها را در مجموعه ده جلدی «این رستخیز عام» منتشر کرده است. همچنین مجموعه چهارصد مجلس تعزیه سروده مرحوم نادی دامغانی را در ده جلد با عنوان «تعزیه‌نامه» را در دست انتشار دارد.
 
 گفت‌وگویی با وی درباره ادبیات عاشورایی ترتیب دادیم که در ادامه می‌خوانید:
 پرداختن به واقعه عاشورا در ادبیات فارسی چه سابقه‌ای دارد؟
بسیاری از اشعار گذشتگان به دست ما رسیده و بسیاری هم که مربوط به سده‌های نخستین است، از میان رفته و برخی دیوان‌ها و کتاب‌های شعر هم مفقود شده است. از بین آثاری که به ما رسیده، قدیم‌ترین شعر عاشورایی مربوط به کسایی مروزی شاعر قرن چهارم است. بعد از او، قوامی رازی و ناصرخسرو اشاراتی به عاشورا و شهادت امام حسین داشتند تا  به سنایی و عطار و دیگران می‌رسیم. به واقعه عاشورا یک نوع نگاه روایی و داستانی هم در ادبیات ما شده است. در نثر فارسی اولین کتابی که به گونه‌ای داستانی ماجرای عاشورا را نقل کرده، روضه الشهداء ملا حسین واعظ کاشفی است که در قرن نهم نوشته شده که البته روضه الشهدا داستان به معنای امروزی نیست ولی نوع روایت و نقل آن داستانی است و به دلیل همین ویژگی هم رواج پیدا کرد و بر سر منابر مذهبی خوانده می‌شد.
 
اکنون ادبیات عاشورایی چه جایگاهی دارد؟
در دنیا هیچ اتفاقی مانند عاشورا  نیفتاده که حول و حوش آن ادبیاتی به گستردگی ادبیات عاشورا شکل گرفته باشد. اگر وقایع تاریخی را مرور کنیم، می‌بینیم داستان عاشورا از حیث گستردگی، تنوع، میزان اشعار و داستان‌ها و پرداخت‌های ادبی بی‌نظیر است و در دنیا هیچ حادثه و ماجرای تاریخی نداریم که به اندازه عاشورا درباره آن شعر سروده یا نثر ادبی و داستانی پدید آمده باشد و شاعران و نویسندگان بسیاری در طول سده‌های مختلف با باورها و گرایش‌های متفاوت به آن پرداخته باشند. در حقیقت ادبیات عاشورا، ادبیات وسیع و قابل توجهی است و در ادبیات معاصر ما نیز چه در حوزه ادبیات کلاسیک و چه در میان شاعرانی که در قالب نیمایی و سپید شعر سروده‌اند، آثار عاشورایی برجسته‌ای پدید آمده است. به عنوان مثال از دسته اول می‌توان به مرحوم شهریار، علی معلم دامغانی و قادر طهماسبی اشاره کرد که آثار عاشورایی ارزنده‌ای پدید آورده‌اند و از دسته دوم افرادی مانند سیدعلی موسوی گرمارودی و مرحوم سیدحسن حسینی را می‌توان نام برد. منظومه «گنجشک و جبرئیل» سیدحسن حسینی یکی از برجسته‌ترین آثار عاشورایی در روزگار ماست و در حوزه داستان هم شاهد پدید آمدن آثار فراوانی چه در حوزه کودک و نوجوان و چه در حوزه بزرگسال هستیم. در حوزه ناداستان یعنی نثر ادبی که داستانی نیست نیز آثار زیادی نوشته شده که برای نمونه می‌توان به مجموعه «کآشوب»و دیگر آثار انتشارات اطراف به همت نفیسه مرشدزاده اشاره کرد.
 
چه آسیب‌هایی ادبيات عاشورایی را تهدید می‌کند؟
مهم‌ترین آسیبی که ادبیات عاشورایی را تهدید می‌کند، بحث ابتذال و سطحی‌شدن است .اگر شاعران و نویسندگان به‌جای تولید محتواهای غنی و تولید آثاری با رنگ معرفتی قوی به سطحی‌سرایی و سطحی‌نویسی و مبتذل‌نویسی روی آوردند، از هدف دور خواهیم شد. نویسنده و شاعری که می‌خواهد به واقعه عاشورا بپردازد، لازم است تاریخ را خوب و متکی به منابع معتبر بداند و حدیث و اسلام را درست مطالعه کرده باشد و مسائل اعتقادی و قرآنی را درست فهمیده باشد. اگر نويسنده و شاعر اینها را نداند و شناخت کافی نسبت به این مسائل نداشته باشد، اثری سطحی که فاقد محتوای غنی است، تولید خواهد کرد و این تولیدات بیشتر از اینکه نفعی برساند، ضرر می‌رساند. شاعران و نویسندگان باید تلاش کنند که معرفت دینی خود را بیفزایند، مطالعاتشان را توسعه دهند، در واقعه عاشورا تأمل کنند و به روایات صحیح و مقاتل معتبر مراجعه کنند تا به مدد ذوق ادبی و قوت و طبع شاعری و نویسندگی، آثاری قوی و عمیق خلق کنند. اگر این اتفاق نیفتد، آثار سطحی یا مبتذل در مداحی‌ها و هیئات شایع می‌شود.
 
چه چشم‌اندازی از ادبیات عاشورایی متصور هستید؟
چشم‌انداز ادبیات عاشورايی به نوع نگاه ما به عاشورا و تحلیل و برداشت ما از این واقعه برمی‌گردد. اگر ما حقیقت ماجرای عاشورا را بشناسيم و درست تحلیل کنیم، اهداف نهضت امام حسین و فلسفه حرکت ایشان را به‌درستی درک کنیم، می‌توانیم چشم‌انداز خوبی از ادبیات عاشورایی ترسیم کنیم. طبیعی است که امام حسین خواستار اجرای عدالت و مبارزه با ظلم و احقاق حقوق انسان‌ها در جامعه بودند، با استبداد و طاغوت به مبارزه پرداختند و  حکومت یزید که مصداق حکومت فاسد و ناشایسته بود را به رسمیت نشناختند و با یزید بیعت نکردند. امام حسین پیام آزادی، حریت و آزادگی را ابلاغ کردند، ایشان در لحظات آخری که در گودال قتلگاه افتاده بودند، خطاب به دشمنان فرمودند که اگر اعتقاد و دینی ندارید حداقل آزاده باشید و معتقد بودند که آزادگی و حریت فراتر از مذهب و اسلام است. ایشان به تمام جهانیان این پیام را دادند که حتی اگر دین ندارید، انسان و آزاده باشید. باید اینها در ادبیات عاشورایی متجلی شود. اگر ادبیات عاشورایی به سمت انعکاس پیام‌های اصلی واقعه عاشورا رود، مانند عاشورا جاویدان خواهد شد و اگر این ادبیات به سمت توجیه ظلم و ترویج مسائل فرعی و سطحی رود ماندگار نمی‌شود. حقیقت عاشورا تا ابد جاودان است و این ما هستیم که باید خود را به این حقیقت متصل کنیم تا گفتار، رفتار و آثارمان حسینی و ماندگار شود.