به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ «جایزه جهانی ادبیات فلسطین» جایزه‌ای است بین‌المللی و غیردولتی که با همکاری اتحادیه‌ها و تشکل‌های فرهنگی و ادبی برخی کشورهای اسلامی و دیگر کشورها برگزار می‌شود. هدف از برگزاری آن، شناسایی و معرفی برترین آثار ادبی منتشرشده درباره موضوع فلسطین و مقاومت ملت فلسطین و آزادی قدس شریف و جنایت‌های صهیونیست‌ها در فلسطین و تقدیر از ادبا و نویسندگان و شاعران و ناشرانی است که در سراسر جهان، با قلم خویش، به دفاع از ملت مظلوم فلسطین برخاسته‌اند. این جایزه متعلق به ملت‌های حامی فلسطین است. از نویسندگان، شاعران و ناشران سراسر دنیا دعوت می‌کنیم برای حمایت و دفاع از ملت فلسطین و قدس شریف، قبله اول مسلمانان، به این مبارزه فرهنگی‌ادبی بپیوندند. محسن پرویز، دبیر علمی جایزه جهانی ادبیات فلسطین در این زمینه اطلاعاتی را ارائه داده است که در ادامه می‌خوانید:

درباره تاریخچه و انگیزه تأسیس جایزه جهانی ادبیات فلسطین توضیح دهید.

در اولین جلساتی که در سال ۲۰۱۷ میلادی و ۱۳۹۷ شمسی برگزار شد، گروهی از نویسندگان و ناشران و دست‌اندرکاران حوزه نشر و همچنین کسانی که دغدغه فلسطین و مقاومت را داشتند، دعوت شدند و سلسله جلساتی برگزار شد. در این جلسات درباره ضرورت تشکیل یک جایزه ادبی برای حوزه مقاومت بحث شد و در این خصوص اتفاق نظر وجود داشت. گروهی از دوستان معتقد بودند که جایزه به نام قدس و گروهی معتقد بودند که با عنوان ادبیات مقاومت باشد. در مجموع، جمع به این نتیجه رسید که با توجه به اهمیت موضوع فلسطین، خوب است که جایزه به نام فلسطین نام‌گذاری شود.

بحث آن روز این بود که فلسطین موضوع اول جهان اسلام بوده و هست و نباید اجازه دهیم این موضوع فراموش شود. آن روزها شرایط مثل امروز نبود. الان دنیا بحران کرونا را پشت سر گذاشته و اپیدمی کرونا شوکی به همه حوزه‌ها وارد و شرایط را عوض کرد. همچنین الان با توجه به درنده‌خویی آشکار رژیم صهیونیستی، نوع نگاه جهانیان به موضوع فلسطین عوض شده و مسئله جهانی شده است؛ درحالی‌که آن روزها برخی از کشورها به سمت به رسمیت شناختن رژیم رفته بودند و فضای جهان متفاوت بود.

امروز نظر دست‌اندرکاران حوزه مقاومت و نویسندگان و اهالی فرهنگ این است که اکنون مهم‌ترین موضوع، موضوع فلسطین است و اگر به موضوع فلسطین بپردازیم، گویی به همه حوزه‌های مقاومت پرداخته‌ایم.

جایزه جهانی ادبیات فلسطین با چه هدفی شکل گرفت؟

جایزه فلسطین در اوضاعی شکل گرفت که به نظر می‌رسید دنیا حساسیتش را در خصوص مسئله فلسطین از دست داده است. هفت‌میلیون آدم در گوشه‌ای از دنیا تحت محاصره کامل و در شرایط نژادپرستانه مطلق صرفاً در حال نفس کشیدن هستند؛ نه اینکه زندگی عادی داشته باشند. جمعیت فلسطینیان موجود، به غیر از کسانی که آواره شدند و در نقاط مختلف دنیا پراکنده شدند، تقریباً برابری می‌کند با یهودیانی که در منطقه صهیونیست‌نشین دور هم جمع شده‌اند. با این حال، به نظر می‌رسید که جهان در این خصوص بی‌توجه شده است.

سران رژیم صهیونیستی گاهی این نکته را به زبان آوردند که اقدامات وحشیانه‌ای انجام می‌دهیم تا زهر چشم بگیریم و مثلاً منطقه را پاک‌سازی قومیتی بکنیم و بعد هم کم‌کم موضوع فراموش می‌شود. بعضی از سیاستمداران رژیم صهیونیستی این نکته را به زبان آوردند که مادران و پدران از دنیا می‌روند و فرزندان هم فراموش می‌کنند. البته در شرایط عادی این نکات را به زبان نمی‌آورند و تلاش می‌کنند مظلوم‌نمایی بکنند و از خودشان چهره مظلومی نمایش بدهند. کما اینکه در ابتدای حملاتی که در سال گذشته به نوار غزه داشتند، اولین اقداماتشان این بود که با بمب‌های نقطه‌زن بیمارستان را زدند و بلافاصله گفتند که این بیمارستان را اشتباهی موشک‌های حماس زده‌اند. یعنی ابتدا پرهیز کردند این جنایت را گردن بگیرند؛ اما الان دیگر ابایی از این ماجرا ندارند. وقتی هواپیمایی قادر است یک نقطه خاص را از فاصله چند ده کیلومتری با موشک هدف قرار بدهد، همان‌طور که بارها در لبنان و فلسطین انجام شده است، نمی‌شود پذیرفت که چادرهای فلسطینیان به اشتباه توسط هواپیماها بمباران شده باشند. در بحبوحه جنگ اتفاقاً مایل‌اند چهره‌های خشن و بی‌رحم از خود جلوه بدهند و در شرایط صلح برای اینکه افکار عمومی را تحت‌تأثیر قرار بدهند، نوع دیگری عمل می‌کنند.

در چنین شرایطی، لازم دانستیم از فلسطین غافل نشویم و درباره فلسطین، در ایران و در سایر کشورهای حوزه مقاومت و در بقیه کشورهای اسلامی و حتی سایر نقاط جهان نیاز به آگاهی‌بخشی بود. حتی در ایران سیاستمدارانی داشتیم که از مقاومت بیزار بودند؛ تاجایی‌که به‌صراحت، یکی از مقامات ارشد سیاسی کشور گفت مردم ایران از هزینه دادن برای فلسطین خسته شده‌اند. در این شرایط طبیعتاً لازم بود که مسئله فلسطین مجدداً مطرح بشود.

یادآوری می‌کنم که شرایط امروز و بعد از طوفان‌الاقصی را نباید با شرایط آن روز مقایسه بکنیم. هدف اصلی، پرداختن به مسئله مقاومت و در رأس آن، فلسطین به‌عنوان نماد مقاومت، و آشنا کردن مردم و عدالت‌خواهان دنیا با واقعیات مقاومت و فلسطین بود.

ادبیات در تقویت فرهنگ مقاومت چه نقشی می‌تواند ایفا کند؟

بخش‌هایی در جایزه فلسطین مدنظر قرار گرفت و به‌مرور زمان به دوره دوم اضافه شد. بخشی از آن مربوط به خاطرات و تاریخ شفاهی است. اگر به این جنبه توجه شود، کمک می‌کند که واقعیات فراموش نشود. بخش زیادی خاطره در دوره اول به دستمان رسید از گروهی از فلسطینیان در بند که خاطراتشان را مکتوب کرده بودند و این اقدام از فراموشی وقایع جلوگیری و برای داستان‌نویسان نیز مواد اولیه فراهم می‌کند.

موضوع دیگر این است که تا زمانی که به این وقایع و حقایق شکل هنری ندهیم، ماندگار نمی‌شوند و باید بکوشیم آثار ماندگار خلق کنیم. اگر صدها رمان درباره فلسطین نوشته شود، از بین این‌ها چند رمان برجسته می‌شوند و مردم دنیا از آن‌ها استقبال می‌کنند و تأثیرگذار خواهند بود.

نکته دیگر این است که تلاش می‌شود کودکان کشورهای اسلامی تحت‌تأثیر القائات سازمان‌های بین‌المللی، از وقایع فلسطین دور شوند. برخی می‌کوشند این وقایع با عناوین پرهیز از خشونت‌گرایی و آسیب نزدن به روح لطیف کودکان به آن‌ها گفته نشود. در سرزمین‌های اشغالی به کودکان آموزش‌های فراوانی برای تنفر از مسلمانان و فلسطینیان می‌دهند و در در کودکان صهیونیست، آرزوی کشتن فلسطینیان پرورش داده می‌شود. این‌ها اوج خشونت‌طلبی و رفتارهای غیرانسانی است. اما ما در حوزه ادبیات کودک با رعایت اصول و به‌گونه‌ای که کودکان لطمه روحی نخورند، در قالب‌های مناسب حقایق فلسطین را به آن‌ها آموزش می‌دهیم. باید تلاش کنیم کودکان از کودکی بیاموزند که باید با ظلم مبارزه کرد و باید مقاومت کرد و اشغال فلسطین نماد عینی ظلمی است که بر بشر اعمال می‌شود.

با توجه به جهانی بودن این جایزه، هیئت داوران چگونه شکل می‌گیرد؟ چه الزاماتی برای تعیین داوران باید در نظر گرفته شود؟

داوری در چند مرحله انجام می‌شود. مرحله اول غربال اولیه و جدا کردن آثار مرتبط از آثار غیرمرتبط با موضوع جایزه است که این کار را دبیرخانه انجام می‌دهد. توضیح اینکه در جهان عرب کتاب‌هایی با موضوع فلسطین منتشر می‌شود که بیشتر، تحلیل سیاسی و مقالات یا به‌اصطلاح پژوهش گسترده در حوزه فلسطین است که فعلاً به موضوع فعلی جایزه فلسطین مرتبط نمی‌شود. این‌ها را دبیرخانه کنار می‌گذارد.

دو مرحله دیگر داوری قبل از مرحله نهایی داریم؛ یکی مطالعه آثار توسط داوران و تعیین آثاری که می‌تواند به مرحله بعد راه یابد که در این مرحله برخی آثار حذف می‌شوند. آثاری که به مرحله بعد می‌رسند، باید دو رأی مثبت داشته باشند تا به مرحله نهایی برسند. در مرحله نهایی گروهی از اساتیدی که از دست‌اندرکاران جایزه هستند، داوری نهایی را براساس پیشنهادهای داوران اولیه انجام می‌دهند. داوران از اساتید دانشگاه و منتقدان و نویسندگان کشورهای مختلف هستند. چون بیشتر آثار به زبان عربی است، طبیعتاً افرادی که به زبان عربی تسلط دارند و ادبیات عرب تدریس می‌کنند و با داستان و شعر آشنا هستند، بخشی از داوران را تشکیل می‌دهند. با توجه به اینکه فایل pdf آثار را دریافت می‌کنیم، ارتباطاتمان با این اساتید راحت شده و نیازی به جلسات حضوری نداریم. فایل کتاب‌ها برای ایشان ایمیل می‌شود و اثر را مطالعه و فرم داوری را پر می‌کنند. جمع‌بندی نهایی در دبیرخانه صورت می‌گیرد. البته در مرحله داوری نهایی، رؤسای اتحادیه‌های کشورهای مختلف که عضو شورای سیاست‌گذاری جایزه هم هستند، مشارکت می‌کنند.

بخش‌های مختلف جایزه جهانی فلسطین را مطرح کنید.

در دومین دوره که در حال نزدیک شدن به اختتامیه‌اش هستیم، در حال بررسی آثاری با موضوع فلسطین و مقاومت و آزادی قدس هستیم که در سال‌های ۲۰۲۱، ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ در کشورهای مختلف تولید شده‌اند. موضوعات عبارت است از داستان و شعر کودک، داستان کوتاه و رمان، خاطرات، دیوان‌های شعر، نمایشنامه‌های چاپ‌شده. داوری در مراحل پایانی است و ان‌شاءالله به‌زودی نتایج نهایی اعلام خواهد شد.

دور دوم جایزه کی و کجا برگزار خواهد شد و آیا این دوره بخش جدید یا ویژه‌ای در مقایسه با دوره قبل دارد؟

مراسم اختتامیه و اهدای جوایز دور دوم ان‌شاءالله در آذر ماه سال جاری، در کشور عراق برگزار خواهد شد. یکی از موضوعات و ویژگی‌های برجسته این دوره، اضافه شدن بخش شعر و نمایشنامه است. در دور اول این بخش را نداشتیم. طبق گزارش داوران، آثار نسبتاً خوبی هم در این دو بخش به دبیرخانه رسیده است. در وضعیتی که توجه‌ها به سمت فلسطین جلب شده، اعلام نتایج و معرفی این آثار باعث می‌شود که این آثار دیده و ترویج بشوند.

وضعیت داوری آثار ارسالی به دبیرخانه در چه مرحله‌ای است؟

داوری‌ها در مراحل پایانی است. قسمتی از داوری به‌طور حضوری و نزدیک به زمان اختتامیه انجام می‌شود. اما در صورت تأخیر، به‌صورت ویدیوکنفرانس در خدمت اساتید خواهیم بود. افرادی که در مرحله نهایی داوری ایفای نقش می‌کنند، از کشورهای لبنان، سوریه، عراق، ایران و الجزایر هستند که حضورشان قطعی است. داوران چند کشور دیگر مثل یمن هم اگر بتوانند، حضوری شرکت می‌کنند. ان‌شاءالله مرحله پایانی داوری اواخر آذرماه برگزار می‌شود.

در این دوره نسبت به دوره قبل چه تغییراتی در تعداد و کیفیت آثار ارسالی به جایزه مشاهده کرده‌اید؟

اعلام تعداد دقیق آثار را به دبیرخانه می‌سپارم و اینجا چند نکته را عرض می‌کنم. در این دوره با رشدی دو و نیم تا سه برابری مواجه بودیم که دلایلی همچون افزوده شدن بخش شعر و نمایشنامه و بیشتر شناخته شدن جایزه و فعالیت پررنگ‌تر دبیرخانه دارد.

نکته دیگر این است که در دوره قبل، ما یک دوره ده‌ساله را بررسی کردیم؛ اما اکنون یک دوره در حال بررسی است و این یعنی رشد آثار چشمگیر بوده است. پیش‌بینی ما این است که برای دور بعد، تعداد آثاری که تولید خواهد شد، افزایش چشمگیر خواهد داشت؛ نه در نتیجه فعالیت ما، بلکه در نتیجه رشادت و شجاعت فلسطینیان در طوفان‌الاقصی و یک سال مقاومت فلسطینیان.

نکته مهم دیگر، طبق گزارش‌های گروه داوری، تعداد آثار خوب در این دوره کم نیست و این خیلی امیدوارکننده است. این یعنی دست ما در انتخاب آثار برتر بسته نیست. نکته دیگر اینکه متأسفانه در ایران تعداد آثار مرتبط با فلسطین زیاد نبود و اهتمام جدی برای تولید در این زمینه وجود نداشت؛ ولی در این دوره آثار به زبان فارسی از لحاظ کمی و کیفی افزایش یافته و به دبیرخانه رسیده است. امیدواریم در دوره‌های بعد با رشد بیشتری مواجه شویم.

چه کشورهایی در این دوره از جایزه مشارکت می‌کنند؟ گزارشی از تعداد آثار و پراکندگی زبانی آثار حاضر در جایزه ارائه کنید.

مشارکت کشورهای مختلف دو جنبه دارد. یکی، کتاب‌هایی است که به دبیرخانه برای داوری ارسال می‌شوند. دیگری، حضور کشورهای مختلف در شورای سیاست‌گذاری و داوری جایزه است. در این بخش، تلاش ما این بوده که همه کشورهای حوزه مقاومت حضور داشته باشند و نیز افرادی از کشورهای عرب‌زبان که ادبیات مناسب و برجسته‌ای دارند، در جایزه مشارکت کنند؛ مثلاً در دوره قبل از الجزایر کسی را نداشتیم؛ درحالی‌که اتحادیه کتب العربی که علاوه‌بر سوریه در الجزایر مستقر است، بعد از جنگ‌های سوریه، شعبه معتبر و قابل قبولی است و اهتمامشان به حوزه فلسطین جدی است. در این خصوص، از حضور یوسف شقره در شورای سیاست‌گذاری بهره‌مند شدیم. در شورای سیاست‌گذاری از اکثر کشورها نماینده داریم؛ ایران، پاکستان، سوریه، لبنان، فلسطین، یمن، عراق، تونس، الجزایر، اندونزی و ترکیه.

به غیر از زبان عربی، آثاری هم به زبان انگلیسی و حتی به زبان عبری به دست ما رسیده و این امیدبخش است.

در انتخاب برگزیدگان دوره اول، بدون اینکه تعمدی وجود داشته باشد و بخواهیم سهمیه‌بندی بکنیم، از کشورهای مختلف در بین آثار برگزیده داشتیم. مثلاً در بخش داستان کودک، برگزیدگان از سوریه و اردن و مصر بودند. در بخش خاطرات شفاهی و روایت، فلسطینیان برگزیدگان اصلی را تشکیل می‌دادند و آثار مناسبی در آن حوزه تولید شده بود. به این ترتیب ما از فلسطین، ایران، لبنان، اردن، سوریه، مصر و تقریباً از همه این کشورها در بخش‌های مختلف برگزیده داشتیم، تنوع ملیتی برگزیدگان زیاد بود و این نکته مثبتی است.

حضور آثار نویسندگان ایرانی به‌صورت کمی و کیفی در این دوره از جایزه به چه صورت است؟

تعداد آثار نویسندگان ایرانی در این دوره نسبت به دوره قبل رشد یافته است. در دوره قبل، در حوزه رمان دو برگزیده مشترک از ایران و لبنان داشتیم؛ ولی این کافی نیست. ایران ام‌القرا و مرکز مقاومت است و به لحاظ سیاسی و نظامی چشم همه دست‌اندرکاران مقاومت به ایران است. اما از لحاظ فرهنگی نتوانسته‌ایم پیشتاز باشیم و عقبیم. باید تلاش کنیم در این زمینه فعالیت‌های بیشتری انجام شود. مجمع ناشران انقلاب اسلامی باید برای تشویق و ترغیب نویسندگان به نوشتن در این حوزه تدابیری در نظر بگیرد.

اینجا می‌خواهم نکته‌ای را عرض کنم. مسئله فلسطین صرفاً بحث یک قوم و گروه خاص که تحت ظلم قرار گرفته نیست. نوعی محک است برای سنجش اعتبار شعارها؛ شعارهایی که از ناحیه ابرقدرت‌ها داده می‌شود و اینجور وانمود می‌کنند که در پی حقوق بشر و عدالت و بهره‌مندی انسان‌ها از شرایط عادلانه برای زندگی هستند. به چالش کشیدن نظامات جهانی که ظالمانه به اسم عدالت بر جهان حاکم کرده‌اند، موضوع بسیار ارزشمند و خوبی است و ما نباید از این ماجرا غفلت کنیم. نویسندگان می‌توانند سوژه‌های خیلی خوبی در موضوع فلسطین پیدا بکنند؛ مخصوصاً بعد از طوفان‌الاقصی که در زمان حاضر اتفاق افتاده. ما در کتاب‌های تاریخی راجع به جنایات صهیونیست‌ها مطالبی را می‌خواندیم؛ ولی در حد خواندن و شنیدن و دیدن روایات دیگران بود. الان جلوی چشممان داریم می‌بینیم چه اتفاقی می‌افتد و دارند نسل‌کشی می‌کنند.

ممکن است تعدادی از یهودیان در آلمان کشته شده باشند. اما این‌ها کوشیدند که افسانه هولوکاست را تبدیل به تاریخ کرده و بزرگ‌نمایی و مظلوم‌نمایی بکنند و از این موضوع سوءاستفاده بکنند. اما آن مسئله اثبات‌شده نیست و به لحاظ تاریخی تردیدهای جدی در خصوصش وجود دارد. این جنایتی که در فلسطین در حال وقوع است، الان جلوی چشم ماست. سوژه‌های نابی در این مجموعه برای انتقال حقایق جهان مقاومت فراهم است. اخیراً فرمانده دفتر سیاسی حماس و فرمانده طوفان‌الاقصی، یحیی سنوار شهید شد که حماسه‌ای کامل و قهرمانانه در این شهادت می‌بینیم. در صورتی نام و یاد این قهرمان در تاریخ ثبت خواهد شد که ما نویسندگان بتوانیم این صحنه را هنرمندانه تبدیل به داستان و شعر بکنیم و برای آیندگان به یادگار بگذاریم.