سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، هشتادوهشتمین کنفرانس ایفلا و کنگره جهانی کتابداری و اطلاع‌رسانی از ۲۱ تا ۲۵ آگوست ۲۰۲۳ (۳۰ مردادماه تا ۳ شهریور ۱۴۰۲) در شهر روتردام کشور هلند برگزار شد. در این دوره ۱۹۳ کشور در ایفلا شرکت کردند و در مدت زمان برگزاری این نشست جهانی، ۵۰ کمیته تخصصی، ۸۰ پنل ارائه علمی و ۱۸ بخش تخصصی برگزار شد. بحثی که امسال در نشست ایفلا بسیار نمود پیدا کرد، مبحث استفاده از هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها بود.
در برنامه‌های امسال بیش از هزار نفر از کشورهای مختلف با شعار(Let’s work together, let’s library) شرکت کردند. به بهانه حضور عصمت مؤمنی، معاون کتابخانه ملی ایران در ایفلای ۲۰۲۳ به سراغ او رفتیم و درباره حضورش در ایفلای هلند پرسیدیم. گفت‌وگویی که بعد از ارائه گزارش حضور در ایفلا انجام شد.
از حضور به هشتاد و هشتمین دوره ایفلا ۲۰۲۳ که در کشور هلند برگزارشد بفرمایید، در این دوره چند کشور شرکت کردند؟ چند نشست و برنامه و پلن برگزار شد؟ شعار امسال ایفلا چه بود؟ با چه هدفی در ایفلای هلند شرکت کردید؟
ایفلای هلند از ۲۱ تا ۲۵ آگوست اواخر مرداد تا اوایل شهریور برگزار شد. ایفلا در این تاریخ برنامه‌های علمی خود را آغاز می‌کند و در برنامه‌های امسال بیش از هزار نفر از کشورهای مختلف با شعار (Let’s work together, let’s library) شرکت کردند. در مجمع عمومی ایفلای امسال برای میزبانی ایفلای ۲۰۲۴ که قرار است در کشور دبی برگزار شود، نیز رأی‌گیری شد، اما درباره میزبانی این کشور اختلاف وجود داشت.
به‌عنوان نماینده کتابخانه ملی با هدف شرکت در نشست رؤسای کشورهایی که عضو سی دی ان ال هستند، به ایفلای هلند رفتم. در این نشست رؤسا، معاونان یا نمایندگان عضو کتابخانه‌های ملی کشورهای مختلف جهان حضور دارند. در ایفلای هلند کمیته‌های سیاستگذار و برنامه‌ریزی ایفلا برنامه‌های متنوعی برگزار کردند. کسانی که عضو بخش‌های مختلف ایفلا هستند می‌توانند؛ به‌عنوان عضو در برنامه‌های این بخش‌ها شرکت و در طول سال با یکدیگر درارتباط هستند و در برنامه‌ها حضور پیدا می‌کنند و متناسب با شرایط کشورشان فعالیت‌های حوزه کتابخانه‌ای کشور خود را به اشتراک بگذارند.
آیا کتابخانه ملی با بخش‌های مختلف ایفلا در طول سال در ارتباط بوده است؟
کتابخانه ملی ایران عضو ۶ بخش ایفلا است. این بخش‌ها شامل فهرست‌نویسی، کتابخانه‌های کودک و نوجوانان، کتاب‌های نادر و خاص، محیط و توسعه پایدار، تحویل مدارک و اشتراک منابع، فناوری اطلاعات و علاوه بر بخش‌های فوق در دو بخش آسیا و اقیانوسیه و بخش کتابخانه‌های ملی نیز عضو است.
ارزیابی شما از عضویت کتابخاته ملی در بخش‌های مختلف ایفلا چیست؟ برای حضور مستمر و پررنگ در بخش‌های ایفلا چه باید کرد؟ چه برنامه و چشم‌اندازی برای حضور مرثر در ایفلا دارید؟
متخصصان علم اطلاعات و دانش‌شناسی ایرانی که درگذشته در ایفلا حاضر شدند، تجربه‌هایی را کسب کرده‌اند و در بسیاری از گزارش‌ها نتیجه این تجربیات ذکر شده است. امیدوارم با یک فعالیت نظام‌مند، همکاری نمایندگان کتابخانه‌ها و مراکز دیگری که عضو ایفلا هستند و یک برنامه‌ریزی مشترک و مشخص، حضور علمی‌تر را در فعالیت‌ها و برنامه‌های ایفلای سال‌های آینده داشته باشیم.
کدام کتابخانه‌های ایران می‌توانند در ایفلا حضور موثری داشته باشند؟ جای کدام کتابخانه‌های ایران در ایفلا خالی است؟
در ایفلا، ۱۰ بخش کتابخانه‌ای وجود دارد که یکی از انواع کتابخانه‌های ایفلا، کتابخانه‌های علوم اجتماعی است که این تقسیم‌بندی، جدا از انواع کتابخانه‌های دانشگاهی و پژوهشی است و این مسئله نشان‌دهنده اهمیت این نوع کتابخانه‌ها است. کتابخانه‌های مدارس یا آموزشگاهی نیز یکی دیگر از بخش‌های انواع کتابخانه‌های ایفلا است؛ همچنین بخش کتابخانه تخصصی که به نظر می‌رسد، وظایف آنان نیاز به سازماندهی دارد؛ همچنین کتابخانه‌های مذهبی که در کشور با نام کتابخانه‌های مساجد فعالیت می‌کنند، می‌توانند با رسیدگی بهتر و ساماندهی مناسب در ایفلا نیز حرفی برای گفتن داشته باشند. این کتابخانه‌ها برای بهتر دیده‌شدن در جهان باید در توسعه خدمات خود بکوشند.
راهکار موفقیت کتابخانه‌های ایران در ایفلا چگونه میسر می‌شود؟ آیا عضویت در بخش دیگری را به کتابخانه ملی پیشنهاد می‌کنید؟
شرکت در هر بخشی از فعالیت‌های ایفلا می‌تواند پیامد و دستاوردهای اثربخشی داشته باشد. پیشنهاد می‌شود با ایجاد یک کنسرسیوم، هر کتابخانه و مرکزی که عضو ایفلا است، با هم‌افزایی علمی در عرصه بین‌الملل حضور داشته باشند. پیشنهاد عضویت در بخش‌های دیگر بستگی به نیاز کتابخانه، قابل افزایش و تغییر است.
ظرفیت‌های ایفلا که کتابخانه ملی و کتابخانه‌های دیگر ایران می‌تواند از آن‌ها استفاده کنند، کدام است؟
شرکت در طرح‌های مشترک بین کشورهای عضو، فرصتی است که می‌تواند از مسیر گفت و گو با اعضای بخش‌های مختلف ایجاد شود. انتقال و اشتراک‌گذاری تجربه‌های مختلف و تجربه انجام تیمی و کارهای گروهی نیز از دیگر ظرفیت‌های ایفلا است. روی هم رفته استفاده از آراء و نظرات متخصصان بسترهایی را برای رشد و توسعه به همراه خواهد داشت.
ایا پیش از عزیمت با کتابخانه‌های کشور هلند آشنا بودید؟ با توجه به اینکه در کشور هلند کتابداری به مفهوم آکادمیک و دانشگاهی وجود ندارد؟ درباره بازدیدتان از کتابخانه‌های موزه‌ای در شهر روتردام بفرمایید.
مروری بر برخی از کتابخانه‌ها به‌ویژه کتابخانه ملی هلند داشتم و براساس اطلاعاتی که کسب کردم، بیش از ۱۰ سال است رشته کتابداری و گروه اموزشی کتابداری در سطح دانشگاهی در کشور هلند وجود ندارد. کتابخانه‌های موزه‌ای در شهر روتردام، یکی از کتابخانه‌هایی بود که بازدید کردم. یکی از نکات جالبی که در بازدید از کتابخابه‌های موزه‌ای وجود داشت، این بود که در این کتابخانه‌ها، بیشتر مخاطبانشان پژوهشگران هستند.
از آنجایی که بندر روتردام یکی از بزرگترین و مدرن‌ترین بنادر دنیا است به کتابخانه آنجا هم رفتم و از نزدیک شاهد فعالیت‌های آنان بودم. برای رسیدن به کتابخانه باید از لابلای کشتی‌هایی که تاریخ کشتی‌رانی کشورشان را نشان می‌داد، عبور می‌کردید تا به کتابخانه برسید.
مراودات علمی و شخصی نیز، قبل از رفتن به ایفلا داشتید؟
یکی از دوستانم عضو انجمن کتابداری در استرالیا است؛ همراه او در مباحث انجمن کتابداران اروپا شرکت کردم. «الزامات و مخاطرات هوش مصنوعی و کتابخانه‌های بی‌نهایت»، محور این نشست و هم‌اندیشی بود. در این نشست، مطرح شد که کتابخانه‌های بی‌نهایت اکنون به چت جی پی تی متصل هستند و در آینده نزدیک، کتاب‌های بدون نویسنده و بدون ناشر خواهیم داشت. این انجمن درحال بررسی تأثیر این فناوری‌ها بر آینده کتابخانه‌هایشان و به‌طور کلی مطالعات مشترک درباره آینده کتابخانه‌ها بود.
خروجی حضور شما در این انجمن علمی چه بود؟
گفت‌وگوهای تخصصی و رفتن به سمت فعالیت علمی با محوریت یکسان‌سازی این گفت‌و گوها در کتابخانه‌ها برای من بسیار جذاب بود. رؤسا و اعضای انجمن‌های علمی سخنان‌شان را با یک هدف مشترک یکسان می‌کردند تا تبادل اطلاعات به سهولت انجام شود. در واقع مسیرهای حقوقی، اخلاقی، امنیتی و شیوه‌های گردش اطلاعات را در کتابخانه‌های خود بررسی می‌کردند تا تبادل اطلاعات راحت‌تری داشته‌باشند.
دستاورد شما از مذاکره با نمایندگان کتابخانه‌ای کشورهای دنیا چه بود؟
برای شرکت در کمیته رؤسای کتابخانه‌های ملی به نیابت از ریاست محترم سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به ایفلا رفتم و با نمایندگان کشورهایی مثل چین، ژاپن انگلستان، هلند و کره جنوبی مذاکره کردم. محور این گفت‌وگوها مبتنی بر تعامل و به اشتراک‌گذاری تجربه‌های کسب‌شده در زمینه‌های تخصصی و توسعه خدمات و همچنین تبادل اطلاعات و منابع بود. موضوع درخورتوجه در فعالیت‌های کتابخانه‌ای، توجه به فرهنگ بومی و محلی بود.
تعامل کتابخانه ملی با کتابخانه‌های ملی کشورهای دیگر چگونه ارزیابی کنید؟
برای هرگونه تعامل فرهنگی یک دیپلماسی فرهنگی نیاز است و باید این دیپلماسی آموزش داده شود. کتابخانه ملی اگر می‌خواهد در سطح بین‌الملل حضور فعالی داشته باشد به نظر می‌رسد برای شروع و حرکت به سمت جهانی‌شدن باید راهبرد جهانی داشته باشد و کتابخانه ملی ایران برای حضور در صحنه بین‌الملل با استفاده از توانمندی‌های کارکنان و افراد علاقه‌مند می‌تواند زمینه‌ای را برای گفت‌وگو و به اشتراک‌گذاری دانش متخصصین داشته باشد.
در جلسه ارائه گزارش سفر خود به ایفلا اشاره کردید، سه کشور چین، روسیه و هند زمینه تعاملاتی خوبی برای ارتباط با ایران در حوزه کتابخانه‌ای دارند. در باره این تعامل بفرمایید؟
چین در حوزه تربیت کتابداران و تجهیز کتابخانه‌ها به هوش مصنوعی و خدمات آن، فعالیت‌های زیادی انجام داده است که با برنامه‌ریزی ازطریق برپایی و بینار و به اشتراک‌گذاری تجربیات می‌توان در این بخش با آن‌ها همکاری کرد. در ژاپن و کره جنوبی نیز استفاده از ربات‌ها در کتابخانه‌ها بسیار چشمگیر است و متخصصان کتابخانه‌ایی در کشور هند از نظر فناوری‌های اطلاعات و شبکه‌ها تجارب ارزنده‌ایی دارند. مطالعات کتابخانه‌ایی و تربیت کتابشناس در کشور روسیه نیز قابل تامل است.
دستاورد ارزش افزوده از سفر هلند چه بود؟
ضرورت ایجاد و تشکیل کارگروه ویژه ایفلا و ترسیم نقشه راه برای مشارکت در برنامه‌ریزی‌های بخش‌های تخصصی ایفلا به منظور تعیین راهبردهای تخصصی و حرفه‌ای؛ دریافت گزارش، اخبار و پروژه‌های ایفلا و انعکاس آن به کمیته تخصصی؛ تقویت و توسعه استانداردهای همکاری با ایفلا؛ برنامه‌ریزی و ارزیابی درباره مشارکت در پروژه‌های ایفلا؛ تشکیل جلسات برخط تخصصی با متخصصان در کتابخانه‌های ملی با تاکید برمنطقه و حوزه آسیا و اقیانوسیه به‌منظور تبادل تجربه.
آیا برای معرفی کنابخانه ملی ایران یک نماد فرهنگی خاص را به همراه داشتید زیرا به خاطر دارم در جلسه گزارش ایفلا فرمودید بسیاری از کشورها از نماد فرهنگی کشورشان به‌عنوان یک ابزار فرهنگی استفاده می کردند؟
در سال‌های اخیر، عرصه روابط بین‌الملل، به‌شدت تحت تاثیر عوامل فرهنگی و هویتی قرار گرفته است. اجلاس‌های بین‌المللی، فرصت خوبی است برای حضور جدی و گفت‌وگوهای علمی؛ به‌طور مثال بهتر است پیش از سفر، درباره اهدای یک نماد فرهنگی به روسای کتابخانه‌های ملی کشورهای دیگر در اجلاس سی دی ان ال فکر کرد، مثلاً کارت پستالی با نقش فرهنگ ایرانی باشد یا نشان‌های کتاب که نمادی از کتابخانه‌های ایران است.
درباره فعال‌سازی بخش انگلیسی سایت کتابخانه ملی بفرمایید.
با توجه به روند جهانی‌شدن و نقش کتابخانه ملی به‌عنوان حافظه ملی کشور، به نظر می‌رسد تلاش مستمر برای ارائه فعالیت‌ها در سایت کتابخانه به زبان انگلیسی مورد نیاز است.
شنبه ۲۹ مهر ۱۴۰۲ - ۱۱:۰۶
نظر شما