سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) امروزه حکمرانی خوب را می توان معیار و سنجه ای به منظور ارزیابی نهادها و ساختارهای متعدد قدرت در نظام‌های مختلف سیاسی به شمار آورد. در نظام سیاسی ایران دیوان محاسبات کشور با توجه به جایگاه قانونی و اهداف و رسالت خود به عنوان موسسه تخصصی و فنی ناظر بر چگونگی دخل و خرج دولت می‌تواند نقش موثری در تحقق حکمرانی خوب به ویژه حکمرانی مالی خوب ایفا کند. کتاب «دیوان محاسبات و حکمرانی خوب» به قلم صمد شفیعی مقدم که از سوی مرکز آموزش و برنامه ریزی دیوان محاسبات کشور منتشر شده به دنبال بررسی این موضوع است. در ادامه با نویسنده این کتاب گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

از نکات جالب توجه این کتاب تبارشناسی است که از دیوان محاسبات ارائه کردید و آن را فرزند انقلاب مشروطه دانستید. در ابتدا درباره تاریخچه تاسیس این نهاد و اهمیت جایگاه آن توضیح دهید؟

گفته شده اولین بار در جهان درسال 1807 و در زمان حکومت ناپلئون بناپارت دیوان محاسبات در کشور فرانسه تاسیس شد و اصول و مقررات و تشکیلات آن رشد و توسعه یافته و مورد اقتباس و تقلید سایر کشورها از جمله ایران قرار گرفت. دیوان محاسبات کشور با ساختار جدید در ایران همزمان با استحکام تدریجی پایه‌های نظام قانون‌گذاری با انقلاب مشروطه از طریق مجلس شورای ملی و با توجه به اهمیت امور مالیه در حیات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کشور و ضرورت رسیدگی و نظارت بر آن، تاسیس شد تا طبق قوانین و نظامات در عواید و مخارج و اموال دولتی نظارت و تفتیش کند. اصول 101 تا 103 از متمم قانون اساسی مشروطه مصوب سال 1286 به دیوان محاسبات اختصاص داشت که بر اساس این اصول، خطوط کلی در مورد نحوه تعیین اعضای دیوان محاسبات و صلاحیت آنها مشخص شده وچگونگی ترتیب، تنظیم و اداره دیوان هم طبق قانون اساسی مشروطه به قوانین عادی واگذار شده است.

ارزیابی شما درباره پژوهش‌های قبلی که به موضوع دیوان محاسبات پرداخته‌اند چیست؟

پیش از این شاهد آثاری با نگاه حقوقی، حسابرسی و مدیریتی درباره وظایف و عملکرد دیوان محاسبات بوده‌ایم که به کارکرد دیوان محاسبات، ظرفیت‌های قانونی آن و انجام مطالعات تطبیقی پرداخته‌اند اما متمرکزاً به موضوع سنجش نقش دیوان در تحقق شاخص‌های حکمرانی خوب نپرداخته‌اند. بسیاری از این آثار با تکیه بر استانداردهای حسابرسی منتشر شده توسط سازمان بین‌المللی موسسات عالی حسابرسی (اینتوسای) به رشته تحریر درآمده‌اند که البته این استانداردها هم عمدتاً با نگاه به شاخص‌های حکمرانی خوب تدوین شده‌اند.چه نسبتی میان دیوان محاسبات و حکمرانی خوب وجود دارد؟ با توجه به اینکه دیوان محاسبات به عنوان ناظر از سوی مردم ونهاد متولی نظارت دموکراتیک بر مخارج و عملکرد دستگاه های اجرایی است و ماموریت آن کمک به ارتقای شفافیت و برقراری انضباط مالی و بهبود عملکرد و اطمینان از حسابدهی و پاسخگویی دستگاه های اجرایی در جهت حفظ و صیانت از بیت المال و نیل به شاخص‌های حکمرانی خوب بویژه شفافیت و پاسخگویی است می‌توان گفت ارتباط وثیقی بین عملکرد دیوان و تحقق حکمرانی خوب وجود دارد.

چه شاخصه‌هایی را می‌توان برای عملکرد درست دیوان محاسبات و تاثیر آن روی حکمرانی خوب تدوین کرد؟

برای تحقق عملکرد درست دیوان محاسبات نیاز داریم که به نحوه گزارشگری دیوان به عنوان یک موسسه عالی حسابرسی توجه کنیم. برای تحقق این وضعیت، ضرورت دارد که دیوان محاسبات مطابق استانداردهای بین المللی از استقلال برخوردار باشد این استقلال باید از طریق خودگردانی مالی و سازمانی محقق شود تا به این ترتیب انضباط مالی ایجاد شود. دیوان محاسبات برای ایجاد انضباط مالی نیاز دارد که به اقدامات پیشگیرانه دست بزند زیرا وظیفه دیوان عمدتاً نظارت بعد از خرج است که بعضاً به مثابه نوشدارو بعد از مرگ سهراب است برای رفع این نقیصه هم با اقدامات پیشگیرانه می تواند از بروز تخلف ممانعت کند.

عملکرد دیوان محاسبات را در کشور ما طی سال‌های اخیر چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا این دیوان توانسته تاثیری روی حکمرانی خوب در کشور ما داشته باشد؟

دیوان محاسبات با محدودیت‌هایی روبروست که عمدتاً مربوط به محدودیت‌هایی است که فراروی حسابرسان آن قرار دارد که عبارتند از محدودیتهای فردی، سازمانی، قانونی، مالی، محیطی و ... با این حال دیوان توانسته با استفاده از ظرفیت‌های قانونی خود و اجرای استانداردهای اینتوسای برای اعمال کنترل و نظارت بر اجرای بودجه عمومی در مسیر تحقق شاخص‌های حکمرانی خوب شامل پاسخگو نمودن دولت و شفاف کردن عملکرد آن حرکت کند. با این حال باتوجه به محدودیت‌های مختلفی که بیان شد عملکرد دیوان تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله دارد و فعلاً نیمه مطلوب ارزیابی می‌شود.

دیوان محاسبات در ایران با چه چالش‌ها و آسیب‌هایی رو به روست؟

از آنجا که ایران با چالش در نظام بودجه‌ریزی، همراه با مشکل نبود معیارها و ضوابط مشخص در نظام مالی و اداری و رقابت شدید بین دستگاه‌های مختلف برای افزایش سهم بودجه خود مواجه است، تحقق شاخص‌های حکمرانی خوب با مانع مواجه شده است. ضمن آنکه طبق مباحثی که قبلا ذکر کردم محدویتهای حسابرس هم چالش مهمی محسوب می‌شود.