سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- سیدمجید نبوی: یکی از کارهایی که در نقد یک کتاب باید انجام شود؛ مطالعه کامل کتاب توسط ناقد با دید انتقادی و یادداشت اشکال‌ها است و هر اشکالی هر جای کتاب دیده شد و هر اشکالی که به ذهن رسید باید سریعا یادداشت شود در ادامه به این مسئله پرداخته می‌شود.

مطالعه کامل کتاب توسط ناقد با دید انتقادی و یادداشت اشکال‌ها یکی از مراحل مهم در فرآیند نقد کتاب است. در ادامه به جزئیات این فرآیند پرداخته می‌شود:

مطالعه با دقت کتاب: ناقد باید کتاب را با دقت و با دیدگاه انتقادی بخواند. او باید سعی کند متوجه اصول و مفاهیم اصلی کتاب شود و توجه به جزئیات نیز داشته باشد.
یادداشت همه اشکال‌های یافت شده: هرگاه ناقد به هر نقطه ضعف، اشکال یا انواع خطاها و اشتباهات کتاب برخورد کرد، باید فوراً آن ها را بنویسد. در نهایت این یادداشت‌ها دسته‌بندی شده و به هنگام تنظیم و نگارش نهایی، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

توجه به جوانب مختلف: ناقد باید به جوانب مختلف کتاب توجه داشته باشد، از جمله ساختار، زبان، استدلال، محتوا، منابع مورد استفاده، نظریات نویسنده، و غیره و اشکالات یافته را یادداشت نماید.

ثبت نکات برجسته: علاوه بر یادداشت‌های مربوط به اشکالات، ناقد باید نکات برجسته و قوت‌های کتاب را نیز بنویسد. این نکات می‌توانند در نقد مثبت و منصفانه کتاب نقش مهمی داشته باشند.

تنظیم نهایی یادداشت‌ها و تدوین نهایی آن‌ها: بعد از مطالعه کتاب و یادداشت‌برداری، ناقد باید یادداشت‌های خود را به صورت تنظیم نهایی گردآوری کند. این تنظیم نهایی شامل تجزیه و تحلیل اشکالات و قوت‌های کتاب و نقدهای ناقد به کتاب می‌شود. ناقد باید نقدهای خود را با استدلال مناسب و ارائه دلایل و شواهد قوی نوشته و منتشر کند.

منصفانه و بدون تعصب نقد کردن: ناقد باید سعی کند منصفانه عمل کند و از تعصب یا نفرت نسبت به نویسنده یا موضوع کتاب پرهیز کند. او باید براساس واقعیت‌ها و استدلال‌های علمی نقد کند. به عبارت دیگر، ناقد به هنگام نقد، حب و بغض نسبت به شخص یا دیدگاهی نداشته باشد.

به طور کلی باید گفت که ناقد برای ارائه نقد خوب و مفید، باید نکات زیر را مدنظر قرار دهد:

1. ناقد باید کتاب را به طور کامل، از ابتدا تا انتها، مطالعه کند تا به درک جامع و عمیقی از محتوا دست یابد.
2. هنگام مطالعه باید به دنبال نقاط ضعف، اشکالات، ایرادات و کاستی‌های احتمالی باشد.
3. هر جا ابهام، اشکال یا ایرادی مشاهده شد، باید سریعاً آن را یادداشت کند تا فراموش نشود.
4. یادداشت‌ها باید به صورت منظم و منسجم باشند تا در مرحله نگارش نقد مفید واقع شوند.
5. صرفاً یادداشت کردن نقاط منفی و ایرادات کافی نیست، بلکه نکات مثبت نیز باید ثبت شوند.
6. پس از مطالعه کامل، ناقد باید یادداشت‌ها را بازبینی و دسته‌بندی کند.

پس از مشخص شدن اینکه ناقد باید اشکال ها را یادداشت کند؛ این سوال پیش می‌آید که اشکالات یک کتاب در چه زمینه‌هایی می تواند باشد و ناقد چه چیزهایی را باید بنویسد؟ در ادامه به این مسئله پرداخته می‌شود:

اشتباهات در اطلاعات یا داده‌های ارائه شده: برای مثال اطلاعات نادرست، داده های قدیمی یا نادرست، یا عدم ارائه اطلاعات کافی.
اشتباهات در استدلال یا نتیجه گیری: این اشکالات می تواند شامل نقص در منطق، عدم توجه به شواهد مخالف، یا نتیجه گیری هایی باشد که براساس شواهد ارائه شده نیستند.
اشکالات در روش تحقیق: این اشکالات می تواند شامل استفاده از روش های غیر علمی و غیره باشد.
اشتباهات در ترجمه یا انتقال اطلاعات از یک زبان به زبان دیگر: این اشکالات می تواند به دلیل عدم مهارت کافی در زبان یا عدم دقت کافی در ترجمه رخ دهد.
اشکالات در استفاده از منابع علمی: این اشکالات شامل عدم ذکر منابع به درستی، استفاده از منابع نامعتبر، یا عدم استفاده صحیح از منابع و غیره است.
اشکالات در ساختار یا نگارش: این اشکالات شامل استفاده از زبان غیراستاندارد، اشتباهات گرامری یا دستوری، یا عدم رعایت اصول نگارشی و غیره است.
اشکالات در محتوا یا موضوع: این اشکالات می تواند شامل عدم ارائه موضوع خوب و مناسب برای کتاب، تکرار مطالب، یا عدم ارائه اطلاعات جدید یا مفید باشد.
اشکالات در قالب یا طراحی: این اشکالات شامل نبود فهرست مطالب یا عناوین مناسب، یا عدم رعایت اصول طراحی و غیره است.
 
در ادامه چند نکته مهم و مفید برای یادداشت‌برداری از اشکالات کتاب آورده ذکر می‌شود:

مکان و صفحه کتاب را یادداشت کنید چون در هنگام نوشتن نقد، می توانید به راحتی به اشکالات مراجعه کنید.  اشکالات را به طور واضح و مختصر بیان کنید. نیازی نیست که در این مرحله، توضیحات طولانی و پیچیده‌ای ارائه دهید. اگر می‌توانید، اشکالات را با مثال‌هایی از متن کتاب توضیح دهید،حتما این کار را انجام دهید. این کار به خواننده کمک می‌کند تا اشکالات را بهتر درک کند و مطالب شما نقد صرفا کلی نباشد.
 
به طور کلی باید گفت که با شناخت و به کارگیری مطالب گفته شده، می‌توان در هنگام خواندن کتاب‌ها، انواع اشکالات علمی و غیره، را یادداشت نمود و به خوانندگان ارائه داد تا نقدی دقیق و سازنده نسبت به کتاب نوشت.