سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- ژولیا خانی خلیفه‌محله،  پژوهشگر و دبیر زبان و ادبیات فارسی: در ادب فارسی هيچ زن شاعری شهرت پروين اعتصامی(1285-1320 ه ش) را نيافته است.

شعر پروين از برجسته‌ترين نمونه‌های شعر تعليمی معاصر محسوب می‌شود. پروين شاعری است بلندپايـه، حـسّاس و بـشردوسـت و در عـصری كـه حضور زنان در عرصه‌های علمی و جامعه، انگشت‌شمار و نادر بودند، ظهور چنين شـاعر بلنـدپايـه در ميان زنان با توجه به اوضاع سياسی و اجتماعی و فرهنگی عصر خود برجسته و چشمگیر بود.

در این گفتار به مواردی از حسن تعبیر در اشعار پروین اشاره می‌کنیم.

حسن تعبیر استفاده از کلمات ملایم، مودبانه و غیر محاوره‌ای به جای کلمات گستاخانه‌، صریح وغیرمودبانه و تردستی زبانی و نهان کردن امری نادلچسب و قالب‌گیری آن در الفاظ دلنشین است. حُسن تعبیر فضای جدیدی می‌آفریند و می‌توان آن را گونه‌ای از آفرینش ادبی محسوب کرد. ابزارهای به کار رفته در حسن تعبیر عبارتند از ترادف، گسترش معنایی، کم‌گفت، استعاره، مجاز، تضاد معنایی، استفهام، قید حالت، متناقض‌نما، اطناب، کنایه و مواردی دیگر.

حسن تعبیر با امر بدیهی یعنی کلام به نحوی باشد که بدون تصریح گوینده مطلب فهمیده شود  «چون روشنی رسد ز چراغی که مرده است/  چون درد به شود ز طبیبی که مبتلاست» در این بیت بدون اینکه شاعر به جواب اشاره کند، خواننده متوجه جواب خواهد شد؛ زیرا خواننده متوجه می‌شود چراغی که خاموش است نور و روشنایی حاصل نخواهد شد.

حسن تعبیر با متناقض نما یعنی بيانی متناقض با خود يا مهمل كه دو امر متضاد را در خود جمع كـرده باشد؛ اما در اصل دارای حقيقتی باشد كه از راه تأويل و تفسير بتوان به آن دسـت يافـت.

حسن تعبیر با استعاره نیز در اشعار پروین دیده می‌شود. پروین با رسوخ در دل‏ اشیا و جانداران نه فقط می‏‌کوشد آنها را انسانی کند و دارای عواطف بشری سازد بلکه‏ می‏‌کوشد موجودات و اشیای کوچک را به مدد تخیل پربار خود در عالم خاص خود آنها جلوه‌‏گر سازد تا خودشان رمز و راز وجودشان‏ را آشکار سازند و ما آدمیان ناطق و متفکر را متوجه این مسئله سازند که ما در جهانی به سر می‌‏بریم زنده و زندگانی بخش و هیچ جزئی از اجزای این جهان را نباید دست کم گرفت یا نسبت به آنها بی‌اعتنا بود یا بر آنها ستم روا داشت. چنان که دربیتی زیبا گفته است:
«خامه دهر بر شکوفه نوشت/ هر بهاری ز پی خزانی داشت»
دهر به انسانی تشبیه شده است که می‌نویسد (استعاره مکنیه، تشخیص)، شکوفه نیز استعاره مصرحه از ورق و یا دفتر است که بر روی آن می‌نویسند.

حسن تعبیر با تجسم
پروین در مصراع یا بیتی باخلق تصویری غریب، نقاشی بسیار زیبایی را برای خواننده مجسم می‌کند.
«هزار گونه ستم دید، تا به روزن و بام/ ز برگهای درختان سبز پرده کشید»
در مصراع دوم تصویری از تابلوی نقاشی را بسیار هنرمندانه خلق می‌کند.

حسن تعبیر با نوع کلمات
نوع کلمات، پیکره‌بندی و رابطه آنها با بیانی ساده و صریح در شعر پروین آمده است تا برای همگان قابل فهم و قابل درک باشد، همچنین در شعر پروین از به کارگیری واژگان توهین‌آمیز و واژگانی که احساسات اشخاص را خدشه‌دار می‌کند دوری می‌گزیند.

استفاده از حسن تعبيرات نشان‌دهنده نزاكـت اجتمـاعی و بيـانگر احتـرام و اهميـت گوينده به كرامت مخاطب خويش و در ابعـادی وسـيع‌تـر كرامـت جامعـه انسـانی اسـت.
شنیده‌اید که آسایش بزرگان چیست/ برای خاطر بیچارگان نیاسودن
به کاخ دهر که آلایش است بنیادش/ مقیم گشتن و دامان خود نیالودن
به‌گویی ابزار گفتمانی قدرتمندی است که برای تقویت و افزایش نزاکت اجتماعی و سازگاری، روابط بین فردی را آسان می‌کند.

حسن تعبیر با حس‌آمیزی
حس‌آمیزی شیوه‌ای است كه شاعر با بهره‌مندی از قوه تخیل، سبب شکستن مرزهای عادی حواس ظاهری و باطن می‌شود و قدرت سخن را در مخاطب بیشتر می‌کند.
در شعر «تهیدست» چنین می‌سراید:
«چشم چشم است نخوانده است این رمز/ که همه چیز نمی‌باید دید»

حسن تعبیر با استفهام انکاری
در شعر فارسی، اغلب جمله‌هایی که در آنها به ظاهر پرسش مطرح می‌شود، در واقع پرسشی نیستند بلکه می‌خواهند خبر یا دستوری را با تاکید بیشتر بیان کنند؛ به چنین جمله‌هایی پرسشی منفی یا استفهام انکاری می‌گویند. یکی از مضامین پرکاربرد استفهام در دیوان پروین، انکار است؛ زیرا شاعر برای قطعیت بیشتر کلام خود و تاکید آن، نیاز به لحنی قاطعانه دارد، بنابراین از این شیوه بهره می‌برد.
گفت:«نزدیک است والی را سرای آنجا شویم » گفت: «والی از کجا در خانه خمّار نیست»

حسن تعبیر با قید حالت
یکی از کارکردهای قید حالت، توصیف رفتار و حالات روحی و حرکات شخصیت‌ها در شعر است.
«گفت: مستی زان سبب افتان و خیزان می‌روی/ گفت: جرم راه رفتن نیست ره هموار نیست»
وضعیت ظاهری شخصیت داستان را با (افتان) ، (خیزان) و ( هموار) به ‌خوبی و زیبایی به تصویر می‌کشد و  با ایجاد موسیقی، فخامت و تأثیر کلام را بیشتر می‌گرداند؛ در‌حالی‌که امکان ایجاد این امتیازهای زبانی با واژه‌های قیدی، هم کمتر است و هم دشوارتراست.

حسن تعبیر با تنوع‌آفرینی در مناظرات
در شعر پروین تقابل و رویارویی موجوداتی از عوالم مختلف انسانی، جانوری، نباتی و جمادی تبلور می‌یابد؛ تناقض‌های بنیادینی که در واقع تقابل‌های تغییرناپذیر جهان را خلقت می‌نمایانند، تقابل‌های پرچالشی چون مرگ و حیات، جبر و اختیار، عقل و احساس و عینیت و ذهنیت، دغدغه اندیشه پروین می شود.