سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): نفیسه خلیلی - مسیریاب گوشی نشان می‌دهد به نخستین مقصد برای تهیه گزارش، یعنی مسجد جامع شهید بهشتی منطقه کیانشهر رسیدیم. بهانه هفته کتاب و موضوع گزارش، کتابخانه مسجد و وضعیت قفسه کتاب کودک این پایگاه‌های اجتماعی و مذهبی است.
سراغ کتابخانه مسجد را می‌گیرم؛ برای رسیدن به کتابخانه باید از محل برگزاری نماز عبور کنم؛ نمازگزاران در حال آمد و شد برای اقامه نماز هستند؛ پله‌ها را به سمت کتابخانه پشت سر می‌گذارم؛ دختران نونهال که پوشش‌های متحدالشکل آن‌ها می‌گوید نخستین تجربه‌های سوادآموزی خود را در مقطع پیش‌دبستانی سپری می‌کنند، کنار هم نشسته‌اند. کتابخانه با میز و صندلی‌های رنگی و ۱۲ قفسه چوبی تقریباً قدیمی که همه کتاب‌های داخلش البته برای بزرگسالان است کنار محل برگزاری کلاس این دختران قرار دارد.
وقتی سراغ کتاب‌های کودک و نوجوان را می‌گیرم، زهره‌پور رمضان، مدیر داخلی و کتابدار کتابخانه مسجد، نشانی اتاق کناری را می‌دهد، اتاقی که دیگر قفسه‌های کتاب در آنجا چیده شده. در بین این هشت قفسه کتاب، باید وقت بگذاری و از لابه‌لای آن‌ها کتاب‌های کودک را پیدا کنی؛ کتاب‌هایی با جلدهای قدیمی و کهنه! کتاب‌هایی که سال انتشار برخی از آن‌ها ۱۳۸۹، ۱۳۹۰ حتی ۱۳۷۶ است. ۲۰۰ جلد از ۱۵۰۰ جلد کتاب این کتابخانه سهم بچه‌ها است که نشانی از کتاب‌های چاپ جدید در آن‌ها نیست.
- بچه‌ها دائم سراغ کتابای جدید را از ما می‌گیرن اما عنوان جدیدی نداریم. کتابخانه ۳۰۰ عضو داره که ۱۵۰ نفر اون‌ها کودک و نوجوان هسن.
به‌گفته همسایه‌ها، چند مدرسه در چهارراه پایینی مسجد وجود دارد و کتابخانه عمومی در آن نزدیکی وجود ندارد.
- دانش‌آموزان به خاطر برگزاری کلاسای آموزشی مختلف مثل چرتکه و زبان انگلیسی با کانون فرهنگی مسجد آشنا هستن و به کتابخانه هم مراجعه می‌کنن. امام جماعت مسجد قصد داره یک بخش مجزا و خوب در حیاط مسجد برای کودکان ایجاد و کتاب‌های کتابخانه را به‌روز کنه...
خواسته‌اش فقط اضافه شدن کتاب به کتابخانه است. از تعاملش با دست‌دوم فروشان، برای خمیر کردن کتاب‌های مازاد کتابخانه می‌گوید و اینکه دلش می‌خواهد برای کتابخانه و بچه‌ها، کتاب جدید بگیرد.
دومین مقصد، کتابخانه مسجد خداداد در اتوبان محلاتی است. ساختمان یا قسمت کانون فرهنگی مساجد لزوماً درون مسجد نیست. این مراکز در نزدیکی یا بعضاً طبقات بالای مساجد ایجاد شده‌اند؛ بنابراین در هنگامه نماز وارد مسجد می‌شوم و نشانی کتابخانه مسجد و مجتمع فرهنگی کانون را می‌گیرم، تقریباً کسی نمی‌داند! باید یک مسیری را پیاده گز می‌کردیم تا به مسجد برسیم. بعد اهالی محل، سازمان میوه و تره بار را نشانمان دادند؛ انتهای همان کوچه که سر آن میدان تره بار بود، ما را به کتابخانه عمومی توحید مسجد خداداد می‌رساند؛ کتابخانه‌ای که مشارکتی با همکاری نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور اداره می‌شود. کتابخانه‌ای که طبقه بالای آن یک دبیرستان پسرانه غیردولتی است. در ورودی ساختمان علاوه بر تابلوی کتابخانه که نام نهاد کتابخانه‌ها و مساجد با هم درج شده، تابلوی دبیرستان پسرانه نیز نصب است.
وارد که می‌شویم، با یک میز نمایشگاه کتاب اهدایی و چند قفسه کتاب کودک با کتاب‌های البته نه‌چندان چشمگیر، دو سالن مطالعه مجزای کوچک و بزرگ برای آقایان و بانوان، سیستم رایانه‌ای برای انجام فعالیت‌های اینترنتی، قفسه کتاب‌های کمک‌درسی و پایه‌های شیشه‌ای تازه‌های کتاب مواجه می‌شویم.
فاطمه عظیمی، کتابدار کتابخانه مسجد خداداد کانون فرهنگی توحید درباره حضور این کتابخانه در مدرسه و تابلوی دبیرستان پسرانه در ورودی ساختمان این کتابخانه می‌گوید:
- این دبیرستان چهار ساله آمده اینجا، البته خیلی هم خوبه چون بچه‌ها زیاد می‌یان کتابخونه، هرچند کتاب نمی‌خونن و فقط میان از سالن مطالعه استفاده کنن اما همین هم غنیمته چون با کتابخونه اخت میشن. پسرا زیاد کتابخون نیستن، بیشتر برای تحقیق درسی و سالن مطالعه میان. تو فصل امتحانات مراجعشون به کتابخنه بیشتر می‌شه. بچه ها بیشتر دنبال کتابای داستانی مصورند؛ متاسفانه کتابای ترجمه‌ای که معروف شده و ممکنه خوب نباشه. اگر مسن باشن میان دنبال نهج البلاغه و کتابای مذهبی. دانش‌آموزان و جوون‌ها هم بیشتر برای کتابای کنکوری مراجعه می‌کنن.
از تجربه مشارکتی شدن کتابخانه می‌گوید:
- مخاطبای مسجدی کم کتابخونه؛ فاصله کتابخونه از مسجد زیاده اما باید ارتباطمون رو با مسجد بیشتر کنیم البته جسته گریخته کارایی می‌کنیم.
با هم به سراغ سالن مطالعه کودکان کتابخانه می‌رویم، اتاقی که محل برگزاری کلاس است اما رنگ و بوی کودکانه و حتی قفسه کتاب کودک ندارد!
- اینجا قبلاً کتابای کودک داشتیم اما برای اینکه جلوی دید و دسترس بچه‌ها باشه، گذاشتیم در نزدیکی در ورودی. بچه‌ها می تونن کتابا رو از اونجا بردارن و بیان اینجا مطالعه کنن. این کتابخونه ۲هزار جلد کتاب کودک و ۷ هزار جلد کتاب نوجون داره.
کتابخانه مسجد خداداد در نزدیکی نماز ظهر و عصر و در یک روز وسط هفته و با وجود اینکه نزدیک یک مجتمع ورزشی و مجتمع فوتبال پسرانه، سازمان میوه و تره‌بار شهرداری بود، تقریباً در آن ساعت ظهر مراجعه‌کننده نداشت. جواب رهگذران نیز تاکید می کرد که آن‌ها یا نمی‌دانستند کتابخانه کجا است یا بچه‌هایشان سال‌ها قبل مشتری آن بودند!
سومین مقصد، کتابخانه شهید دستغیب مسجد حضرت موسی ابن جعفر (ع) درمنطقه فلاح تهران است. منطقه‌ای محروم در قلب جنوبی‌ترین بخش پایخت، پیش‌تر این کتابخانه در کوچه حاتمیان بود، ساختمانی با قدمت ۵۰ ساله که حالا مخروبه شده؛ ساختمان فعلی این کتابخانه تازه‌تاسیس است. سال ۸۸ با همت هیئت‌امنای مسجد احداث شده است. کتابخانه‌ای با معماری سنتی و در و پنجره‌های قهوه‌ای‌رنگ که در جوار مسجد واقع شده است. ساختمانی چهارطبقه که کتابخانه در طبقه چهارم واقع شده است.
ویژگی بخش مهم کودک این کتابخانه سهم پررنگ دانش‌آموزان از این کتابخانه است و اینکه این کتابخانه عضو کمتر از ۹ سال ندارد.
وقتی دلیل نداشتن عضو کودک زیر ۹ سال را می‌پرسم امیرحسین خورشیدسوار، مسئول کتابخانه شهید دستغیب مسجد موسی ابن جعفر (ع) از نبودن کتاب‌های مخصوص و نداشتن مربی مخصوص کودکان در این کتابخانه می‌گوید.
- این کتابخونه ۳۰ قفسه کتاب داره که ۲۰۰ جلد، کتاب درسی و نزدیک به ۸۰۰ جلد کتاب قرآنی، فرهنگی، علمی رمانه. حدود ۶۰ جلد کتاب نونهال و نوجوان هم داره. تعدادی بازی فکری هم برای بچه‌ها هستش که می‌تونن استفاده کنن.
- این کتابخانه ۳۰ عضو فعال نوجون، ۱۵ عضو فعال کودک و ۳۰ عضو فعال بزرگسال داره.
خورشیدسوار از محروم بودن منطقه فلاح تهران می‌گوید و اینکه کتاب‌های عمومی این کتابخانه سال‌ها است به‌روز نشده اما آثار کمک‌آموزشی را به‌دلیل گرانی و هزینه زیادی که برای خانواده‌ها دارد، هرسال به‌روزرسانی می‌کند تا دانش‌آموزان بدون کتاب کمک درسی نمانند.
- با اعتبار کتاب‌های خمیرشده و اهدایی، کتابای درسی جدید برای اعضای دانش‌آموز کتابخونه تهیه می‌شه تا در این شرایط اقتصادی باری را از دوش اعضا برداشته بشه.
فصل مشترک دو کتابخانه از این سه کتابخانه مسجدی؛ داشتن سیستم امانت و ثبت کتاب سنتی بود و تنها کتابخانه مسجد خداداد بود که به صورت سیستمی به ثبت و امانت کتاب اقدام می‌کرد که آن هم البته از داشتن نرم‌افزار قدیمی ثبت کتاب گلایه داشت.
کتابخانه‌های مساجد یک نهاد اجتماعی و سنگرفرهنگی است که کتاب رکن مهم ارتقای آن است و نباید تجهیز، به‌روزرسانی و تقویت آن را فراموش کرد. چه بسا هم‌افزایی دستگاه‌ها، حمایت ویژه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌ویژه با رویکرد «بازگشت به مسجد» و از همه مهمتر همراهی و همدلی نهاد کتابخانه‌های عمومی و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان می‌تواند در ابتدا این کتابخانه‌ها را احیا و سپس بخش کودک و نوجوان آن‌ها را به پاتوق حضور نوجوانان و جوانان کتاب‌دوست تبدیل کند.
تربیت نیروی کتابدار متخصص یا آموزش کتابدار مسجد، امضای تفاهم‌نامه بین کانون فرهنگی هنری مساجد و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و نهاد کتابخانه‌های عمومی، تعریف «نهضت به‌روزرسانی کتاب مسجد» با همت خیّران و مسئولان از طریق نذر کتاب و صدقه کتاب همچنین همراهی نمایندگان مجلس شورای اسلامی به کتابخانه‌های مساجد حوزه انتخابیه خود، می‌تواند گره‌های بزرگی را در مسئله کتابخوانی باز کند.
نظرات