خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در اردبیل - مریم رضائی: طرح بهارانه کتاب چندی پیش پایان یافت. استان اردبیل با 11 کتاب‌فروشی در این طرح مشارکت داشت؛ بجز کتابفرو‌شی‌های دنیز در مشگین‌شهر و دانشجو در پارس‌آباد، 9 کتاب‌فروشی عضو، از مرکز استان بودند. در گفت‌وگو با برخی از مخاطبان و کتابخوانان از آنان پرسیدم که به عنوان کتابخوان یا کتاب‌دوست، این طرح‌ها را چه‌قدر مفید می‌دانند؟ آیا فکر می‌کنند طرح‌های فصلی خرید تخفیف‌دار کتاب، تأثیری در افزایش سرانه کتابخوانی دارد یا شمار کتابخوانان را ارتقا می‌دهد؟ و البته در این بین، آیا پیشنهادی برای بهبود شرایط کتابخوانی دارند؟
 
کتاب، خلاف‌آمد ندانستن است
مهدی خلیل‌زاده، شاعر و نویسنده اظهار کرد: برای کسانی چون امثال بنده، خرید کتاب و مطالعه آن یک نیاز است و به فراخور آن، کتاب تهیه می‌کنیم. این نیاز از پیش اعلام نمی‌کند که قرار است چه زمانی شکل بگیرد، بر این اساس، طرح‌ها، برای گروهی چون ما نقش چندانی ندارند؛ زیرا کسی که به سبب نیاز شغلی یا علاقه‌اش خرید می‌کند، در هر زمانی خریدار است و منتظر طرح نیست.

وی افزود: به این فکر کنیم که چطور می‌شود شمار کتابخوان‌ها را ارتقا دهیم و آیا اصلاً کاری از دست ما یا هر فرد دغدغه‌مندی بر می‌آید؟ قطعاً بله! اما تأثیر آن در حد کلان نیست و چنین رخدادی به سیاستگذاری‌های فرهنگی و حوزه‌های مختلف تولید، توزیع و نشر کتاب برمی‌گردد.

خلیل‌زاده با طرح این پرسش که «آیا جامعه ما نیاز به کتاب دارد یا نه؟» افزود: درد ظریف و بسیار کاری این است که جامعه ما حس نیاز به کتاب را (در هر حوزه‌ای: ارتقای اندیشه، تفنن، سرگرمی و ...) ندارد؛ پس چطور می‌شود شمار خوانشگران را افزایش داد و کتاب چطور باید در سبد نیازمندی‌های افراد قرار گیرد؟ در حالی که شوربختانه شرایط به سمتی سوق یافته که گفته می‌شود هرچه ندانسته‌های ما بیشتر باشد، اگر امکان رشد هم نداشته باشیم، راحت‌تر می‌توانیم خود را با شرایط وفق دهیم؛ به‌عبارتی، در یک نگاه سطحی از جامعه و تمثیل‌ها چنین بر می‌آید که هر چه ندانی راحت‌تری و  کتاب، خلاف‌آمد ندانستن است.

وی تصریح کرد: ممکن است به مذاق اهل کتاب خوش نیاید، اما به نظر غیرتخصصی من، کسی که هیچ علاقه‌ای به کتاب ندارد باید طعمی از کتاب بچشد و حسی دریافت کند که حالش را خوب کند؛ یعنی یک کتاب دست پایین شاید بتواند افراد جدیدی را وارد کتابخوانی کند و سطح به سطح ارتقا دهد.

این استاد دانشگاه که جوایزی را نیز در کارنامه ادبی و هنری خود دارد، اضافه کرد: به نظر من باید در طرح‌ها سراغ ایده‌هایی برویم و روی موضوعات و کتاب‌هایی مانور بدهیم که افراد غیرکتابخوان را در بر بگیرد؛ بر این اساس، رمان‌ها یا کتاب‌های علمی شاخص نباید در این طرح‌ها جای گیرند.

وی در توضیح این پیشنهاد گفت: اغلب ما برخی مجلات و نشریات را زرد می‌نامیم و ممکن است در منزل ما جایی نداشته باشند، اما جامعه به آن اقبال نشان می‌دهد؛ پس باید برخی کتاب‌های عامه‌پسند را وارد این مسیر کرد. این بدان معنی نیست که سلیقه جامعه را تغییر دهیم، بلکه منظور این است که افراد بیشتری را با کتاب آشنا کنیم، با کتابخوانی آشتی دهیم و مطمئن باشیم که همین کتاب تأثیر خودش را خواهد گذاشت و سلیقه این گروه به تدریج ارتقا خواهد یافت.
   
مطالعه کتاب غیردرسی در دوران مدرسه اجباری شود
مهران عقلمند دانشجو و فعال رسانه در حوزه اقتصاد، اذعان کرد: به نظرم تأثیر آنچنانی در افزایش سرانه کتابخوانی ندارد و جذابیت خاصی هم برای جلب توجه آحاد مردم و ترغیب عموم به کتابخوانی ندارد؛ بیشتر مختص همان اندک افراد کتابخوانی است که می‌توانند از امکان به‌وجود آمده استفاده کنند.

وی با تأکید بر اینکه استفاده بهینه از توان فضای مجازی برای ترغیب مردم به سمت کتاب و پیوستن به جمع کتابخوانان می‌تواند تأثیر بیشتری داشته باشد، افزود: متأسفانه به دلیل ضعف در بدنه آموزشی کشور، افراد از همان ابتدای ورود به مدرسه و تحصیل و آموزش، غیر از کتب درسی سراغ کتاب‌های غیردرسی نمی‌روند و با کتاب غریبه می‌شوند. از سویی، طوری شده که اغلب دانش‌آموزان، در کنار کتاب‌های درسی، کتاب کمک‌آموزشی هم باید بخوانند؛ شاید بشود از همین قضیه ایده گرفت تا برای مطالعه کتاب‌های غیردرسی هم همین اتفاق بیفتد و به نوعی، توفیق اجباری حاصل شود.

به اعتقاد این دانشجو و فعال رسانه‌ای، کتاب باید با قیمت‌های پایین و با حمایت دولت عرضه شود و نیازی به این طرح‌ها -با تخفیف و اسامی مختلف- نباشد.
 
طرح‌ها نیازمند بازنگری و به‌روزرسانی هستند
رحمان مجرد، معاون فرهنگی حوزه هنری استان اردبیل نیز گفت: این طرح شاید در ۲۰ سال گذشته، که تنها مرجع فروش کتاب، کتابفروشی‌ها بودند، تا حدودی موفق عمل می‌کرد، اما اکنون که مرجع فروش، عرضه، ارائه و حتی خوانش کتاب‌ها تغییر کرده است، باید راه‌حل‌های بهتری برای توسعه چنین مسائلی پیدا کرد؛ نه اینکه این طرح‌ها هیچ مزیتی نداشته باشد، بلکه چون اغلب به‌روزرسانی نمی‌شوند، متأسفانه با گذشت زمان اعتبار لازم را از دست می‌دهند.

مجرد ادامه داد: با این اوضاع اقتصادی، کتاب از سفره شخص بنده -نه به صورت مطلق- حذف شده است؛ زندگی آپارتمان‌نشینی، خانه‌های کوچک، کتاب‌های سنگین و مشکلات جابه‌جایی در کنار هزینه‌های بالای کتاب را سبب‌ساز این موضوع می‌دانم؛ ضمن اینکه در زندگی روزمره ما متأسفانه تأثیر چندانی ندارد یا حداقل نتوانست جلوی اتفاقات بد را بگیرد.
 
تخفیف چند درصدی هم تأثیر مطلوبی دارد
علیرضا شهامتی‌پور که خود دستی در نوشتن دارد، گفت: به نظرم پاسخ این پرسش‌ها مثبت است؛ زیرا با این قیمت‌های بالای کتاب، تخفیف چند درصدی نیز تأثیر مطلوبی می‌گذارد.

وی با پیشنهاد افزایش زمان طرح‌ها، اضافه کرد: در چند سال اخیر، شمار کتابخوان‌ها واقعا افزایش یافته است. اگر به این امر به شکل هرمی نگاه کنیم، هر فردی که به جمع کتابخوان‌ها اضافه می‌شود، یک زیر مجموعه چند نفری هم ایجاد می‌کند، که اتفاق خوبی است.
 
عدالت عزت‌پور مسئول روابط عمومی ارشاد استان تصریح کرد: به نظر، کمکی در افزایش سرانه مطالعه نخواهد داشت و تنها کمک‌حال کتابخوانان حرفه‌ای خواهد بود؛ آنهایی که تحت هر شرایطی کتاب می‌خوانند، چه با طرح‌های فصلی و چه بدون این طرح‌ها.
 
افزایش سرانه مطالعه مستلزم بررسی ریشه‌های عمیق‌تری است
نسیم صبور، وکیل پایه یک دادگستری نیز بیان کرد: طرح‌های این‌چنینی شاید در سرانه مطالعه اثر گذار باشند، اما در تشویق افراد به مطالعه و کتاب‌خوان کردن اشخاص، تأثیری ندارد؛ یا حداقل این اثر قابل ملاحظه نخواهد بود.

وی ادامه داد: برای مطالعه کردن، احساس نیاز به فراگیری و ایجاد عادات مناسب، بهتر از این طرح‌ها جواب خواهد داد؛ زیرا تا افراد، نیازی به مطالعه حس نکنند، دنبال کتاب نخواهند رفت.

صبور افزود: اگرچه این اقدامات، نشان‌دهنده سطح دغدغه‌های بانیان آن است و شخصا" برای آن ارزش قائل هستم، اما به نظرم، برای بالا بردن سرانه مطالعه باید ریشه‌های عمیق‌تری بررسی شود.
   
نسخه‌های مجازی کتاب هم در سایت‌های معتبر تخفیف‌دار شوند
گیسو رنجبر، دانشجوی رشته پزشکی، اظهار کرد: به نظر من شاید سال‌های قبل تأثیر داشته و لااقل برخی کتاب‌نخوان‌ها را به شوق آورده باشد اما امسال با وجود کرونا و کمتر شدن اقبال خرید حضوری، به نظر می‌رسید استقبال کمتر باشد.

وی افزود: این طرح‌ها برای عده‌ای که کتاب دوست دارند و کتابخوانند، اما «بودجه» طمع خرید کتاب را در درون‌شان سرکوب کرده، قطعا مفید است؛ در مقابل، برای کسی که مشتاق نباشد، بودن یا نبودن طرح اهمیتی ندارد، چه برسد به مفید بودن برای بهتر شدن.

رنجبر که خرید یکی از کتاب‌های اصلی رشته تحصیلی خود را در برنامه داشت،  اضافه کرد: می‌شود نسخه‌های مجازی کتاب را هم‌زمان با طرح‌های فصلی در چند سایت معتبر و مشخص تخفیف‌دار کرد تا با توجه به شرایط فعلی، آمار خوانش کم‌ نشود.
 
نیکو رنجبر، دانشجوی رشته روانشناسی نیز تصریح کرد: به نظرم کسی که به مطالعه علاقه دارد، قیمت کتاب هر چه‌قدر هم که باشد می‌پردازد؛ یا حداقل، فایل pdf آن را تهیه می‌کند، اما کسی که نسبت به مطالعه بی‌اهمیت باشد، کتاب را با قیمت پایین هم نمی‌خرد؛ بنابراین چنین طرحی فقط مناسب دسته اول است.
 
شیرین خاتمی، وکیل پایه یک دادگستری نیز گفت: کسانی که کتاب‌خوان یا کتاب‌دوستند از این فرصت استقبال می‌کنند و فکر نمی‌کنم شمار کتابخوانان به این شکل افزایش چندانی داشته باشد.

وی آموزش و ترغیب والدین را به کتابخوانی، در دوران پیش از تولد کودک، مفید دانست؛ به این ترتیب که به صورت غیر مستقیم بر فرزندان تأثیر می‌گذارد و آینده‌ای بهتر را رقم می‌زند.
 
منصور زمان نژاد، سر دفتردار، نیز اظهار کرد: به نظرم تأثیر چندانی در ارتقای سطح کتابخوانی ندارد، ولی شاید اندکی سبب خوشایند اهالی کتاب شود؛ اندکی و دمی... که همان دم و آن ذره نیز بسیار است در این ظلمت.

این در حالی است که شهناز ‌هادی، آموزگار دوره دوم دبستان، معتقد است تا وقتی قیمت کتاب بالا باشد، طرح‌های فصلی تأثیر بسزایی نخواهد داشت.
 
کتاب‌خوانی نیازمند آموزش و فرهنگ‌سازی است
به عقیده منصور خانی، صاحب آژاکتاب در تهران، این طرح‌ها تا حدی تأثیرگذار و مثمر ثمر است و البته تنها شاید در افرادی که کتابخوان بوده‌اند و به سبب شرایط روز، این عادت خوب را فراموش کرده‌‌اند، ایجاد انگیزه کند.

وی افزود: اگر به دست فردی که کتاب نمی‌خواند کتاب بدهید، مطمئن باشید باز هم نمی‌خواند، چرا که کتابخوان شدن افراد یک جامعه، نیاز به آموزش و فرهنگ‌سازی دارد و به قول معروف باید در گوشت و جان افراد آن جامعه باشد.

خانی ادامه داد: متأسفانه شکاف عمیقی بین ما و فرهنگ ایجاد شده است که برای پر کردن این شکاف بسیار بسیار باید تلاش کرد؛ با قبول این واقعیت، تک تک ما نسبت به این موضوع مسئول هستیم، نباید دست از تلاش بر داریم و نباید فراموش کنیم که ما همیشه مسئول گلهامان هستیم.

وی اضافه کرد: اغلب در شبکه‌های اجتماعی شاهد عکس‌های گوناگون در مورد کتاب و کتابخوانی کشورهای دیگر هستیم که از دیدن آنها ذوق‌زده شده و دست به دست برای یکدیگر ارسال می‌کنیم، اما باید به این نکته توجه کنیم که چنین فرهنگی یک شبه  و چند ماهه در آن کشورها حاصل نشده، بلکه تمام ارگان‌های آن کشور برنامه‌های مستمری در رابطه با کتاب داشته‌اند و اینک شاهد چنین استقبالی از کتاب هستند. بر این اساس، ما باید از همان ابتدا در خانواده و سپس در نظام آموزش و پرورش، کودکانمان را با کتاب و فرهنگِ نیاز به کتاب خواندن آشنا کنیم؛ این آموزش هم با یک ماه و دوسال انجام شدنی نیست، بلکه باید برنامه‌های بلند مدت و مستمر و هدفمندی در سراسر کشور داشته باشیم تا نتایج آن را طی ۲۰ سال آینده در کشور مشاهده کنیم.
 
مشارکت 2درصدی اردبیل
اضافه می‌شود اردبیل با مشارکت 2 درصد از کتاب‌فروشی‌ها در این طرح حاضر شد و توانست با فروش 4828 کتاب به ارزش یکی میلیارد و 997 میلیون و 45 هزار و 500 ریال، 2 درصد میزان کل فروش را به خود اختصاص دهد.