به‌گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست معرفی و بررسی «فرهنگ فارسی» با حضور نسرین حکمی، غلامحسین صدری افشار، نسترن حکمی و حسن هاشمی میناباد عصر چهارشنبه (6 دیماه 1396) در سرای اهل قلم موسسه خانه‌کتاب برگزار شد.
 
سنت‌شکنی صدری افشار در «فرهنگ فارسی»
حسن هاشمی میناباد در این نشست درباره ویژگی‌های «فرهنگ فارسی» توضیح داد و گفت: من از چاپ اول «فرهنگ فارسی» از طرفداران و منتقدان آن بوده‌ام و یادداشتی کوتاه را برای چاپ اول نوشتم که در چاپ دوم به آن اشاره شده بود. همچنین در کتاب‌ها و مقالاتم بارها از این کتاب‌ به‌عنوان سند استفاده کرده‌ام. دلیل ارادت من نسبت به این اثر این است که مولفان آن افرادی مدعی نیستند و مناعت‌طبع آنها باید سرمشق ما باشد. آنها بدون هیاهو و تبلیغ مدام در حال تحول و پویایی هستند. همچنین نوآوری و سنت‌شکنی در «فرهنگ فارسی امروز» و اسلاف آن قابل توجه است. این‌ها نخستین فرهنگ‌هایی هستند که با روش سنتی فرهنگنامه‌نویسی در ایران نوشته نشده‌اند و از نظر روش‌شناسی هم اینکه مبنای اصلی مبنی بر تعریف همه واژگان است. صدری افشار سنت‌شکنی کرده است و تعریف را مدنظر قرار داده است.
 
کمتر به عمق و کیفیت فرهنگ‌نامه‌ها توجه کرده‌ایم
این منتقد ادبی و پژوهشگر ادامه داد: کمتر مولفی در ایران حوصله‌ تجدیدنظرهای پیاپی در آثارش را پیدا می‌کند و همچنین تجدیدنظرهای مداوم در فرهنگ‌نامه‌ها چندان در ایران باب نیست اما صدری افشار این کار را انجام داد. ما در فرهنگ‌نگاری در ایران و دایرة‌المعارف‌نویسی پیشرفت کرده‌ایم و دایرة‌المعارف‌های زیادی تولید کرده‌ایم ولی این پیشرفت در طول بوده است و کمتر بر عرض، عمق و کیفیت کار کرده‌ایم. کمتر فرهنگنامه و دایرة‌المعارف‌ها ویرایش جدید دارند و بیشتر تجدیدچاپ می‌شوند. در‌حالی‌که وقتی فرهنگی تولید می‌شود مولف باید روی اطلاعاتی که عرضه کرده کار کند و آن‌ها را بهبود ببخشد و در واقع در معنایی که برای واژگانی که یکبار توصیفشان کرده تعمق کند. باید توجه به عمق کار و نه فقط اضافه‌کردن واژه‌ها را بیشتر کنیم.
 
وی در ادامه خطاب به مولفان فرهنگ فارسی گفت: این فرهنگ عمومی و مال زبان عمومی است. تعداد مدخل‌های واژگان و اعلام از هم تفکیک نشده است. اگر فرهنگ اعلام عینا وارد این فرهنگ فارسی شده تعداد اعلام توازی واژگان و اعلام را به هم می‌زند. چه سیاستی در واردکردن اعلام و واژه‌ها وجود داشته است. همچنین فرهنگ صدری افشار واژگان ادبیات قدیم را هم در برگرفته است. اما باید مشخص کرد که مرز آن دقیقا کجاست و تا کجای ادبیات کهن را دربرمی‌گیرد.
 
هاشمی میناباد بیان کرد: در ایران نظریه‌گریزی و نظریه‌بازی داریم اهل عمل سراغ نظریه نمی‌روند و معتقدند که همه‌چیز را می‌دانند و عده‌ای هم در دانشگاه‌ها دنبال نظریه‌های می‌روند اگر تلفیقی بین این دو باشد علم ما بیشتر پیشرفت می‌کند. نظریه سخت است و ما باید آن را رمزگشایی کنیم و در دسترس بقیه قرار دهیم. در مباحث فرهنگ‌نویسی استفاده از مباحث نظری جدید جایی ندارد ولی در فرهنگ فارسی صدری افشار کما اینکه در مقدمه اشاره شده است از نظریات نیز استفاده شده اما بازهم لازم است بیشتر به سراغ نظریه‌ها برویم.
 
تاثیرپذیری «فرهنگ فارسی» از فرهنگ لغت «کالینز» 
غلام‌حسین صدری افشار با بیان اینکه در این کتاب 12هزار مورد نسبت به فرهنگ‌نامه تغییر وجود دارد، به بعضی از پرسش‌هایی که حسن هاشمی میناباد مطرح کرد پاسخ داد و گفت: در مورد زمان باید بگویم زمان نزدیک به ما، در واقع همان زمان تالیف کتاب است و افرادی که در دوره معاصر آمده‌اند بیشتر از افرادی است که در گذشته می‌زیسته‌اند. منظور از سرزمین‌های همجوار نیز سرزمین‌هایی است که با ایران همجوار بوده‌اند.
 
این نویسنده، مترجم و پژوهشگر درباره منابع مورد مورد توجه نیز توضیح داد: در مورد واژه‌نامه و اعلام باید بگویم که ما از فرهنگنامه‌ای که سعید نفیسی نوشته الگو گرفته‌ایم. همچنین از فرهنگ لغت کالینز که تالیف جدیدتر و منطقی‌تری دارد و همچنین فرهنگ لغت وبستر و آکسفورد در تعریف‌نگاری تاثیر گرفته‌ایم چون آنها به یک استاندارد رسیده‌اند.
 
مولف «تاریخ در ایران» همچنین بیان کرد: سعی کرده‌ایم از نقطه‌ای که زبان فارسی معیار به‌وجود آمده است، شروع کنیم. در زبان فارسی واژه‌هایی داریم که با ریشه‌های فارسی هستند اما در واقع محلی‌اند و ما آنها را نیاورده‌ایم و روی فارسی معیار کار کرده‌ایم. با توجه به اینکه مخاطب ما افرادی هستند که تحصیلات دبیرستانی در حد دیپلم دارند، سعی کرده‌ایم تعریف‌ها به‌گونه‌ای باشد که برای مخاطب هدف قابل درک و فهم باشد.
 
استفاده از متون ادبی کلاسیک در «فرهنگ فارسی»
نسرین حکمی نیز در این نشست به ارایه توضیحاتی درباره چالش‌هایی که مولفان «فرهنگ فارسی» با آن روبه‌رو هستند پرداخت و گفت: اینکه چه واژه‌ای در فرهنگ فارسی بیاوریم و تعریف مختصری برای آن ارایه دهیم و اینکه چه موضوعی را ذکر کنیم و به چه موضوعی نپردازیم از جمله چالش‌هایی است که معمولا فرهنگ‌نویسان با آن مواجه‌اند. براین‌اساس نقد و بررسی آثار منتشر شده در این حوزه می‌تواند سبب شناسایی ایرادات وارده و پیشرفت کار شود.
 
این فرهنگ‌نویس و محقق، در ادامه به اصولی که در نوشتن «فرهنگ فارسی» مورد توجه قرار گرفته، اشاره کرد و گفت: نخستین مساله انتخاب مدخل است که برای آن نیاز به بررسی منابع در رسانه‌ها، بررسی اخبار فضای مجازی، بررسی اطلاعات علمی برگزیدگان جوایز مختلف مانند جایزه نوبل و اضافه‌کردن افراد درگذشته است که در نوشتن این فرهنگ فارسی به آن توجه شده است و برای نوشتن هرکدام از مطالب نظر هر سه نفر ما لحاظ شده است.
 
وی افزود: مساله بعدی ویرایش است. تلاش کردیم مطالب را با دقت تعریف کنیم و بعد آ‌نها را وارد بدنه فرهنگ فارسی که داشتیم، کنیم. البته این در زمانی است که قرار است ویرایش جدیدی از فرهنگنامه منتشر شود. مهم این است که همواره باید هماهنگی ساختاری کل فرهنگنامه حفظ شود و در هر حوزه باید هر سه نفر درمورد مطلب، به توافق برسیم و اگر حوزه‌ای باشد که در تخصص ما نباشد مانند ریاضی و نجوم از نظرات افراد متخصص دیگری در این حوزه، بهره‌مند می‌شویم.
 
حکمی در ادامه گفت: امروزه بچه‌ها فراتر از کتاب درسی‌شان واژه‌های زیادی از فضای مجازی آموخته‌اند و ما مجبوریم سطح واژگان را گسترده‌تر کنیم. اما باید توجه داشت که سطح تعریف فرق می‌کند. در این اثر توانستیم لغاتی که از سوی فرهنگستان زبان و ادب فارسی ارایه شده است را وارد «فرهنگ فارسی» کنیم. همچنین به متون ادبی کلاسیک بیشتر پرداختیم، برچسب دستور زبان‌ها و برچسب‌های جامعه‌شناسی را دقیق‌تر کردیم.
 
استفاده از بیشترین و تازه‌ترین اطلاعات در «فرهنگ فارسی»
نسترن حکمی نیز درباره ویژگی‌های «فرهنگ فارسی» بیان کرد: در فرهنگ فارسی تلاش کرده‌ایم از بیشترین و تازه‌ترین اطلاعات به‌دست آمده استفاده کنیم و از آوردن مدخل‌های کم‌کاربرد و دور از ذهن پرهیز کردیم. تعریف‌‌ها با دقیق‌ترین و کوتاه‌ترین کلمه‌ها آمده است و از توجه به تمایلات شخصی مانند توجه به زادگاه، علاقه به هنر، مردم‌شناسی و ... پرهیز کردیم. همچنین از هواداری، دشمنی، استفاده از صفت‌های برترکننده و هرگونه توهین به افراد و قومیت‌ها و استفاده از لغات تبعیض‌آمیز و توهین‌آمیز پرهیز کرده‌ و تلاش کرده‌ایم بیشتر واژه‌های ادبیات قدیم و ادبیات امروز را مطرح کنیم.
 
این مترجم و فرهنگ‌نویس افزود: همچنین به داشتن چارچوب در تعریف‌ها و موضوع‌های مربوط به یک مورد توجه و سعی کرده‌ایم تعریف‌ها به گونه‌ای باشد که باهم هماهنگ باشد. اعلام تاریخی فرهنگی سرداران، فیلسوفان، شاعران، هنرمندان، اعلام جغرافیایی شامل همه شهرهای ایران و کشورهای جهان و ایالت‌های مهم و پدیده‌های جدید و آثار تاریخی و مناطق حفاظت‌شده و پارک‌ها را موردتوجه قرار دادیم. علاوه بر اینها ادیان و اقوام، سازمان‌های اداری و نهادهای مدنی، اسطوره‌ها، مکتب‌ها، موزه‌ها، کتابخانه‌های مهم، ورزش‌ها و بازی‌ها مدخل شده است. در حد ممکن هم از آوردن شکل‌های املایی مهجور و کم‌کاربرد پرهیز کرده‌ایم.
 
حکمی گفت:‌ همچنین برای صرفه‌جویی برخی واژه‌ها در زیر مدخل موردنظر از جدول استفاده شده است. پیوست‌های کارآمدی در انتهای این فرهنگ آمده است که در تدوین فرهنگ‌ها چندان رسم نیست مانند نشانه‌های نجوم، نشانه‌های ریاضی، پیشوند اعداد، جدول نشانه‌های الکترونیک، جدول ثابت‌های بنیادی، روش تبدیل درجه سانتیگراد به درجه فارنهایت، جدول عنصرهای شیمیایی و جدول مشخصات سیاره‌های منظومه شمسی آورده شده که برای مخاطبان لازم است.

در پایان مراسم از نسرین حکمی، نسترن حکمی و غلامحسین صدری افشار تقدیر شد.