به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، شیوع ویروس کرونا علاوه بر مصیبت‌ها و مشکلاتی که در جامعه ایجاد کرد، سبب تعطیلی مدارس در نیمه سال تحصیلی هم شد و دانش‌آموزان مجبور شدند در خانه و به دور از محیط مدرسه و معلمان‌شان به تحصیل خود ادامه دهند. آن طور که پیداست این ویروس به این زودی‌ها هم قصد رفتن ندارد، و باید فکری اساسی به حال تحصیل دانش‌آموزان کرد. چراکه شاید درظاهر درس خواندن از طریق فضای مجازی مشکل زیادی برای دانش‌آموزان ایجاد نکند، اما وقتی دقیق‌تر به این موضوع بنگریم، می‌بینیم که این مساله مخصوصا برای دانش‌آموزان پایه اول دبستان همراه با مشکلات عدیده‌ای خواهد بود.

بچه‌های کلاس اولی چگونه می‌توانند از طریق فضای مجازی، حروف الفبا و خواندن و نوشتن یاد بگیرند؟ آیا می‌شود کودکی بدون اینکه معلمش، دستش را بگیرد و نحوه صحیح حرکت مداد را به او آموزش ندهد، نوشتن صحیح الگوها، نشانه‌ها و حروف الفبای فارسی را بیاموزد و بدون اینکه حرکت دهان معلمش هنگام ادای حروف و کلمات، را ببیند، بتواند حروف را صحیح تلفظ کند؟ و در این زمان کتاب‌های کمک‌درسی و آموزش در خانه چقدر می‌تواند در بهبود یادگیری دانش‌آموزان موثر باشد؟

 
نوشتن بسیار سخت‌تر از خواندن است
برای این منظور به سراغ عبدالرحمن صفارپور، معلم بازنشسته آموزش و پرورش، مولف کتاب‌های درسی و نویسنده مجموعه 43 جلدی «خودم می‌خوانم» رفتیم تا نظر او را در این زمینه جویا شویم و از او بخواهیم به تاثیر کتاب‌های کمک آموزشی مانند «خودم می‌خوانم» در روان‌خوانی و درست‌نویسی بچه‌هایی که در خانه با کمک والدین‌شان آموزش می‌بینند، اشاره کند.
 
صفارپور معتقد است، هدف از انتشار مجموعه‌هایی مانند «خودم می‌خوانم» ترویج کتابخوانی، افزایش لذت خواندن و ایجاد عادت به مطالعه در کودکان است و در این‌باره می‌گوید: نوسوادان کلاس اول، به تدریج که خواندن را می‌آموزند و با شکل حروف آشنا می‌شوند؛ خواهند توانست نوشته‌های ساده غیردرسی را هم بدون کمک گرفتن از دیگران بخوانند. اما همه این‌ها درصورتی میسر است که بچه در مدرسه روش درست خواندن، تلفظ حروف و نوشتن را از معلمش یادگرفته باشد. دقیقا مانند راه رفتن. شما باید پا داشته باشید که بتوانید راه بروید درغیر این‌صورت راه رفتن برایتان مشکل می‌شود.
 
پایه اول و دوم ابتدایی سخت‌ترین دوره است
او با اشاره به اینکه پایه اول و دوم ابتدایی سخت‌ترین دوره است، می‌گوید: مجموعه‌هایی مانند «خودم می‌خوانم» زمانی کاربرد دارد که کودک خواندن و نوشتن را از معلمش یاد گرفته باشد و حالا بخواهد آموزش‌های معلمش را دنبال کند. اصولا نوشتن بسیار سخت‌تر از خواندن است. برای خواندن، دانش‌آموز چیزی را که می‌شنود، تکرار می‌کند اما نوشتن نیاز به آموزش‌های زیاد و تمرینات فراوان دارد.
 
صفارپور در ادامه به آموزش‌های مجازی در پی شیوع کرونا اشاره می‌کند و می‌گوید: باید توجه داشت که همه دانش‌آموزان و معلمان امکانات لازم برای آموزش مجازی را ندارند اگر هم دارند ممکن است اطلاعی از روش استفاده از آن نداشته باشند، از سویی در بین معلم‌ها هم قوی و ضعیف وجود دارد. معلم‌هایی که آگاهی کمتری دارند مشکلاتشان هم بیشتر است و معلمی که از آگاهی و اطلاعات بیشتر و توانایی بیشتری در زمینه انتقال مفاهیم به دانش‌آموزان برخوردار است، دانش‌آموزان موفق‌تری هم پرورش می‌دهد. درنتیجه بحث مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد، چه در دوره کرونا  و چه بعد از آن، بحث آموزش معلم‌هاست.
 
این نویسنده و محقق می‌افزاید: در جوامع دیگر، معلم‌ها به‌صورت مدام آموزش می‌بینند و دانسته‌هایش افزایش یافته و  به‌روز می‌شود تا بتواند از پس تکامل روز برآیند. ما هم باید این کار را انجام دهیم و با کمک متخصصان، کتاب‌ها و نوارهایی تولید کنیم و به معلمان دهیم تا اطلاعاتشان را بالا ببرند و این اطلاعات را به بچه‌ها انتقال دهند. ما نیاز داریم توانایی علمی معلمان را افزایش دهیم، اگر معلمی توانایی و عملکرد ضعیفی داشته باشد، حتی اگر کرونا هم تمام شود نمی‌تواند، درست آموزش دهد.

 
آموزش مجازی ضربه‌ای به دانش‌آموزان پایه اول ابتدایی است
مهین نیازی، از معلمان آموزش و پرورش، که بیش از 28 سال سابقه تدریس به دانش‌‌آموزان دوره اول ابتدایی را در کارنامه‌اش دارد، نیز در این باره می‌گوید: کتاب‌های کمک‌آموزشی که برای بهتر خواندن و بهتر نوشتن از سوی ناشران مختلف منتشر می‌شود، درصورتی می‌تواند کاربرد داشته باشد که دانش‌آموز، حروف و کلمات را از معلمش به درستی یاد گرفته باشد و بتواند درست بخواند و درست بنویسد. درحالی‌که آموزش از طریق فضای مجازی شرایط را سخت کرده و مشکلات زیادی را هم برای ما معلمان و هم برای والدین‌ ایجاد کرده است. با اینکه آموزش و پرورش، شبکه‌ای به نام «شبکه شاد» را برای این کار در فضای مجازی ایجاد کرده است اما برخی دانش‌آموزان نتوانسته‌اند به این شبکه بپیوندند. زیرا یا امکان خرید گوشی‌های پیشرفته را ندارند، یا به اینترنت دسترسی ندارند، یا در صورت دسترسی به اینترنت سواد و اطلاعات کافی برای استفاده از گوشی‌های پیشرفته و تعلیم فرزندشان را ندارند.

دانش‌آموز باید حرکت دهان معلم را از نزدیک ببیند
نیازی معتقد است، آموزش مجازی ضربه‌ای به دانش‌آموزان پایه اول ابتدایی است، زیرا آن‌ها در آغاز راه یادگیری و سوادآموزی قرار دارند و باید برای نوشتن الگوها، نشانه‌ها و حروف الفبا روش درست حرکت دست معلم را از نزدیک ببینند، معلم هم باید حرکت دست بچه‌ها را هنگام انجام تکالیف ببیند تا بتواند اشتباهاتشان را اصلاح کند. اما این کار در فضای مجازی امکان‌پذیر نیست. ازسویی برای تلفظ حروف و درست‌خوانی هم دانش‌آموز باید حرکت دهان معلم را از نزدیک ببیند تا بداند چگونه باید حروف الفبا را تلفظ کند ولی این کار هم از طریق مجازی امکان‌پذیر نیست. این معلم پیشکسوت در ادامه می‌افزاید: از سویی وقتی مجبوریم از طریق فضای مجازی امتحان دیکته بگیریم یا تصویری از نمونه سوالات امتحانی ریاضی، علوم، فارسی و ... را برای والدین ارسال کنیم تا خودشان از بچه‌ها امتحان بگیرند، وقتی تصویر ارسال‌شده از سوی خانواده‌ها را می‌بینیم، اغلب دانش‌آموزان هیچ اشتباهی ندارند درحالی‌که بسیاری از آن‌ها وقتی در مدرسه امتحان می‌دادند، در یک امتحان دیکته حدود 7 یا 8 غلط داشتند! براین اساس واقعا نمی‌توانیم به پاسخ‌هایی که برخی والدین برایمان می‌فرستند، اعتماد کنیم و بگوییم بچه‌ها درس را یاد گرفته‌اند.
 
شبکه آموزش برای دانش‌آموزان پایه اول کاربرد زیادی ندارد
به گفته نیازی، مساله دیگر شبکه آموزش در صدا و سیما است. زمان پخش برنامه‌های این شبکه، صبح زود است، یعنی زمانی که بچه‌ها خوابند و والدین هم سرکار رفته‌اند. درنتیجه اغلب دانش‌آموزان نمی‌توانند از آن استفاده کنند. از سویی اگر حتی زمان پخش این برنامه‌ها را تغییر دهند و به عصر موکول کنند، باز هم والدین چون خسته از سرکار برگشته‌اند، حوصله ندارند، بنشینند و همراه بچه‌ها از این شبکه استفاده کنند.
 
او در ادامه به طرح پیشنهادی آموزش و پرورش برای شرایط مدرسه رفتن دانش‌آموزان در سال تحصیلی جدید به صورت زوج و فرد اشاره کرده و می‌گوید: از سویی حتی اگر دانش‌آموزان به صورت زوج و فرد مدرسه هم بیایند و قرار باشد همه برای جلوگیری از انتقال ویروس، از ماسک استفاده کنند، باز هم نه دانش‌آموزان می‌تواند حرکت دهان معلم را ببینند نه معلم می‌تواند حرکت دهان آن‌ها را ببیند و باز هم بچه‌ها در روخوانی دچار مشکل می‌شوند.

 
اجرای طرح زوج و فرد در مدارس شیوع کرونا را افزایش می‌دهد
نیازی همچنین مشکلات دیگری را در این زمینه مطرح کرده و می‌افزاید: علاوه براین مشکل دیگری که در اجرای این طرح وجود دارد، این است که بسیاری از مدارس، مخصوصا مدارس غیرانتفاعی، فضای بزرگی برای زنگ تفریح بچه‌ها ندارند و خواه‌ناخواه بچه‌ها هنگام زنگ تفریح با هم بازی می‌کنند و با هم برخورد خواهند داشت و همین مساله امکان انتقال ویروس را افزایش می‌دهد. حتی اگر بخواهند زنگ تفریح کلاس‌های مختلف را در زمان‌های جدا از هم اجرا کنند باز هم سروصدای دانش‌آموزانی که درحال گذراندن زنگ تفریح هستند مانع از فعالیت سایر کلاس‌ها خواهد شد.
 
به گفته نیازی، همچنین وقتی دانش‌آموزان در هر کلاسی به دوگروه زوج و فرد تقسیم شوند، و بخشی هم به‌صورت مجازی آموزش ببینند. فشار بسیار زیادی به معلمان وارد می‌شود چون معلم مجبور است همه روزهای هفته را در مدرسه به دانش‌آموزان آموزش دهد. سایر اوقاتش در منزل و روز جمعه را نیز به آموزش دانش‌آموزان و رفع اشکال در فضای مجازی بپردازد که اصلا شیوه درستی نیست.

 
آموزش کلاس‌اولی‌ها بدون معلم جواب‌گو نیست
آتوسا صالحی، هم از نویسندگانی است که در زمینه تالیف کتاب‌هایی که به خواندن و نوشتن بچه‌ها کمک کند، دغدغه داشته و یکی از مولفان مجموعه «کلاس اولی، کتاب اولی» است. او نیز درباره تاثیر این مجموعه‌ها بر روان‌خوانی بچه‌ها می‌گوید: من و چند نویسنده دیگر به واسطه نوشتن مجموعه «کلاس اولی، کتاب اولی» قبل از شیوع کرونا به مدارس زیادی رفتیم و بازخوردهای اولیای مدرسه، دانش‌آموزان و والدین را نسبت به این کتاب‌ها دیدیم. براین اساس می‌توانم بگویم بچه‌هایی که توانسته بودند در خواندن این مجموعه موفق باشند بیشتر به دلیل تاثیر معلم بود و بچه‌هایی که خیلی موفق نبودند و بااینکه باید کتاب‌های پیشرفته‌تر یعنی سطح سه که مربوط می‌شد به درس‌های وسط را می‌خواندند، حتی در خواندن جمله‌های اولیه سطح یک هم مشکل داشتند. وقتی با آن‌ها گفت‌وگو کردم و کارهای‌شان را دیدم، متوجه شدم که مهمترین نکته تاثیر معلم است.
 
وی در ادامه می‌افزاید: بعد از این بررسی‌ها متوجه شدم دانش‌آموزانی که معلم‌های بهتری داشتند، موفق‌تر بودند، جملات را خیلی بهتر می‌خواندند و فعالیت بیشتری داشتند و دانش‌آموزانی‌ که معلمشان خیلی در آموزش حروف و کلمات به آن‌ها و آموزش روخوانی و جمله‌خوانی موفق نبوده، مشکلات زیادی داشتند. ازسویی بعد از بررسی روش کار معلمان موفق متوجه شدم، آن‌ها فقط به جملات کتاب‌های درسی بسنده نکرده بودند و جملاتی فراتر از آن‌ها را با بچه‌ها کار کرده بودند. و همین مساله سبب شده بود روان‌خوانی و کلمه‌خوانی بچه‌ها بهتر شود.
 
صالحی معتقد است تجربه داستان‌خوانی دانش‌آموزان پایه اول ابتدایی، خیلی در روان‌خوانی و سواد دیداری‌ بچه‌ها تاثیرگذار است حتی اگر معنای جمله‌ها را نفهمند همین که تلاش کنند جملا را بخوانند، کم‌کم ترسشان از خواندن کلمات جدید می‌ریزد و در سال‌های بعدی هم مشکل کمتری در خواندن و درک مفهوم خواهند داشت.
 
بی‌توجهی به درک مطلب در کتاب فارسی اول دبستان
صالحی در ادامه می‌افزاید: مشکل دیگری که در کتاب فارسی اول دبستان وجود دارد و سبب می‌شود، آموزش در خانه بدون معلم خیلی جواب‌گو نباشد، این است که در این کتاب، خیلی روی درک مطلب و جمله‌خوانی کار نمی‌شود و تمرکز، بیشتر روی تصویرخوانی است تا جمله‌خوانی و معلم باید منابع کمکی بیشتری را در اختیار کودک قرار دهد تا روخوانی‌اش تقویت شود. اما به عنوان مثال در کتاب‌های آموزش زبان انگلیسی می‌بینیم که تاکید زیادی روی جمله‌خوانی، داستان‌خوانی و درک مطلب می‌شود. و دانش‌آموزان کلاس اولی که همزمان در کلاس‌های زبان ترمی شرکت می‌کنند روان‌خوانی انگلیسی‌شان قوی‌تر از روخوانی فارسی‌شان است. من این مورد را به وضوح درباره فرزندان خودم دیده‌ام.
 
به گفته این نویسنده، در این دوره که مدارس تعطیل شدند و اینترنت هم خیلی اوقات قطع است و آموزش به‌خوبی انجام نمی‌شود، والدین باید بیشتر به بچه‌ها کمک کنند و کتاب‌هایی را که به روان‌خوانی و جمله‌خوانی آن‌ها کمک می‌کند، برایشان تهیه کنند چون اگر بچه‌ها از ابتدا نتوانند درست بخوانند و درست بنویسند در کلاس‌های بالاتر دچار مشکل می‌شوند.
 
کتاب‌هایی برای لذت بردن و یادگیری در روزهای کرونایی
این درحالی‌ست که معصومه یزدانی، از دیگر مولفان مجموعه «کتاب اولی، کلاس اولی» معتقد است با توجه به شیوع کرونا و تعطیلی چند ماهه مدارس و دور شدن کودکان از فضای تکرار و تمرین سیستماتیک در مدارس، خواندن این کتاب‌ها یا آثار مشابه کمک خوبی به آموزش کودکان می‌کند چرا که کودک عادت به آموزش در فضای غیرآموزشی ندارد. و نشستن پشت کامپیوتری که معمولا برای دسترسی به محصولات جذابی مانند بازی‌ها و انیمیشن‌ها استفاده می‌شد، برایش جالب نیست و اگر داستان‌گویی و بازی به کمک بیاید قطعا برای استفاده از آن انگیزه بیشتری پیدا کرده و بهتر ارتباط برقرار می‌کند.
 
او درباره مجموعه «کتاب اولی، کلاس اولی» توضیح می‌دهد: این مجموعه 20 جلدی برای آشنایی بیشتر کودکان کلاس اولی با حروفی که در کتاب فارسی می‌خوانند نوشته شده است و هدف از تالیفش این بود که کودکان در فضای داستان غیرآموزشی حروف را به شکل کلمات ساده خوانده و ضمن تقویت روان‌خوانی و بالا بردن اعتماد به نفسشان در زمینه خواندن از همان بدو کسب مهارت خواندن و نوشتن به کتابخوانی نیز علاقه‌مند شوند. در انتهای کتاب تمرین‌هایی هم برای ترغیب کودک به بازگشت دوباره به آموزش‌های کتاب فارسی طراحی شده است که بر مبنای تعامل کودک از طریق داستان‌گویی، نقاشی و بازی طراحی شده‌اند.
 
به گفته این نویسنده و منتقد ادبی، اجرای نمایش عروسکی با عروسک‌های ساده و دست‌ساز از سوی مربیان و والدین و قرار دادن فایل‌های ویدئویی آن در فضای مجازی، طراحی بازی‌های کامپیوتری که حروف الفبا محور طراحی شخصیت‌ها و فضای بازی باشد هم می‌تواند در تسهیل روند آموزش موثر باشد.
 
یزدانی همچنین یادآوری می‌کند: اینترکتیوبوک‌هایی که قابلیت اجرا روی گوشی‌های تلفن همراه را داشته باشند هم برای کودکان جذاب است و البته پادکست‌های صوتی با موسیقی و ریتم شاد. اصولا کودکان از هر محصول خلاقانه که کنجکاوی آن‌ها را برانگیخته و با بازی و سرگرمی مفاهیم را به آنها آموزش دهند استقبال می‌کنند.
 
به گفته این نویسنده، قطعا اگر آموزش و پرورش به کمک نویسندگان و هنرمندان و ناشرانی که در این زمینه فعال بوده و عملکرد موفقی داشته‌اند، بیاید شیوه آموزش و سطح یادگیری کودکان بالا رفته و مشکلات روان‌خوانی دانش‌آموزان کلاس اول و حتی پایه‌های بالاتر که نویسندگان مجموعه «کلاس اولی، کتاب اولی» در بازدیدهای خود از مدارس با آن مواجه می‌شدند، بسیار کمتر خواهد شد.