به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران از یکم تا دهم بهمن‌ماه در سراسر کشور برگزار شد و تجربیات تازه‌ای را هم برای برگزارکنندگان، هم برای ناشران و هم برای علاقه‌مندان و مشتریان کتاب، به‌همراه داشته است تجزیه و تحلیل نتایج به‌دست آمده برای تداوم یافتن این مسیر در رویدادهای مجازی از این دست، ضروری می‌نماید.

با این رویکرد، نخستین نشست تخصصی از سلسله نشست‌های آسیب‌شناسی نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران، همراه با فرشید فرح‌خواه، مدیر فنی و اجرایی پروژه نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران؛‌ مجید عبقری، معاون مدیر نشر سوره مهر الکترونیک؛ سیداحمد عبدالصالحی، عضو هیات مدیره انجمن ناشران الکترونیک و جلال ذکایی، مدیرکل سابق اداره چاپ و نشر وزارت ارشاد روز شنبه دوم اسفندماه در اتاق گفت‌وگوی خبرگزاری کتاب ایران به «بررسی ساختار و میزان کارآمدی سایت نمایشگاه مجازی کتاب تهران» برگزار شد که گزارش تفصیلی آن در ادامه می‌آید.
 
در بهمن‌ماه امسال شاهد برگزاری نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران بودیم که 10 روز به‌طول انجامید. در ابتدا کلیتی از این رویداد و خدمات ارائه شده به شرکت‌کنندگان را تشریح کنید.

فرح‌خواه: در نمایشگاه مجازی کتاب تهران برخلاف اینکه تصور می‌شد مختص به سامانه خرید کتاب است، بالغ بر هشت سامانه دیگر فعالیت داشت که عبات بودند از سامانه‌هایی در حوزه‌های ثبت‌نام از ناشران داخلی و بخش ناشران لاتین و عرب و بازار جهانی، سامانه‌های استعلام آنلاین مانند سامانه استعلام شبا برای خرید از بانک صادرات، سامانه استعلام هویت افراد از ثبت‌احوال و سامانه استعلام مالکیت تلفن‌همراه که سامانه شاهراه وزارت ارتباطات بود. در بخش اعتباری یا بُن هم سامانه‌ای در چند طیف مختلف شامل بخش‌های دانشجویان و طلاب، بخش هیات علمی و بخش اهل قلم و سازمان‌ها و نهادها به‌کار گرفته شد که بن اعتباری اختصاص می‌داد. همچنین سامانه واحدی که درواقع درگاه ورود به نمایشگاه بود نیز، سرویس‌دهی می‌کرد و در کنار آن سامانه‌ای دیگر، بخش بازار جهانی را پوشش می‌داد. نهایتا سرویس رادیوی نمایشگاه و همچنین سامانه خرید کتاب را هم داشتیم که بخش قابل توجهی از نمایشگاه را تشکیل می‌دادند.

این مقدمه را عنوان کردم که بگویم تلاش عموم همکاران بنده در حوزه فناوری اطلاعات تنها ایجاد سامانه خرید کتاب نبود؛ بلکه مجموعه‌ای از سامانه‌ها در نمایشگاه مجازی کتاب تهران فعالیت می‌کرد که کم‌و‌بیش به هر سامانه، نقد و انتقادهایی هم دارد است؛ همچنان که در کنار آن نقاط قوت و محسناتی هم هست. در بخش طراحی سامانه خرید هم به سه طیف مخاطب برای دسترسی به کتاب توجه شده بود و در بخش تحلیل عملکرد سامانه هم سه نوع فرایند جست‌وجو را در نظر گرفته بودیم. فرایند اول که همچنان روی سایت و در صفحه اول سامانه قابل مشاهده است، اصطلاحا فرایند جست‌وجوی سریع است که تنها امکان جست‌وجوی عنوان کتاب را دارد و برای آن دست از مخاطبان درنظر گرفته شده است که با کتاب مورد نظر خود آشنا هستند و از قبل کتاب هدف خود را به‌خوبی شناسایی کرده‌اند.

بخش دوم جست‌وجوی پیشرفته بود که باوجود چندین کادری که امکان فیلتر کردن را به مخاطب می‌داد، اگر مخاطبی دانش کمتری برای یافتن کتاب خودش داشت، یا ناشر و پدیدآورنده خاصی مد نظر او بود، می‌توانست از این جست‌وجو استفاده کند. بخش دیگری هم برای مخاطبینی که انس کمتری با کتاب دارند، در نظر گرفته بودیم و متاسفانه به‌خاطر شرایط و میزان بازدید از ساید، مجبور به حذف این بخش جست‌وجو شدیم، بخش دسته‌بندی موضوعی بود که کمک زیادی به مخاطب برای پیدا کردن کتاب می‌کرد؛ چراکه در هر بخش از طیف وسیع دسته‌بندی‌ها، حداقل 10 زیردسته‌بندی را در نظر گرفته بودیم که به ضرس قاطع می‌توان گفت در بین کلیه سایت‌های ارائه دهنده سرویس الکترونیک در حوزه کتاب، در ابعاد مختلف و فراتر از مرزهای یک ناشر برای اولین بار انجام می‌شد. منتهی به دلیل حجم مراجعه‌ای که صورت گرفت، متاسفانه مجبور شدیم در فاز اول این دسته‌بندی را از سایت نمایشگاه برداریم.
 

 
با توجه به اینکه نمایشگاه مجازی کتاب تهران از چند حیث اولین تجربه محسوب می‌شد، برپایی آن چه تجربیات ویژه‌ای را از منظر فنی به همراه داشت؟ یک مقدار در رابطه با آمارهای و اطلاعاتی که هم در بخش ناشران و هم در بخش مخاطبان به‌دست آمده، توضیح بفرمایید؟

به‌طور کلی رویداد نمایشگاه مجازی کتاب تهران از چند بُعد و زاویه قابل بررسی است؛ یک بخش حضور ناشران در طیف‌های مختلف ناشران داخلی، ناشران لاتین، ناشران عرب  و ناشرانی که اصطلاحا برای ارائه رایت محصولات خود در نمایشگاه حضور داشتند. به‌طور قطع می‌توان گفت از نظر کمیت و تعداد ناشران در طیف‌های مختلف بیش از 2000 ناشر در بخش‌های مختلف نمایشگاه حضور داشتند. 

در استفاده از یارانه اعتبار -با وجود اینکه برای اولین دوره به‌صورت مجازی عرضه می‌شد-  بیش از 7000 درخواست ثبت شد که مشتمل بر طلاب، دانشجویان، اساتید هیات علمی دانشگاه و حوزه و همچنین سازمان‌ها و نهادها بودند. در بخش مراجعات به سامانه خرید کتاب هم بیش از 250 هزار مخاطب در سایت ثبت‌نام رسمی کردند و این رقم، فارغ از تعداد درخواست‌هایی بوده که برای بازدید و گشت‌وگذار در سایت ثبت شده است. درمجموع تعداد درخواست‌هایی که در سایت خرید کتاب ثبت شده، بالغ بر 460 میلیون بود.
 
آقای عبقری؛ با توجه به اینکه انتشارات سوره مهر پیش از این تجربه برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب را برای محصولات خود داشته است، سایت نمایشگاه مجازی کتاب تهران را چگونه دیدید و از منظرهای مختلف چگونه آن را ارزیابی می‌کنید و به‌نظر شما، مهم‌ترین پارامترهایی که طراحان و مدیران سایت باید به آن توجه می‌کردند، چه مواردی بود؟

عبقری: اولین نمایشگاه مجازی کتاب یک اتفاق بزرگ در کشور بود. آمارها گویای حضور مخاطبان از سراسر کشور در این رویداد است و نشان می‌دهد این نمایشگاه و صنعت نشر برای مردم چقدر مهم‌اند. در مقدمه باید به برگزارکنندگان نمایشگاه کتاب مجازی و دوستان فنی خسته نباشید بگویم؛ زیرا برگزاری این رویداد، کاری بزرگ در سطح ملی بود.علی‌رغم نقدهایی که وجود دارد، فکر می‌کنم نقاط مثبت این نمایشگاه باتوجه به اینکه برای اولین‌بار برگزار شده، از نقاط ضعف آن بسیار بیشتر بود. در دهله اول امیدواریم که در دوره‌های بعدی همین مقدار نقاط منفی هم وجود نداشته باشد و این سامانه دائم و پیوسته باشد که بتوانیم از حضور مردم به‌صورت مجازی استفاده کنیم.
 
 در پاسخ به سوال شما باید بگویم؛ فکر می‌کنم مهم‌ترین نکته در نمایشگاه مجازی، دسترسی ساده مردم به کتاب‌ها و این مساله است که بتوانند با جست‌وجویی آسان، خیلی راحت به کتاب و محصول مورد نظرشان برسند. در سایت نمایشگاه اشکالاتی برای جست‌وجو داشت و بعضا طی جست‌وجو کتاب‌هایی که موجود نبودند، یا برخی از چاپ‌های ناموجود، کتاب‌هایی که چند چاپ داشتند هم نمایش داده می‌شد. البته همان‌طور که اشاره شد باتوجه به اینکه اولین دوره این نمایشگاه بود، این سری مسائل دور از ذهن نبود.
 
با توجه به تعداد افرادی که در 10 روز از نمایشگاه سرویس گرفتند، کار را چطور ارزیابی می‌کنید؟ با توجه به اینکه سایت در یکی دو روز نخست، دچار قطعی دسترسی به اطلاعات شد و جست‌وجوها مقداری با سختی همراه بود، این اختلال‌ها را چطور تحلیل می‌کنید؟

همان‌طور که اشاره شد، باتوجه به اینکه اولین بار بود که این نمایشگاه برگزار می‌شد، تخمین اینکه چه تعداد مخاطب قرار است به سایت مراجعه کند، یک مقدار سخت بود. کار در سطح ملی انجام می‌شد و قطعا تیم فنی که برای این کار دور همدیگر جمع می‌شوند، باید به تمام جوانب فکر کنند. اینکه قرار است مردم از تمام کشور به سایت مراجعه کنند و قطعا در روزهای اول یک پیک مخاطب خواهیم داشت، قابل پیش‌بینی بود.

وقتی که قرار است برای اولین بار نمایشگاه مجازی برگزار شود و تخفیف ویژه‌ای هم برای کتاب‌ها در نظر گرفته شده است، پس مخاطب زیادی قرار است به سایت مراجعه کرده و خرید داشته باشند. با این حساب قطعا احتمال بروز مشکل وجود داشت؛ کما اینکه برای سایت‌های بزرگ جهانی هم زمانی که یک رویداد در جریان است یا تخفیف ویژه‌ای برای محصولات خود در نظر می‌گیرند، چنین مشکلات و مشکلات پیش‌بینی نشده دیگری اتفاق می‌افتد. قطعا بررسی و دیدن این نکته قبل از شروع نمایشگاه خیلی مهم بود تا از نظر فنی و سخت‌افزاری، قوی‌تر شروع می‌کردندو در این‌صورت، مردم در دو روز اول با مشکلات کمتری روبه‌رو می‌شدند. اما همچنان فکر می‌کنم باید در تحلیل شرایط، ابعاد این نمایشگاه را در نظر داشته باشیم. همچنین درنظرمان باشد که این نمایشگاه، اولین تجربه بود و این اشکالات با وجود حجم ترافیک دو روز اول نمایشگاه، طبیعی بود.
 

 

حالا که به ترافیک روزهای اول نمایشگاه اشاره شد که تا حدودی عملکرد سایت را مختل کرد، خوب است آقای فرح‌خواه بفرمایند که دقیقا چه اتفاقی افتاد و چگونه این مشکل را رفع شد؟ 

فرح‌خواه: بخش عمده‌ای از اختلالات به دلیل حجم بالای مراجعه‌هایی بود که در روز اول از سایت صورت گرفت. این تصور در بین مخاطبین – خصوصا دوستانی که از یارانه اعتباری استفاده کردند- شکل گرفته بود که امکان دارد اگر در روزهای اول مراجعه نکنند، کتاب‌ها با محدودیت موجودی مواجه شوند و نتوانند کتاب مورد نظر خود را خریداری کنند؛ لذا از همان دقایق و ساعات اولیه نمایشگاه، حجم مراجعه برای تهیه و تکمیل خرید بسیار قابل توجه بود؛ به گونه‌ای که ساعت نه صبح قرار بر افتاح سایت خرید کتاب بود، ولی از ساعت 7 و 15 دقیقه صبح با حجم ترافیک بالایی در سایت مواجه بودیم. این مساله نشان می‌داد مخاطبان منتظر هستند امکان خرید مهیا شود.

خوشبختانه باتوجه به تصمیماتی که بعد از بروز اختلالات گرفته شد و معماری‌ای که ما در طراحی سایت دیده بودیم، این فرصت مهیا شد که سایت را دوباره فعال کنیم و بتوانیم رویداد را در ادامه کار داشته باشیم.
 
این ترافیک‌های اولیه به چه میزان بود؟ زیرا قبل از نمایشگاه، ظرفیت یک و نیم میلیون نفر بازدید هم‌زمان اعلام شده بود. آیا ترافیک روز اول، از این عدد هم بیشتر بود؟

فرح‌خواه: عددی که تقریبا از روز دوم تا انتهای نمایشگاه در میزان درخواست‌ها ثبت کردیم، همان‌طور که عرض شد، 460 میلیون درخواست بود، که این عدد عملا با عددی که قبل از برگزاری این رویداد در نشست خبری اعلام شده بود، مغایرتی نداشت؛ کما اینکه بالاتر هم بود. اگر 460 میلیون را در 10 روز نمایشگاه تقسیم کنیم، عدد بزرگتری نسبت به عدد اعلام شده است؛ منتهی بخش عمده مشکلات ما به دلیل حضور هم‌زمان تعداد زیاد کاربران بود، که این اختلال روی داد. طبیعتا حضورهای هم‌زمان، منابع را مصرف می‌کند و وقتی این منابع با محدودیت مواجه شوند، معمولا هر سایتی در ارائه سرویس با مشکل مواجه می‌شود.

ذکایی: از اینکه فرصت نقد و بررسی جدی نمایشگاه مجازی فراهم شده تشکر می‌کنم؛ شاید بیش‌ترین نقد را به برگزاری نمایشگاه داشتم، اغلب یادداشت‌هایی هم که نوشتم، ناظر به این مطلب بود که نمایشگاه فی‌نفسه، قابل اعتنا است و باید حتما برگزار شود. به‌طور طبیعی در شرایط دشوار فعلی، کسی منکر برگزاری نمایشگاه مجازی یا افزایش توجه ناشران به «دیجیتال مارکتینگ» نیست. 

طبیعی است همه قائل به برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب بودند و باید این اتفاق می‌افتاد؛ اما نکته‌ای که من به آن نقد داشتم – که عملا هم بخش جدی از آن نقدها به قطعیت رسید و مشخص شد، نقدها وارد بوده و باید پیش‌بینی می‌شد- این بود که نمایشگاه با وجود انکار مدیران، یک الگو از نمایشگاه فیزیکی در نظر گرفتیم؛ درصورتی که قرار بود، فروشگاه مجازی باشد و مسئولان به‌صراحت اعلام کردند، قصد دارند به ناشران کمک کنند تا بخشی از خسارت‌های ناشی از کرونا جبران شود؛ اما این اتفاق نیفتاد؛ به‌عبارت دیگر  همه مولفه‌ها از‌جمله نشست‌های تخصصی، بازار جهانی کتاب و «رادیو نمایشگاه» برگرفته از نمایشگاه فیزیکی بود که ضرورت نداشت؛ چراکه بخشی از ترافیک روز نخست که مانع عملکرد مطلوب سایت شد، متاثر از این بخش‌ها بود. 
 

نقد دیگر من ناظر براین موضوع است که دولت اساسا تاجر خوبی نیست؛ بنابراین ورودش به فضای کسب‌و‌کار حوزه ناشر را امر پسندیده‌ای محسوب نمی‌شود و حتما سیستم را دچار مشکل می‌کند؛  پیش‌تر شاهد این چالش بوده‌ایم و با تداوم این رویکرد همچنان این مشکل را خواهیم دید. با این مقدمه به این می‌رسیم که چرا در سایت نمایشگاه دچار مشکل شدیم. بخشی از این ماجرا به تصور دوستان در مجموعه موسسه خانه کتاب و  ادبیات ایران و سیستم دولتی مربوط می‌شود. اساسا ادعای بازدید یک میلیون و نیم نفر به‌صورت هم‌زمان را حتی سایت آمازون هم ندارد. سایت دیجی‌کالا در عالی‌ترین شرایط و در اوج بازدید، 200 هزار مراجعه هم‌زمان را پاسخگو است و اگر از این تعداد به سمت 250 هزار نفر برود، حتما با مشکل مواجه می‌شود؛ بنابراین چنین ادعایی ناشی از این بود که دوستان در موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، اساسا یا خیلی با فضای مجازی آشنایی ندارند یا امکان مراجعه به سایت را بیش از حد پیش‌بینی کرده‌ بودند. نقد من اتفاقا همین بود که ای کاش ناشران  در قالب برگزاری نمایشگاه مجازی پایلوت و مولفه‌های مشابه نمایشگاه مجازی کتاب تهران، با فرآیند ارسال مرسوله‌ها، سایت، لجستیک آشنا می‌شدند؛ البته منظورم برگزاری نمایشگاه استانی نیست. 

البته مسئولان برگزاری نمایشگاه، تجربه نمایشگاه مجازی کتاب جیرفت را داشتند.

ذکایی: آن تجربه هم ناموفق بود. خروجی آن تجربه هیچ وقت منتشر نشد که من به‌عنوان ناشر بدانم چقدر موفق بوده است؛ علاوه‌براین زمانی که قرار است یک نمایشگاه به‌عنوان پایلوت برگزار شود باید یک اساس برای آن قرار داد که با نمایشگاه سراسری هم‌خوانی داشته باشد؛ جیرفت 200 هزار نفر جمعیت دارد؛ و آزمون آن با 80 میلیون جمعیت، اصلا امکان‌پذیر نیست. مطلعم قرار بود، نمایشگاه کتاب‌های دفاع مقدس در شهریورماه به‌عنوان پایلوت نمایشگاه مجازی کتاب تهران قرار بگیرد؛ اگر این تصمیم اجرایی می‌شد، بخش قابل‌توجهی از مشکلات سایت مشخص می‌شد.
 

 

 تبلیغات نیز با ظرفیت سایت نمایشگاه تناسب نداشت. وقتی با «پروپاگاندا» اطلاع‌رسانی و مردم را برای مراجعه به سایت تهییج می‌کنیم، نتیجه‌اش می‌شود همان اختلالی که در روز اول نمایشگاه شاهد بودیم؛ چراکه فناوری با کسی شوخی ندارد و مراعات حال کسی را نمی‌کند باید از ابتدا تعداد بازدیدکنندگان را براساس عدد و رقم محاسبه می‌کردند. 

به اعتقاد من مشکلات سایت نمایشگاه قابل پیش‌بینی بود؛ حتی بعد از دو روز نخست که کارکرد سایت عادی شد هنوز برخی مسائل پابرجا بود و مشکلات دیتا تا روز آخر نمایشگاه حل نشد؛ البته این مساله نه در اختیار خانه کتاب و ادبیات بود و نه دیگری؛ بلکه چون فرایند آزمون نشده بود، چاپ‌های مشابه، عناوین مشابه کتاب و... در نتیجه جست‌‌وجو نمایش داده می‌شد؛ که همه این موارد با انجام یک نمایشگاه پایلوت قابل پیش‌بینی بود. 
 
البته بخشی از مشکلاتی که اشاره شد، مانند عناوین متعدد و... به عملکرد ناشران مربوط می‌شد. یعنی برخی ناشران طبق فراخوان و بازه زمانی مشخص مراحلی که باید را انجام نداده‌اند و در نهایت مسئولین نمایشگاه به این نتیجه رسیده بودند که موجودی کتاب ناشران حاضر را در سایت بارگذاری کنند تا طبق شرایط پیش‌ آمده در روزهای بعد اصلاح شود.

کاملا درست است. اما باید توجه داشت که ناشر با دیدن دو ویدیو نمی‌تواند فرایند بهره‌برداری از سایت را یاد بگیرد و انتظار عبثی است. یکی از پلتفرم‌هایی که الان در حوزه فروش دیجیتال فعالیت می‌کنند را برای من مثال بزنید، که ظرف 6 ماه به روال عادی رسیده باشد و بدون مشکل خدمات ارائه کند. در کم‌ترین زمان، حداقل باید دو سال، آزمون و خطا به شرایط ثابت، رسیده باشند و ادعا کنند که با کم‌ترین خطا فعالیت خود را انجام می‎‌دهند؛ بنابراین اگر آن پایلوت را برای سایت نمایشگاه، آموزش ناشران و حتی آموزش مخاطبان انجام داده بودند، نتیجه بهتر و با خطای کمتری حاصل می‌شد.

حتی می‌توانستیم برای مخاطبان زمان‌بندی در نظر گرفت؛ به‌عبارت دیگر برای کسانی که بن کتاب داشتند، زمانبندی مراجعه هم تعیین می‌شد تا در ساعات خاصی به سایت مراجعه کنند، با این ترفند حجم ترافیک شکسته می‌شد. این‌ دست مسائل مواردی است که به نظر من قابل پیش‌بینی بود.
 
عقبری: به نمایندگی از یک ناشر در این نشست حضور دارم و باید از دید یک ناشر به مشکلات سایت نمایشگاه بپردازم. یکی از موارد مهم، دسترسی مردم به سایت و کتاب‌ها بود. کاربرها در دسترسی به کتاب‌ها مشکل داشتند و بعضا کتاب جدیدی را بارگذاری کرده بودیم و گاهی اوقات اسم دقیق کتاب را نمی‌دانستند و وارد صفحه ناشران و انتشارات سوره مهر می‌شدند. متاسفانه در این صفحه هم جایی برای کتاب‌های جدید یا تازه‌های نشر و پرفروش‌ها پیش‌بینی نشده بود و کاربر نمی‌دانست باید در کدام صفحه دنبال کتاب جدید نویسنده مورد نظر باشد.

علاوه‌براین مشکلات مربوط به هزنیه بن کتاب بود؛ باتوجه به آموزش کمی که در این باره داده شده بود، مردم مشکلات زیادی در استفاده از بن‌ها داشتند و توضیح کامل درباره نحوه استفاده از بن‌ها زمان زیادی از ما می‌گرفت؛ بنابراین این نقد در آموزش نمایشگاه مجازی کتاب وارد است. فکر می‌کنم یک مقدار سطح آموزش سایت پایین بود و نیاز داشت آموزش فرآیندهای اصلی سایت دقیق‌تر و کامل‌تر باشد. 
 
نکته بعدی، آزمون نرم‌افزار قبل از اجرا بود. به اعتقاد من از منظر فنی نیاز است که یک پلتفرم یا نرافزار، در یک بازه زمانی از منظرهای مختلف آزمون شود. احساس می‌کنم در این بُعد یک مقدار ضعف داشتیم و از قسمت‌های مختلف آزمون به‌صورت کامل انجام نشده بود و طول  
 
جناب فرح‌خواه چقدر با نقدهایی که مطرح شد، موافق هستید؟

فرح‌خواه: بخش عمده‌ای از مسائل و نقدهای مطرح شده، قابل‌تامل و در ظرف و مکان خودش قابل پذیرش است؛ منتهی مساله‌ای که شاید همیشه هم‌راستایی، برای رسیدن به یک پروژه موفق را کم می‌کند، این است که به هر دلیل برای انجام یک رویداد اینچنینی، نشست‌های مشترک کمتر برگزار می‌‌کنیم.  شاید دوستان از عمق کاری که در بخش فنی انجام شده اطلاع نسبی داشته باشند و به همان ترتیب ممکن است ما هم از برخی الگوهایی که در یک رویداد در نظر گرفته شد، در مقایسه با دوستان اطلاع واقعی‌تری نداشته باشیم؛ بنابراین پذیرش نقدها، کمک می‌کند در پروژه‌های بعدی بتوانیم موفق‌تر عمل کنیم، جه بسا در بخش تحلیل مشکلات برای نمایشگاه مجازی که قرار است، در آینده با عنوان «دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران» برگزار شود، فعالیت خود را آغاز و طرح‌مان را به‌‌طور کامل پیاده‌سازی کرده‌ایم. چه مصاحبه صاحب‌نظران که حاوی نکات مختلف است، چه نقدهایی که برخی دوستانه منتقل کرده‌اند و چه عمده مشکلات بخش ناشران، مخاطبان که در بخش مرکز پاسخ‌گویی منعکس شده است، همه به‌صورت مکتوب، دسته‌بندی شده و به دست من رسیده است و  در بخش تحلیل، برای نمایشگاه بعد، سعی می‌کنیم این موارد را لحاظ کنیم. منتهی اگر با این مقدمه به صحبت‌ها و نکاتی که دوستان ذکر کردند، بازگردم، سعی می‌کنم بیشتر از بُعد فنی به مساله بپردازم و در بحث سیاست‌گذاری که در اختیارات من هم نیست، ورود نکنم.

اینکه گفته شد، نمایشگاه مجازی کتاب تهران یک گرته‌برداری از تجربیات نمایشگاه فیزیکی شده است، حرف اشتباهی نیست؛ به این دلیل که اصلا تجربه مجازی اینچنینی وجو نداشته است که بتوان به‌عنوان الگو در نظر گرفت؛ البته نتیجه نیم‌نگاهی که به نمایشگاه‌های مجازی که در کشورهای توسعه‌یافته مثل آلمان که نمایشگاه کتاب فرانکفورت را برگزار می‌کند یا نمایشگاه چین، در این نمایشگاه مجازی کتاب تهران لحاظ شده است، منتهی تفاوتی که وجود دارد این است که تعریف نمایشگاه در فرانکفورت با تعریف نمایشگاه در ایران یک مقوله متفاوت است. در نمایشگاه فرانکفورت تا آنجا که بنده اطلاع دارم، بحث فروش کتاب مطرح نیست و بازه زمانی نمایشگاه هم به این شکل نیست. لذا طبیعی است که ما تعریفی از نمایشگاه کتاب در کشور ارائه می‌دهیم که بنابر سیاست‌های مورد نظر ، باید به این شکل برگزار شود. 

نمایشگاهی که در ایران برگزار می‌شود به‌طور عمده از دو بخش «رویدادها» شامل نشست‌ها، مذاکرات، بحث فروش رایت و تعاعاملات بخش فروشگاهی تشکیل شده است، که در نمایشگاه فیزیکی به آن پرداخته می‌شود و متاسفانه یا خوشبختانه همیشه بخش فروشگاهی، خیلی جذابیت داشته و بخش نمایشگاهی بیشتر مخاطب خاص داشته است؛ بنابراین با عنایت به اینکه الگویی برای نمایشگاه مجازی کتاب، در کشور نداشتیم و یک سبقه سی و چند دوره‌ای در نمایشگاه فیزیکی داشتیم، طبیعی است که با الگویی از نمایشگاه فیزیکی به سمت این رویداد مجازی می‌رفتیم.

نکاتی هم که آقای ذکایی درباره بخش رادیوی نمایشگاه و نشست‌های فرهنگی اشاره کردند؛ این نشست‌ها محصولاتی بود که از بخش رویداد نمایشگاه فیزیکی به ارث رسیده بود و می‌خواستیم بخش و جنبه رویدادی نمایشگاه را هم غنی کنیم؛ چه بسا که در بخش فروش، براساس برخی از نکاتی که ناشران اشاره کردند و تحلیل‌هایی که خودمان در بخش فروشگاهی داشتیم، نیاز بود که تعامل بین خریدار و فروشنده  در سامانه فروش کتاب را داشته باشیم.

نکاتی هم که ناشران درباره این ویژگی مطرح می‌کردند، نکات درستی بود؛ به‌عنوان مثال در نمایشگاه فیزیکی وقتی مخاطب به غرفه یک ناشر مراجعه می‌کرد، امکان داشت در تعامل با غرفه‌دار، کتابی فراتر از نیاز خود تهیه کند؛ که چنین ویژگی در نمایشگاه مجازی عملا مهیا نبود.

بحث بعدی درباره جنس کتاب‌ها بود. مثلا یکی از ناشران حوزه کودک به نمایندگی از ناشرانی که کتاب‌هایی با جنس خاص تولید می‌کنند به ما مراجعه کرده و نکاتی را یادآور شدند که کاملا هم نکات درستی است. یا بخش دیگری از ناشران می‌گفتند ممکن است درباره یک موضوع خاص چندین ناشر کتاب تولید کنند و این همیشه جای سوال برای مخاطب باشد که چرا تفاوت قیمت وجود دارد و ناشر یا فروشنده باید این فرصت را پیدا کند که درباره جنس و متریال و کیفیت کتاب خودش با مخاطب صحبت کند. لذا تمام این نیازها و تا حدی الگوگیری از نمایشگاه فیزیکی باعث شد که ما بحث رویدادها را در نمایشگاه مجازی کتاب داشته باشیم و اتفاقا تا جایی که بنده اطلاع دارم، در حوزه سیاست‌گذاری تصمیم‌گیری بر این است که بخش رویدادها در دوره‌های بعدی پررنگ‌تر هم بشود و فضای تعاملی در رویداد نمایشگاه مجازی بیشتر برقرار شود. که درست یا غلط بودن آن خود چای بحث دارد.

از موارد دیگری که اشاره شد، برگزار نشدن نمایشگاه پایلوت مجازی کتاب متناسب نبودن حجم تحقیقات در مقایسه با ظرفیت‌هایی که در عمل وجود داشت؛ این مسائل را چقدر به‌عنوان یک کارشناس فنی در این حوزه دخیل می‌دانید؟

فرح‌خواه: پیش از نمایشگاه کتاب تهران، نمایشگاه جنوب کرمان‌(جیرفت) را برگزار کردیم؛ اگرچه مخاطب قابل‌توجهی نداشت، اما از نظر کمیت، حضور ناشر در مقایسه با نمایشگاه‌های مشابه در سال‌های گذشته، قابل توجهی داشت و محدودیتی وجود نداشت. ویژگی‌های زیادی از پایلوت نمایشگاه جیرفت برای ما بازخورد داده شد، که در سامانه اعمال کردیم. از دو حیث تصمیم داشتیم، یک نمایشگاه پایلوت دیگر با وسعت بیشتر قبل از برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران در یکی از استان‌ها برگزار کنیم، یک از حیث اینکه مشکلاتی که از نمایشگاه جیرفت بازخورد شده و ما اصلاح کرده بودیم را مجددا محک بزنیم و دیگر اینکه در میدان بزرگ‌تری سایر ویژگی‌ها را محک بزنیم و مشکلات احتمالی را برطرف کنیم؛ که به‌خاطر فشردگی زمان و برنامه‌ریزی که در وزارتخانه انجام شده بود، این فضا مهیا نشد.

حتی در جلسات تحلیلی قبل از نمایشگاه ما به چندین الگو در نحوه برگزاری نمایشگاه رسیدیم، که اتفاقا از نظر تحلیلی زمان زیادی هم از ما گرفت؛ اما نهایتا با تصمیمی که گرفته شد الگوی جاری که در این دوره داشتیم، به‌عنوان الگوی منتخب در نظر گرفته شد.

در این الگوی منتخب هم پیشنهاداتی مبنی بر اینکه نمایشگاه بین‌المللی یا نمایشگاه کتاب تهران را به‌صورت تخصصی برگزار کنیم، مطرح شد؛ مثلا در یک بازه زمانی فقط کتاب‌های لاتین و عرب را عرضه کنیم، در یک بازه زمانی ناشران داخلی و به همین شیوه فضای این نمایشگاه را از نظر ابعاد کوچکتر کنیم تا از نظر فنی هم کیفیت سرویس‌دهی را بالا ببریم؛ اما باز به لحاظ سیاست‌گذاری موانعی وجود داشت که این امکان را به ما نمی‌داد. نکته‌ مهمی که از نظر فنی هم این امکان را سلب می‌کرد، بحث یارانه اعتباری بود که چطور یارانه اعتباری در بین مخاطب مدیریت را کنیم؛ اما به‌طور طبیعی نقد دوستان درباره ضرورت برگزاری بیشتر نمایشگاه پایلوت نقد درستی است و باید در نظر گرفته می‌شد؛ اما درباره بحث نمایش کتاب و موارد چاپ مشابه که مشکل ایجاد می‌کرد، اتفاقا در نمایشگاه جنوب کرمان درباره این مشکل بازخورد داشتیم. در این نمایشگاه موجودی صفر ناشران برای مخاطب قابل نمایش بود؛ زیرا رویکرد در نمایشگاه جنوب کرمان، علاوه بر فروش، بحث اطلاع‌رسانی مطرح بود؛ در نمایشگاه جنوب کرمان، کتاب‌های قابل فروش و هم کتاب‌های غیرقابل فروش ناشران برای مخاطبانی که دنبال محصول خاصی از ناشر هستند، قابل مشاهده بود. 

 بازخورد‌ها از نمایشگاه جیرفت، این نگاه را به مجری داد که این مساله ممکن است، مخاطب را سردرگم کند و در نمایشگاه کتاب تهران، این موضوع را به لحاظ فنی اصلاح کردیم، منتهی به دلیل منابع زیادی که برای ارائه این سرویس در بخش خرید کتاب مصرف می‌شد و اتفاقی که در روز اول افتاد، مجبور شدیم، برای احیای محور پروژه، بخشی را فدا کنیم؛ که همین بخش بود و طبیعتا چاپ‌های متفاوت کتاب‌ها را  نمایش می‌دادیم، کما اینکه این ویژگی برای ناشر وجود داشت که چاپ‌ها را غیر فعال کند، ولی فرآیند سختی برای ناشر بود و مخاطب را هم خیلی سردرگم می‌کرد.
 
درباره آموزش ضعیف در نحوه استفاده از بُن هم باید در نظر داشته باشیم که امسال نخستین سال استفاده از بُن اعتباری بود. به اعتقاد من بُن اعتباری یکی از آن اتفاقات بسیار بزرگی بود که خانه کتاب و ادبیات ایران، مشکلاتی که در سال‌های گذشته معمولا در همکاری با بانک‌های مختلف ایجاد می‌شد را به‌طور کامل برطرف کرد و از نظر شاکله کار، اتفاق بسیار مبارک و خوبی است؛ منتهی در نحوه ارائه به دلیل ناآشنایی مخاطبان و اینکه ما دیر توانستیم منابع یا بخش‌های آموزش را تهیه و به نحو مطلوب  در اختیار مخاطب قرار دهیم؛ به‌طور طبیعی نقطه و نقد درستی است و باید جزو اصلاحات قرار دهیم.

بحث نرم‌افزاری نمایشگاه از لحاظ برگزاری هم در چند بُعد قابل بحث است. در بخش مشکلات یا حملات سایبری، با همکاری سازمان فناوری اطلاعات و مرکز مخابرات، یک آزمون داشتیم و همه سامانه‌ها را با سه تیم موازی در تخصص‌های مختلف آزمون شد. در بحث عملکرد سامانه هم که مشکلات زیادی ایجاد کرد، ازمون‌های مختلفی انجام دادیم. حتی در یک ازمون حدود 15 میلیون و در ازمون دیگری 20 میلیون درخواست ایجاد کردیم، منتهی نکته قابل بحث در بخش فنی، این است که شبیه‌سازی کامل یک رویداد الکترونیکی از نظر تکنولوژیکی در عمل امکان‌پذیر نیست یا اگر امکان‌پذیر باشد، زمان بسیار زیادی می‌طلبد؛ اما ولی به‌هر حال تلاش شد اتفاقات، به کمترین حد برسد.  

نکته آخر اینکه به‌هر حال در برگزاری نمایشگاه موانعی هم از سمت خودمان می‌دیدیم؛ کما اینکه در گفت‌وگوها با مدیرعامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران قبل از برگزاری نمایشگاه، بار‌ها اعلام شد، پیشاپیش از مخاطبان و ناشران به دلیل مشکلات احتمالی، عذرخواهی ‌کنیم؛ بنابراین من هم به تبعیت از فرمایش وی و با توجه به مشکلاتی که برای مخاطبان و ناشران پیش آمده، همین جا عذرخواهی می‌کنم و تمام تلاشمان را به کار می‌گیریم، با کمک سایر دوستان در رویداد بعدی شرایط مناسب‌تری به لحاظ کیفیت سرویس داشته باشیم. 
 
عبدصالحی: از برگزارکنندگان نمایشگاه مجازی کتاب تشکر  می‌کنم که توانستند پروژه سنگین نمایشگاه مجازی کتاب را مدیریت کنند؛ کاستی‌ها و نقائصی هم در اجرا وجود داشت که ناشی از عوامل مختلفی بود. با توجه به سبقه فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در برگزاری نمایشگاه کتاب وجود دارد، شاید توقعاتی که دوستان از حوزه آی‌تی و نمایشگاه مجازی، توقع بالایی است. شاید خود ناشران الکترونیک همچنین دیدگاهی دارند که در سطح بین‌المللی هم  بتوانیم عرض‌اندام کنیم؛ اما با توجه به اینکه در حال برداشتن قدم‌های اولیه هستیم، نقصان‌هایی وجود دارد که با همکاری، امکان رفع آن‌ها وجود دارد. از نکات مهم، در بحث آی‌تی، اهمیت بودجه و امکانات قوی و زیرساختی است؛ علاوه‌براین فرآیندهایی که قرار است در آن سیستم اتفاق بیفتد، به لحاظ زیرساختی پلتفرم‌هایی که می‌توان ایجاد کرد، که باتوجه به تعداد مخاطب میلیونی سایت نمایشگاه  و تجربیاتی که در کشور وجود دارد، می‌توانیم از مشورت افراد با تجربه بهره‌مند شویم و برای این رویداد ملی با اهمیت لحاظ کنیم. در بحث نمایشگاه مجازی، ناشران توقع دارند، در بارگذاری کتاب‌ها، تغییر قیمت دستشان باز باشد. توقع دیگر برقراری تعاملات ناشران به ویژه ناشران کودک با مخاطبان است؛ بنابراین شاید باید رویکردی اتخاذ و زیرساخت‌هایی ایجاد شود که این بخش اضافه شود.
 
 ایجاد مرکز تماس ملی نیز مهم است؛ زیرا به نظر می‌رسد بیش از 10 تا 15 میلیون نفر مخاطب نمایشگاه کتاب تماس بگیرند و سوالات خود را مطرح کنند؛ که البته این مساله در سامانه نحستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران در سطحی پیش‌بینی شده بود و احتمالا در دوره‌های بعد این مسائل اصلاح خواهد شد. در بحث ویترین فروشگاهی هم می‌توان از ویترین‌های دیگری که در سطح بین‌المللی مثل سایت آمازون یا سایت‌های دیگری که در بحث فروش کتاب فعال هستند و نکات خاصی را لحاظ کرده‌اند، استفاده کرد و به لحاظ نمایشی، مخاطب را به خرید تشویق کند؛ علاوه‌براین وقتی یک سازمان بخواهد خودش به تنهایی همه کارها را انجام دهد، کمی غیر ممکن است. با رویکردهایی که ما در بحث زیرساخت داریم، بحث‌های فنی متفاوتی مطرح می‌شود تا بتواند یک سرویس مطلوب به مخاطب ارائه دهد. این مباحث بسیار پیچیده است که مطمئنم دوستانی که این سامانه را طراحی کرده‌اند با نحوه مدیریت سطح خدمات برگزاری اینگونه رویدادها آشنا هستند. به اعتقاد من این کار یک گروه بسیار قوی می‌خواهد که حداقل کارها را مدیریت کند. هرکسی از نگاه و منظر خودش به این سرویس‌هاتوجه کند و برای برگزاری نمایشگاه در اختیار موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران قرار دهد. امروز در کشور تجربیات و امکانات خوبی وجود دارد که اگر درست تصمیم‌گیری شود، شاهد برگزاری یک رویداد باشکوه خواهیم بود. 

 
ذکایی: آقای فرح‌خواه اشاره کردند که بخش جدی از مشکلات مطرح شده مربوط به حوزه سیاست‌گذاری بوده که قاعدتا در حوزه اختیارات ایشان نبوده است؛ اما نکته‌ای که وجود دارد این است که اگر دوستان در حوزه سیاست‌گذاری به این جمع‌بندی رسیده‌اند که  مثلا اگر می‌خواهند نشست‌های تخصصی را تقویت کنند باید عرض کنم که تجربه کردن و اساسا برگزاری پایلوت برای  این است که شما خروجی و بازخورد کار را دریافت و آن را اصلاح کنید. اگر قائل به این باشید که با وجود ایرادهایی که وجود داشت باز بخواهیم بر آن ایرادها صحه بگذاریم، اساسا پایلوت برگزار کردن فایده‌ای ندارد. 

درباره ایرادات سایت، پیشنهاد می‌کنم با انتشار فراخوان از تعداد محدودی ناشر در یک بازه زمانی محدود بخواهید، هر آنچه درباره ایرادات سایت به نظرشان می‌رسد؛ کوتاه منعکس کنند. قاعدتا بخش جدی از این ایرادات منعکس خواهد شد. منطقا باید مدل منطقی‌تری برای این نمایشگاه در نظر می‌گرفتیم، که در نظر نگرفتیم؛ ولی به همین نسبت می‌توانیم امیدوار باشیم با انعکاس نظر کسانی که در این حوزه ذی‌نفع بودند و متاسفانه شاید به نتیجه‌ای که باید نرسیده‌اند، به‌حصوص ناشران کوچک، بتوانیم این بازخورد را از آن‎‌ها داشته باشم که مشکلات سایت نمایشگاه را چه می‌دانند، کدام نکته باید اصلاح و کدام نکته باید اضافه شود؟ منطقی‌ترین راهی است که می‌توان برای آن در نظر گرفت.  
 

 
عبقری: بحث‌های خوب و کاملی در نشست مطرح شد و جا دارد به نکات مثبت برگزاری این نمایشگاه هم اشاره شود. به اعتقاد من از مهم‌ترین نکات نمایشگاه مجازی کتاب، کاهش هزینه‌ها بود.  مثلا ناشران شهرستانی هر ساله برای شرکت در نمایشگاه کتاب تهران، هزینه‌های زیادی متحمل می‌شدند؛ اما این نمایشگاه باعث کاهش چشمگیر هزینه‌ها، هم برای ناشران و هم مخاطبان کتاب شد.

دیده شدن ناشران کوچک‌تر از دیگر نقاط قوت و مثبت این نمایشگاه بود. در نمایشگاه فیزیکی غرفه‌های بزرگ‌تر برای ناشران قوی‌تر است؛ اما در این نمایشگاه چنین تقسیم‌بندی وجود نداشت و همه ناشرها در یک سطح می‌توانستند حضور داشته باشند و کتاب‌های خود را عرضه کنند. 

در جمع‌بندی باید بگویم که از نظر طراحی مهم‌ترین نکته دسترسی راحت مردم به محصولات است. یکی از مهم‌ترین اهداف این نمایشگاه فروش کتاب و کمک به ناشرها است که از این شرایط خارج شوند؛ پس قطعا باید دسترسی‌ها بیشتر و راحت‌تر شود، دسته‌بندی‌ها، پرفروش‌ها و کتاب‌های جدید برای هر ناشر نمایش داده شود و اینکه مردم خیلی راحت بتوانند کتاب‌های خود را با فیلترگذاری مناسب پیدا کنند. 

تسهیل فرآیندها هم خیلی مهم است؛ فکر می‌کنم آموزش به ناشران و مردم  باید به‌صورت کامل انجام شود. ضروری است، قبل از برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی، نشست‌هایی با ناشران یا نماینده آن‌ها برگزار و نظر‌سنجی شود؛ زیرا قطعا مواردی در نظر دارند که در طراحی می‌تواند کارساز و مهم باشد.
 
یک تجربه قابل توجه و همراه با خلاقیت هم انتشارات سوره مهر در طراحی و اجرای نمایشگاخه کتاب داشت. فکر می‌کنید این تجربه در ابعاد نمایشگاه سراسری و ملی چقدر قابل اجرا است و می‌توان به آن نزدیک شد که مخاطب را در فضای سه‌بعدی و نزدیک به نمایشگاه فیزیکی قرار دهیم.
 
در سوره مهر تجربه دو نمایشگاه مجازی داشتیم، نخست «انتهای راهرو 27»  که شبیه‌سازی سه بعدی از غرفه انتشارات سوره مهر در نمایشگاه فیزیکی بود  با توجه به اینکه دستمان در فضای وب بازتر بود، تا حدودی غرفه را بزرگ‌تر در نظر گرفتیم، دسته‌بندی کتاب‌ها مشخص بود و کاربر می‌توانست با ورود به سایت نمایشگاه در آن فضا قدم بزند و بعد با کلیک روی کتاب مورد نظر خود، وارد یک فضای دو بعدی و فرایند خرید کتاب شوند. تجربه دوم که با نام «نمایشگاه کتاب دفاع مقدس» برگزار شد، با توجه به تجربه قبلی توانستیم چهار ناشر دیگر را هم همراه  کنیم.  در این نمایشگاه همان طراحی سه‌بعدی را داشتیم تا کاربرها با حضور در نمایشگاه، احساسی نزدیک به نمایشگاه فیزیکی داشته باشند؛ بنابراین از طریق فضای سه‌بعدی دسترسی به کتاب‌های امکان‌پذیر بود و در فضای دو بعدی خرید انجام می‌شد. 

اگر قرار باشد این تجربه برای همه ناشران انجام شود، تا حدودی سنگین و وسیع می‌شود و نیاز به مطالعه بیشتر و کار فنی دقیق‌تری دارد؛ چراکه تعداد ناشران کل کشور- که قطعا همگی دوست دارند در این نمایشگاه حضور داشته باشند_ بسیار زیاد است؛ بنابراین نیاز است امکان‌سنجی انجام تا مشخص  شود آیا برگزاری نمایشگاه در آن سطح قابل اجرا هست یا خیر؟
 
عبد‌الصالحی: پیشنهاد من این است که اگر می‌خواهیم در این مسیر حرکت کنیم، باید نگاه رسانه‌ای درباره ارتباط با مخاطب داشته باشیم؛  بنابراین از حالا  می‌توانیم یک تلویزیون اینترنتی آنلاین برای نمایشگاه بعدی ایجاد کنیم تا همه در جریان قرار بگیرند و با مخاطبان کتاب بیشتر ارتباط برقرار کنیم؛ حتی می‌توانیم از نرم‌افزار‌های موجود دیگر هم استفاده کنیم و هرآنچه در طبق اخلاص داریم در اختیار خانه کتاب و ادبیات ایران قرار دهیم که بتوانیم این رویداد را به بهترین نحوه ممکن برگزار کنیم. باید از امکانات رسانه‌ای، بیشترین استفاده را ببریم. به‌عنوان یک فعال در عرصه نشر الکترونیک توانایی دارم کمک خوبی به خانه کتاب و ادبیات ایران برسانم و تلویزیون اینترنیی، رسانه‌ای، سرویس پیامک و این دست امکانات را در اختیار قرار می‌دهیم تا تجربه بهتری برای ارائه میلیونی برای کاربران داشته باشیم تا بتوانند با مولفین و ناشران ارتباط برقرار کنند.    
 
فرح‌خواه: باید از دوستانی که ما را نقد کردند، تشکر کنم، نقدها همه در دل خود دلسوزی دارد و به هدف بهبود اوضاع است و هیچ حب و بغضی در بیان نقدها نیست؛ که این در جای خود بسیار ارزشمند است و ما قطعا به آن توجه خواهیم داشت.

بحث نحوه نمایش کتاب‌ها که با نقدها و پیشنهادات متفاوتی همراه بود؛ جزو بحث‌های مهم و پرچالش برای خود مجموعه خانه کتاب و ادبیات ایران بود و ما هم به جمع‌بندی دقیقی نرسیدیم، لذا من هم همین‌جا اعلام می‌کنم که حتما از دوستانی که در این زمینه پیشنهاد مناسبی داشته باشند، استقبال می‌کنیم؛ علت آن هم این است که ما در نمایشگاه جیرفت و در بخش پایلوت، به فرض مثال در دسته‌بندی کتاب‌ها در حوزه تاریخ، یا زبان یا هر موضوع دیگری د رلیستی که مخاطب فاقد فیلتر جست‌وجو می‌کرد، پرفروش‌ترین و پربازدید‌ترین کتاب‌ها را صفحات اول نمایش می‌دادیم. این نحوه نگاه ما در نمایشگاه جیرفت باعث انتقاد بسیاری از دوستان، خصوصا ناشران کوچک‌تر شد؛ زیرا کتاب‌های برخی ناشران کمک آموزشی که از تربون رسانه ملی تبلیغ می‌شود، همیشه در صفحات اول نمایش داده می‌شد. اینجا این انتقاد به ما شد که ناشری که کتاب با کیفیت تولید می‌کند اما توانایی برای کتاب و نشر خود در رسانه ملی یا در سطح گسترده ندارد، در انتهای صف و بسیار پایین‌تر از این کتاب‌‎های کمک آموزشی قرار می‌گیرد. اگر هم این ناشرها را در ابتدای صف قرار می‌دادیم، باید ادله‌ محکمی ارائه می‌کردیم؛ لذا در نمایشگاه مجازی کتاب تهران الگو را به این شکل تغییر دادیم که کتاب‌هایی که در یک دسته‌بندی خاص نمایش داده می‌شود؛ جدیدترین چاپ کتاب در حوزه مورد نظر باشد. با این تفاسیر اگر دوستان باتوجه به تجارب خود، پیشنهاد مناسبی دارند، با در نظر گرفتن اینکه ما به‌عنوان نهاد اجرایی امکان این را نداریم که یک ناشر یا یک کتاب خاص را بیشتر در سایت نمایش بدهیم، به ما بدهند، ما حتما استقبال می‌کنیم. به انضمام اینکه ناشران کوچک هم باتوجه به ضوابطی که در نمایشگاه حضور داشت، امکان حضور پیدا کردند. حتی در جریان بودم که یکی دو ناشر که 20 سال امکان حضور در نمایشگاه کتاب تهران را نداشتند، در نمایشگاه مجازی کتاب تهران حضور پیدا کردند.

درباره دسترسی راحت‌تر به سایت و کتاب‌ها که جناب عبقری اشاره کرد، در اوایل عرایضم هم گفتم که در بحث جست‌وجو تحولات خوبی را برنامه‌ریزی کرده‌ایم. به انضمام اینکه در بحث نمای گرافیک سایت هم برای مخاطبان سایت تغیراتی اعمال می‌کنیم، که از لحاظ ثبت‌نام، نحوه دورود به سایت و بخش ناشران با سهولت بهتری کار انجام شود.
فراخوان ناشران برای بیان مشکلات سایت و نمایشگاه که آقایی ذکایی تاکید داشتند؛ اتفاق بسیار خوبی است؛ به انضمام اینکه در لابه‌لای صحبت‌هایم عرض کردم که بخشی از این انتقادات و پیشنهادها در مرکز پاسخگویی نمایشگاه منعکس شده و می‌شود. حتی اگر ناشری به صورت مستقیم پیشنهاد خود را مطرح نکند و کاربری مستقیم نقد نکند؛ زمانی که مشکل خود را مطرح می‌کند؛ اول اینکه که کاربر در مرکز پاسخ‌گویی مشکل را رفع می‌کند و دوم اینکه تکرار یک مساله باعث می‌شود که آن اشکال به صورت یک انتقاد کلی مستند و مکتوب می‌شود؛ که بخش عمده‌ای از آن به دست من رسیده و من همه آن‌ها را با جزئیات خوانده‌ام و در طراحی سایت رویداد آینده اعمال می‌کنم.

نکته آخر اینکه قبل از برگزاری نمایشگاه در یکی دو جلسه‌ای که در خدمت دوستان بودم، ذکر کردم که وقتی در کشور پروژه‌ای را انجام می‌دهیم؛ باید بضاعت کشور را هم ببینیم. زمانی که در یک کشور پیشرفته مثلا ایالت متحده را در نظر بگیریم، زمانی که درباره سرویس زیرساختی یا سرویس لجستیکی ارسال صحبت می‌کنیم، حداقل صحبت از 25 تا شرکت بین‌المللی در حوزه ارسال مرسولات با ابعاد مختلف و کیفیت سرویس‌دهی متفاوت روبه‌رو هستیم.

وقتی در کشور راجع به مویرگی‌ترین سیستم لجستیکی صحبت می‌کنیم، فقط با پست جمهوری اسلامی ایران و لاغیر روبه‌رو هستیم. همین الان هم در شرکت‌های خصوصی که در کشور ارائه سرویس می‌دهند، در بخش‌های مویرگی مرسولات خود را به پست می‌دهند تا پست به‌صورت مویرگی توزیع کند. در بحث نمایشگاه مجازی کتاب تهران انصافا پست خیلی خوب و فراتر از پیش‌بینی ما عمل کرد؛ اما به هر حال مشکلاتی هم وجود داشت.

همین موضوع را اگر در حوزه زیرساخت، در بحث اینترنت و شرکت‌های سرویس‌دهنده میزبان تعمیم دهیم؛ این هم موضوع جدیدی نیست. یعنی وقتی که شما با شرکتی در ابعاد ماکروسافت آژور کار می‌کنید، زمانی که شما به هر دلیلی درخواست افزایش منابع خود را می‌دهید، این اتفاق در کسری از ثانیه اتفاق می‌افتد؛ چراکه آن شرکت در کلاس جهانی سرویس می‌دهد. ولیکن همین اختلالی که ما در روز اول نمایشگاه داشتیم و ساعت 6 بعداظهر اعلام down time سایت کردیم و 18 ساعت بعد یعنی ساعت یک بعدازظهر فردا سایت را لانچ کردیم، بخشی از زمان ما علی رغم تلاش‌های مکرر شرکت‌هایی که با ما همکاری داشتند صرف تامین منابع و افزایش منابع سایت شد؛ هرچند که مجموعه‌هایی که ما با آن‎ها کار می‌کردیم، جزو 5 تا شرکت برتر کشور در این حوزه هستند؛ لذا این هم بضاعتی است که باید در کشور به آن توجه کنیم.

به‌طور کلی به لحاظ سیاست‌گذاری به ما گفته می‌شود یا این کار را انجام ندهیم، یا انجام دهیم و به‌صورت نسبی موفقیت را بسنجیم. که باز این در حوزه سیاست‌گزاری است و مربوط به حوزه من نیست. نکته‌ای که در بخش‌های مختلف تاسف‌بار است، این است که فراتر از تکنولوژی سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، وجود متخصص با کیفیت در کشور بسیار کم شده است و به هر دلیلی دسترسی به افرادی که تخصص و تجربیات خوبی دارند، مشکل است.
 
این نکته هم اشاره کنم روز اول که ساعت 6 بعداظهر down time سایت را درخواست کردیم، مجموعه همکاران فنی شرکت میزبان و یک تیم 27 نفره از شرکت دیگری که سیستم‌های کشینگ و سی‌دی‌ان سایت را پشتیبانی می‌کردند، همراه و در اختیار داشتیم؛ علاوه بر این دوستانی از پلتفرم اسنپ که در حوزه فنی کار می‌کردند و تمام سینیورهایی که ما به جهت دوستی با آن‌ها رابطه داشتیم را به خدمت گرفتیم؛ با این وجود 18 ساعت به‌طول انجامید.

لذا باید تمامی پروژه‌ها را در حد نسبی ببینیم؛ کما اینکه انتقادهایی که امکان برطرف کردن آن وجود دارد را با کمال میل می‌پذیریم و تمام تلاش خود را به کار می‌بندیم که این مشکلات را در گام‌های بعدی، برطرف کنیم و با شرایط مطلوب‌تر و کیفیت بهتری سرویس‌دهی داشته باشیم.
 
در رابطه با نمایشگاه مجازی کتاب در دوره‌های بعد هم تصمیماتی اتخاذ شده یا خیر؟

موضوعی که ما برای نمایشگاه بعدی به آن فکر می‌کنیم، استفاده اتباع –افراد غیر ایرانی که در ایران ساکن هستند-  از این سرویس است؛ زیرا به دلیل اینکه از ثبت‌اخوال استعلام می‌کردیم، فقط افراد دارای کد ملی امکان خرید داشتند. در حال رایزنی هستیم تا اگر بشود اتباعی که در کشور ما حضور دارند، خصوصا دانشجویان هم در دایره مخاطبان ما قرار بگیرند و امکان خرید کتاب از نمایشگاه کتاب مجازی را داشته باشند.

نکته دیگری که اگر سرویس پست و شرکت‌های خصوصی با در نظر گرفتن شرایط کشور امکان سرویس‌دهی گسترده‌تری داشته باشند، ارائه سرویس فرامرزی  است؛ تا ایرانی‌های مقیم کشورهای دیگر یا فردی از کشورهای دیگر که کتابی به زبان فارسی اختیاج دارد، امکان خرید از نمایشگاه را داشته باشند.