به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، اين نوشتار در پي آن است تا برخي مكاتب فكري ـ فلسفي كه باورهاي ارزشي بشر را تا سرحد نسبي‌گرايي و بي‌ثباتي مي‌كشانند، بررسي و پژوهش كند.
از زماني كه شكاكان يا سوفسطائيان در يونان باستان ظهور كردند، اين دغدغه براي بشر حاصل شد كه شك‌گرايي سبب بي‌اعتمادي و در نهايت، زوال و نابودي باورهاي معرفتي بشر و حتي باعث اختلال در قوانيني كه جامعه بشري بر اساس آنها سامان يافته مي‌شود.
برخي از شكاكان در اصل وجود جهان خارج ترديد داشتند و گروهي جهان خارج را پذيرفته اما امكان علم به آن را قبول نداشتند. طايفه سومي هم امكان علم به خارج را قبول داشته اما در موثق بودن و صحت اين علم شك داشتند. همه اين‌ها به نوعي شكاكيت مطلق و لوازم آن را مي‌پذيرفتند. كم كم اين شكاكيت از حوزه جهان‌شناسي فراتر رفته و به مباحث اخلاقي، حقوقي، و به ويژه فلسفه اخلاق و فلسفه حقوق و فلسفه علم نيز سرايت كرد. و چون اين شكاكيت بنيان‌هاي اخلاقي را سست و مورد ترديد قرار داده بود هركس كه ضرورت اخلاق را پذيرفته و معتقد بود كه گزاره‌هاي اخلاقي با «ضرورت»، «بايد»، «وجوب»، «امتنان» بايد همراه باشند در برابر اين شكاكيت بايد موضوع مي‌گرفت. گزاره‌هاي اخلاقي وقتي ماهيت اخلاقي دارند كه اين گونه باشند: «بايد راست گفت»، «همه بايد راست بگويند»، «راست گفتن ضرورت دارد». اما اين جمله كه «راست گفتن بهتر است»، «خوب است راست بگوييد» و مانند آنها هرگز اخلاقي نيستند.
عناوين مورد بحث در آغاز پژوهشي كه در واقع در حكم فلسفه نسبي‌گرايي اخلاقي است و نگاهي بيروني و معرفت‌شناسانه به اين رويكرد دارد عبارتند از: تبيين موضوع، ضرورت موضوع، پيشينه تحقيق، سوال‌هاي تحقيق، فرضيه تحقيق و عنوان‌بندي تحقيق.
اين نوشتار در پي آن است تا برخي مكاتب فكري ـ فلسفي كه باورهاي ارزشي بشر را تا سر حد نسبي‌گرايي و بي‌ثباتي مي‌كشانند، بررسي و پژوهش كند. همچنين در اين تحقيق اثبات خواهد شد توجه به بعدي از ابعاد وجودي انسان و ناديده انگاشتن ديگر زواياي فردي و اجتماعي او راه را براي هرگونه نظريه‌پردازي اخلاقي و بايد و نبايدهاي ارزشي غير جازم، فراهم مي‌آورد. نكته ديگري كه اين تحقيق بدان مي‌پردازد، اين است كه نسبي‌گرايي اخلاقي نه تنها خود پي آمد منفي و زيانبار اين‌گونه مكاتب است؛ بلكه زمينه‌ساز پيدايش بسياري از آثار و عوارض ناگوار ديگري نيز خواهد شد كه در نقد و بررسي مكاتب به صورت تفصيلي در اين اثر به آنها پرداخته خواهد شد.
باورهاي بنيادين اخلاقي به عنوان ستون‌هاي ثابت و حبل متين و مشترك تمام اقوام ملل و مذاهب، همواره از جايگاهي والا برخوردار بوده است تا بدان جا كه التزام به باورهاي اعتقادي نيز متفرع و مرهون پاي‌بندي به اصول اخلاقي به حساب مي‌آيد، زيرا اگر پيامبران الهي واجد صفات اخلاقي مانند صداقت، امانت‌داري و انسان‌دوستي نبودند، هيچ‌گاه مورد اعتماد راسخ بشريت قرار نمي‌گرفتند از همين‌رو، مي‌بينيم كه انسان‌هايي با آداب و رسوم و حتي عقايدي متفاوت، داراي اخلاقياتي واحد و مشتركند.
از سوي ديگر، به همان اندازه كه آموزه‌هاي اخلاقي واجد اهميت و ارزشند، همواره در طول تاريخ از تهديد و هجوم مكاتب اومانيستي ايمن و مصون نبوده‌اند و اين گونه رويكردهاي ساخته و خواسته بشري، درصدد بوده‌اند تا باورهاي متافيزيكي و مطلق اخلاقي را به نسبي‌گرايي بكشانند.
خطر نسبي‌گرايي از دوران سفسطه‌گرايي آغاز شد، اما دوران علم‌گرايي و مدرنيسم را مي‌توان اوج بي‌ثباتي و غير واقع‌گرايي اخلاقي ناميد، در اين جاست كه بسياري از منكرات بديهي به اموري معروف و پسنديده بدل مي‌شود.
بحث درباره نسبيت‌گرايي اخلاقي، از حدود يك قرن پيش كه فلسفه اخلاق به عنوان يك علم رسمي سر برآورد همواره مورد توجه و عنايت انديشمندان و فيلسوفان بوده است مباحث علمي گوناگوني در اين راستا به چشم مي‌خورد كه يا در قالب مقالات علمي و پژوهشي و يا به عنوان بخشي از كتاب‌هاي نگاشته شده مربوط به مباحث فلسفه اخلاق، مورد توجه قرار گرفته است، اما نكته مهم و قابل توجه اين است كه هيچ‌كدام از آثار و تحقيق‌هاي صورت گرفته، مبحث نسبي‌گرايي اخلاقي را با توجه به اين همه چالش‌ها و پي آمدهاي گوناگون، به صورت مستقل و مستوفي، با در نظر گرفتن تمام ابعاد و زواياي آن و مكاتب مهم و تاثيرگذار مورد كاوش قرار نداده‌اند.
اما آنچه اين پژوهش را از آثار مشابه پيشين ممتاز مي‌كند و در واقع موجب نگاشتن آن شده، نگاهي عام و جامع و به صورت منسجم و منطقي به اين رويكرد چالش برانگيز است، با اين شيوه كه ابتدا مباني و اركان عام و بنيادين نسبي‌گرايي اخلاقي را مي‌كاود، در ادامه به تبيين و سپس نقد و بررسي انواع سه گانه (توصيفي، فرا اخلاق و هنجاري) آن پرداخته است، و از جمله برجسته‌ترين ويژگي‌هاي اين تحقيق علمي اين است كه مكاتب شاخص فكري و فلسفي كه به نسبي‌گرايي اخلاقي مي‌انجامند را با توجه به سير تاريخي آن از يونان باستان تا عصر روشن‌گري و سپس آنچه امروز تحت عنوان روشنفكري ديني مطرح است مورد پژوهش قرار مي‌دهد، ابتدا هر مكتب به صورت تفصيلي از بعد معرفت‌شناسي و هستي‌شناسي مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته، سپس با نقد و داوري آنها از دو منظر عقلي و نقلي پايان مي‌پذيرد. در ادامه علاوه بر نظريات نگارنده كه هم در تجزيه و تحليل و هم در نقد و بررسي به جمع‌بندي نهايي مي‌پردازد.
همچنين مسلم محمدي(نويسنده اين اثر) در پايان هر فصل تلاش كرده نگاهي به نظريات انديشمندان مسلمان درباره هر مكتب اخلاقي خاص داشته باشد، با اين هدف كه اثبات كند تمام اين نگرش‌هاي مورد بحث به صورت موجبه جزئيه مي‌توانند مورد تاييد و پذيرش آموزه‌هاي اسلامي باشند.
و بالاخره اين‌كه پژوهش حاضر، ابتدا به بيان مباحث مقدماتي كه تبيين اهداف و زواياي گوناگون بحث را در بردارد مي‌پردازد و در ادامه با توجه به تنوع و تكاثر مكاتب مورد بحث، از فصل‌هاي متعددي تشكيل مي‌شود.
فصل نخست مربوط به كليات پژوهش است كه واژه‌شناسي و تعريف مفاهيم اساسي و كاربردي را مي‌كاود و در پايان نيز نگاهي گذرا به تاريخچه بحث و انواع نسبي‌گرايي اخلاقي و نقد و داوري آنها خواهد داشت.
فصل دوم نيز پس از گزارش از علت پيدايش سفسطه و نوع تاثيرگذاري پيشينيان بر تفكرات پروتاگوراس و گرگياس به تجزيه و تحليل و نقد و بررسي نظريات اين دو سوفيسم برجسته مي‌پردازد.
همچنين فصل سوم از نخستين تجربه‌گرا يعني ويليام اكام آغاز مي‌شود و پس از بحث و بررسي نظريات ديگر طرفداران اين رويكرد يعني فرانسيس بيكن، جان لاك و جورج باركلي، با عليت انكاري و انكار رابطه ميان هست و بايد ديويد هيوم پايان مي‌پذيرد. در فصل چهارم دو نظريه عقل عملي و نظري كانت و افراط و تفريط صورت گرفته در آنها را بررسي خواهد كرد.
در فصل پنجم، هرمنوتيك فلسفي با رويكرد انسجام يافته امروزين آن وجود دارد و نظريات گادامر را مورد توجه قرار مي‌دهد و در فصل ششم، جامعه‌گرايي دوركيم و تاثير آن بر مفاهيم ماوراءالطبيعي به ويژه باورهاي اخلاقي بررسي مي‌شود. همچنين در فصل هفتم، غير واقع‌گرايي اخلاقي برخي روشنفكران مسلمان، پژوهش مي‌شود.
در انتهاي اين اثر، نمايه‌اي از آيات، روايات، اعلام و موضوعات نيز درج شده است.
چاپ نخست كتاب «مكتب‌هاي نسبي‌گرايي اخلاقي (از يونان باستان تا دوران معاصر)» در شمارگان 1200 نسخه، 284 صفحه و بهاي 58000 ريال راهي بازار نشر شد.
شنبه ۳۰ مرداد ۱۳۸۹ - ۰۸:۰۰
نظر شما