به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) در مشهد، مسئول امور ارزشیابی و پیش آرشیو اداره اسناد آستان قدس رضوی در این جلسه به جایگاه مساجد در هویت شهری به عنوان مرکز تبلور عالی‌ترین اشکال، خلاقیت، ذوق و سلیقه معماران مسلمان اشاره کرد.

مساجد تاریخی حرم مطهر

زهرا فاطمی‌مقدم، با اشاره به ساخت مسجد به عنوان نخستین بنا در کنار بقعه مبارک امام رضا(ع) افزود: مجموعه حرم مطهر رضوی خود یک مجموعه مذهبی است اما در دوره‌های مختلف تاریخ شاهد ساخت مساجد در زوایای مختلف این مکان مقدس هستیم.

مسجد بالاسر

فاطمی مقدم، مسجد بالاسر در غرب مضجع مطهر و شمال غربی دارالسیاده را نخستین بنایی عنوان کرد که در کنار مرقد مطهر امام بنا شده و قدیمی‌ترین سند آن مربوط به سال 1012 هجری قمری است که به پرداخت مواجب مولانا محمد رومی فراش مسجد بالاسر می‌پردازد.وی تصریح کرد: بیشتر اسناد مرتبط با این مسجد به پرداخت حقوق افراد شاغل در مسجد در دوره‌های مختلف، تعمیرات بنا، تامین روشنایی به همراه تهیه قالی و فرش برای مفروش کردن آن اشاره کرده است.

مسجد گوهرشاد

فاطمی‌مقدم، از مسجد گوهرشاد به عنوان مهم‌ترین مسجد حرم و بلکه مشهد نام برد که تمامی کاردکردهایی که در مورد مساجد گفته شد در آن متبلور شده است.

وی گفت: از این مسجد در اسناد به نام‌های مسجد جامع، مسجد جامع کبیر، مسجد جامع ارض اقدس و مسجد گوهرشاد یاد شده و بیشترین حجم و تعداد اسناد مرتبط با مساجد نیز با محوریت مسجد گوهرشاد است که حدود 2500 برگ سند را در بر می‌گیرد و قدیمی‌ترین آن مربوط به سال 1010 هجری قمری است.

مسجد پشت سر

مسجد پشت سر که در اسناد با عناوین چون پس پشت مبارک و نیز پشت سر مبارک به آن اشاره شده از دیگر مساجد حرم مطهر رضوی است که وی بدان پرداخت و قدیمی‌ترین سند مربوط به آن را متعلق به سال 1156 هجری قمری و دوره افشاریه عنوان کرد.

مسجد ریاض

وی همچنین از مسجد ریاض در شمال شرقی روضه منوّره که به مسجد زنانه نیز معروف است از دیگر مساجد داخل حرم مطهر رضوی یاد کرد که امروزه تبدیل به رواق «دارالفیض» شده‌است.

فاطمی مقدم گفت: حضور بانوان زائر در حرم مطهر رضوی متولیان حرم را ملزم به ایجاد فضاهای زیارتی و عبادی مجزا برای آنها کرد که این مسجد از جمله آن به شمار می‌رود و قدیمی‌ترین سند مربوط به آن به 1255 و دوره قاجاریه تعلق دارد.

مسجد پیرزن

وی به مسجدی با عنوان مسجد پیرزن اشاره کرد و گفت: تا سال 1336 در وسط صحن مسجد جامع گوهرشاد سکویی قرار داشته که از اواخر دوره قاجار به آن مسجد پیرزن گفته می‌شد.

این کارشناس ادامه داد: دو نقشه در اواخر دوره قاجار از مجموعه حرم و مسجد جامع تهیه شده که نام مسجد پیرزن در آن دیده می شود.


زنده کردن مساجد با آبادانی فرهنگی

حجت الاسلام مجتبی مهدوی ارفع، مدیر مرکز رسیدگی به امور مساجد خراسان رضوی، سخنران این مراسم، زنده کردن مساجد را در آبادانی فرهنگی و اجتماعی بسیار مهم عنوان کرد که به دست مومنان اتفاق می‌افتد.

وی با اشاره به تکرار واژه مسجد و مساجد در قرآن که بیانگر اهمیت این مکان مقدس در اسلام است گفت: مساجد در مسیر تمدن‌سازی اسلامی نقش تاثیر گذاری دارد که باید از آن بهره برد.
 
مهدوی ارفع به سخنی از امام خمینی(ره) اشاره کرد که بعد از به ثمر رسیدن انقلاب خطاب به بچه‌های انقلابی می فرمایند: فکر نکنید انقلاب به پیروزی رسید و دیگر به مساجد کاری نداریم، ما انقلاب کردیم برای مدیریت مسجد و انقلاب کردیم تا با مساجد کشور را اداره کنیم.
 
همچنین به سخن دیگری اشاره داشت که امام فرمودند:  اگر این مرکز ستاد اسلام یعنی مساجد قوی شوند ما ترس از امریکا و شوروی نداریم.
 
وی با اشاره به این جملات به تبیین جایگاه کنونی مساجد در کشور پرداخت و گفت: اگر مساجد کیفیت واقعی خود را بیابند هزینه‌های مادی و معنوی بسیاری از دوش مردم مسئولین و نظام اسلامی برداشته خواهد شد.

مساجد مراکز تجلی وحدت امت

آمنه کیوان، محقق و پژوهشگر تاریخ اسلام و مدرس حوزه علمیه دیگر سخنران این جلسه نیز کارکردهای مسجد در ابعاد مختلف اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در دوره‌های مختلف را تشریح و تبیین کرد و گفت: مسجد از بدو ظهور اسلام جایگاه ویژه‌ای به عنوان یک مرکز دینی فرهنگی اجتماعی و سیاسی داشته و همواره مرکز تجلی گردهمایی وحدت امت بوده و همواره ترنم ندای توحید، نبوت و امامت از مناره‌های آن هدایتگر انسان بوده است.

وی برگزاری حلقه‌های علمی، معرفتی و دینی توسط علما در مساجد را یکی از کارکردهای علمی و معرفتی آن برشمرد و در خصوص کارکرد سیاسی فرهنگی به مسجد هامبورگ آلمان اشاره کرد که یکی از فعالیت‌ترین مساجد در امور فرهنگی دینی تربیتی و سیاسی بود و با مدیریت شهید بهشتی دستاوردهای بزرگی را در توسعه اسلام در کشور آلمان به همراه داشت.

وی همچنین با تشریح فعالیت‌های گروه‌های مردمی در ایام دفاع مقدس و همه‌گیری بیماری کرونا ، مساجد را یکی از مراکز فعال در عرصه خدمت‌رسانی به جامعه برشمرد که گاه کارگاه‌های تولیدی و منحصر به فردی را ایجاد می‌کرد.