هادی خانیکی عضو هیات علمی و استاد دانشگاه علامه طباطبایی در مقدمه‌ای بر این کتاب می‌نویسد: ««سلامت» دغدغه دیرین انسان و به زبان دین، گمشده اوست. جایگاه این نعمت در غیاب آن بیشتر به چشم می‌آید و تکاپوهای فردی و اجتماعی در آنجا که سلامت در معرض تهدید است، سامان جدی‌تری به خود می‌گیرد.
رویارویی جهان و جامعه جدید با مسائل پیچیده و نو، نه تنها از اندازه و اهمیت این دغدغه و گمشده، کم نکرده، بلکه به آن وزن و مرتبه‌ای بزرگ‌تر داده است. امروز «تأمین سلامت» در بالاترین سطوح اولویت‌های اجتماعی هم در مقیاس ملی و هم در مقیاس جهانی قرار گرفته است، انسان نو و جامعه نو به شدت نگران سلامت خویش است.
«ارتباطات» به مثابه یکی از دانش‌های نوین اجتماعی نمی‌تواند از کنار این مهم به‌سادگی بگذرد، وقتی «سلامت» توجه انسان و جامعه را در بالاترین حد و سطح به خود جلب کرده است، مگر رسانه می‌تواند به آن بی‌تفاوت باشد. «ارتباطات سلامت» و چگونگی پرداختن «رسانه به سلامت» و موقعیت سلامت در رسانه‌ها، موضوع و حوزه‌ای جدید و جدّی است که هم در حوزه‌های آموزش و پژوهش و هم در عرصه‌های حرفه‌ای و تخصصی جایگاهی ویژه یافته است. در واقع فزایندگی نقش و گستردگی دامنه «سلامت» و «رسانه» زمینه‌ها و موجبات پرداختن به حوزه‌ای میان‌رشته‌ای را فراهم کرده و «ارتباطات سلامت» در میدان تلاقی «دانش ارتباطات» و «بهداشت تن و روان» شکل گرفته است.
امروز «ارتباطات سلامت» به عنوان یکی از شاخه‌های برجسته دانش ارتباطات در نهادهای عالی آموزشی و پژوهشی جهان شناخته می‌شود و سطوح جدیدی از مطالعات و آموزش‌های نظری و کاربردی را به خود اختصاص داده است. رویکردهای «ارتباطات سلامت» بیشتر ارتقای سطح سلامت جامعه است، اما نباید از این ضرورت غافل شد که راهبردها، راهکارها و فنون ارتباطی و رسانه‌ای در انجام این مهم نقشی اساسی دارند. درهم تنیدگی نقش‌ها و کارکردهای رسانه با الزامات سلامت به وضوح نشان می‌دهد که پیشرفت و توانمندی دانش در این حوزه مستلزم آگاهی و حضور دوجانبه استادان، محققان و متخصصان دو حوزه ارتباطات و سلامت در تمامی بخش‌های علمی و عملی «ارتباطات سلامت» است.
با شکل‌گیری مستقل این رشته در جهان و رسمیت یافتن آن در مراکز دانشگاهی و آموزشی و تدوین چارچوب‌ها و سرفصل‌های مشخص «ارتباطات سلامت»، حوزه‌های گوناگونی نیز برای آن تعریف شده است که از آن میان «طراحی و تولید پیام‌های سلامت» در خور توجه بیشتر است. طراحی و تولید پیام‌های سلامت حوزه‌ای وسیع است که خود شامل طراحی پیام در رسانه‌های گوناگون از اسناد نوشتاری و چاپی تا بیلبوردها و پیام‌های رادیویی و تلویزیونی و شبکه‌ای می‌شود؛ که در هریک از آنها به تناسب رسانه و مخاطب، آموزه‌ها، فنون و مهارت‌های مختلفی مدّنظر قرار می‌گیرد.
در ایران، این دانش به رغم نیاز جدی به آن، هنوز جوان و بیشتر محدود به حوزه‌های بهداشت و آموزش‌های پزشکی است؛ درحالی‌که رهیافت‌ها و تجربه‌های جهانی، جایگاه آموزشی این رشته را به حوزه ارتباطات نیز کشانده است. علاوه بر ضرورت ورود به مبانی و مسائل نظری سلامت، از منظر ارتباطات، امروزه آموختن فنون و مهارت‌های رسانه‌ای که می‌توانند به قدرت و دامنه گسترده نفوذ پیام‌های سلامت منتهی شوند، مطرح است و به همین سبب خلأ وجود «ارتباطات سلامت» به عنوان رشته مستقل دانشگاهی در حوزه علوم ارتباطات محسوس است.
البته آنچه می‌تواند به ترسیم و تبیین جایگاه و نقش مؤثر «ارتباطات سلامت» کمک کند، انجام پژوهش‌ها و مطالعات جدید و مسأله بنیاد و تقویت «ادبیات موضوعی» این بخش است. ورود استادان و محققان و دانشجویان دغدغه‌مند به این عرصه و انتخاب رساله‌ها و پایان‌نامه‌ها مبتنی بر مسائل ملی و جهانی، گامی مؤثر در این راه است و به این سبب، استقبال و حمایت نهادهای دانشگاهی، مراکز تخصصی و حرفه‌ای، مؤسسات پژوهشی و فرهنگی، دستگاه‌های اجرایی و رسمی، انجمن‌های علمی و بنیادهای عمومی و نهادهای مدنی از این کار، راه را برای اقدام‌های بزرگ‌تر باز می‌کند. آنچه پیش روست، نمونه‌ای درخور، از توجه به این ضرورت است.»
مولفان کتاب نیز در پیشگفتاری بر این کتاب می‌نویسند: «از آنجا که علم ارتباطات، از جمله رشته‌های علمی است که از ویژگی میان رشته‌ای بودن برخوردار است، لذا می‌توان مبانی نظری و مفاهیم رشته‌های متعدد و مختلفی را در آن جستجو کرد و به دلیل همین ویژگی عرصه وسیع و قدرتمندی را جهت پژوهش و مطالعه پیش روی محققان و علاقه‌مندان این رشته گشوده است. به گونه‌ای که امروزه عناصر ارتباطی و فرایندهای ارتباطات، به عنوان عامل اصلی و منشأ بسیاری از تحولات و پیشرفت های بشری شناخته می شوند. با این رویکرد سعی شد، در این پژوهش یکی از حوزه های ارزشمند و نوین ارتباطات طرح و مورد بررسی قرارگیرد.
سلامت و بهداشت یکی از مهم‌ترین و محوری‌ترین مسائلی است که رسانه‌ها همواره بدان توجه خاص داشته‌اند. با نگاهی به دنیای رسانه‌ای کنونی جهان می‌توان اهمیت پیام‌های رسانه‌ای سلامت در رسانه‌ها را دریافت. از طرفی تلویزیون و رسانه‌های اجتماعی در تمام جهان یکی از پرمخاطب ترین رسانه‌ها هستند، لذا پیام هایی که از طریق این رسانه‌ها تولید و پخش می‌شوند، حساس بوده و نیاز به مهندسی و طراحی دقیق و هوشمندانه دارد. از آنجا که رشته علوم ارتباطات به تنهایی پاسخگوی نیاز رسانه‌ها به طراحی، تولید و پخش این پیام‌ها نبود، با افزایش نفوذ رسانه‌ها به عرصه زندگی مردم و افزایش نیاز به برنامه‌ها و پیام‌های رسانه‌ای شده سلامت، حوزه‌ای میان رشته‌ای به نام «ارتباطات سلامت»، ایجاد شد. می‌توان گفت که دو منبع عمده این حوزه «علم ارتباطات» و «آموزش بهداشت» بودند که در کنار علوم و رشته‌های علمی دیگری چون روانشناسی، جامعه شناسی، علوم تربیتی، انسان شناسی و ... حوزه ارتباطات سلامت را تشکیل می‌دادند.
علم «ارتباطات سلامت» به عنوان یک شاخه علمی مهم و برجسته در سطح جوامع علمی جهان شناخته می‌شود که مبانی نظری و مفاهیم آن بر پایه علم ارتباطات و زیر مجموعه‌های آن بنا نهاده شده است. اگر چه اهداف و رویکردهای ارتباطات سلامت در جهت ارتقاء سطح سلامت جامعه و بهبود پیامدهای بهداشتی زندگی فردی و اجتماعی افراد جامعه است، اما با اندک آشنایی می‌توان دریافت؛ راهبردها و تکنیک‌های ارتباطی ابزار اصلی رسیدن به مقصود نهایی در این حوزه است. بنابراین پیشرفت و توانمندی در این رشته مستلزم آگاهی و حضور کارشناسان و متخصصان ارتباطات در تمامی بخش های علمی و عملی ارتباطات سلامت است.
با تشکیل این رشته و رسمیت یافتن آن در محافل آکادمیک و ارائه چارچوب و سرفصل‌های مشخص برای آن، حوزه‌های گوناگونی نیز برای آن تعریف شد که از آن میان طراحی و تولید پیام‌های سلامت از موضوعاتی بود که از ابتدا توجه بسیاری را به خود جلب می‌کرد. البته لازم به ذکر است که طراحی پیام‌های سلامت خود حوزه‌ای وسیع است و شامل طراحی پیام در رسانه‌های گوناگون مانند اسناد نوشتاری و چاپی تا بیلبوردها و پیام‌های رادیویی و تلویزیونی می‌شود؛ که در این پژوهش، به دلیل اینکه در کشور ما تلویزیون نسبت به سایر رسانه‌ها از مخاطب بیشتری برخوردار است، طراحی و تولید پیام‌های سلامت در تلویزیون مورد توجه قرار گرفته است.
با مروری بر کارها و اقدامات صورت گرفته در داخل کشور درباره پیام‌های سلامت و اصول حاکم بر طراحی و تولید آنها، نمی‌توان اثر مهم و برجسته‌ای در این حوزه یافت، زیرا اقدامات صورت گرفته اغلب به تنهایی از سوی کارشناسان ارتباطات و یا بهداشت صورت گرفته و کار مشترکی که ترکیبی از این دو حوزه باشد، یافت نمی‌شود؛ لذا جهت تأمین منابع اصلی در تهیه ادبیات این پژوهش، ابتدا کتاب‌ها و مراجع اصلی از میان کتاب‌های بسیار موجود در این حوزه گزیده و سپس مطالب مورد نیاز و مرتبط با طراحی پیام‌های سلامت در تلویزیون، از میان آنها انتخاب شد. امید است که این اثر ناچیز، قدم مؤثری در گشودن و پیمودن راههای پیشبرد و توسعه حوزه پیام های سلامت محسوب شود و بتواند توجه کارشناسان و پژوهشگران ارتباطات را به این حوزه جدید جلب کند.
مولفین با توجه به نیاز رشته‌هایی نظیر آموزش بهداشت، روان شناسی، مشاوره تغذیه و روانکاوی وحتی کادر درمان و پزشکی به مهارت‌ها و راهبردهای ارتباطات در عرصه خطیر سلامت؛ معرفی ارتباطات سلامت و بخش‌های آن را به عنوان رسالت اصلی کتاب حاضر قرار داده‌اند.»
کتاب «ارتباطات سلامت؛ مبانی و رویکردها» نوشته حبیب راثی تهرانی و روشنک عاطفی منش با شمارگان 500 نسخه در 224 صفحه به بهای 51 هزار تومان از سوی نشر اندیشه احسان با همکاری انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات منتشر شده است.
نظر شما