به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در فارس، در آئین رونمایی از کتاب‌های دو پژوهشگر شیرازی که شامگاه چهارشنبه 15 اردیبهشت 1400 به مناسبت یادروز شیراز برگزار شد، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان فارس با گرامیداشت روز شیراز، اظهار کرد: سال 99 به همت اهالی فرهنگ و هنر، شیراز پایتخت کتاب ایران شد، اما با شیوع کرونا، تمام برنامه‌ها تحت‌تأثیر این بیماری قرار گرفت؛ ازجمله بزرگترین رویداد یعنی نمایشگاه کتاب فارس برگزار نشد و قطعا برنامه‌هایی که برای این منظور تدوین شده هم تحت‌الشعاع قرار گرفت.
 
صابر سهرابی افزود: امروز شاهد رونمایی آثار نوشتاری 2 استاد ادبیات شهر شیراز هستیم. این عزیزان در راستای فرهنگ شیراز و فارس، زحمات بسیاری کشیده‌اند.
 
وی اضافه کرد: درحالی‌که در ابتدای هفته گرامیداشت روز شیراز به‌سر می‌بریم، آثار مصطفی ندیم و محمدرضا خالصی که هر دو هنرمند هستند و در هنر سرشناس، در راستای برنامه‌های ترویج کتاب و کتابخوانی، در عمارت تاریخی ایران‌مهر رونمایی شد.

 

تحقیق کردن دشوار شده است
در بخش دیگری از این برنامه، مصطفی ندیم؛ مولف و پژوهشگر شیرازی، ضمن ارج نهادن به برگزاری چنین رویدادی، تصریح کرد: تحقیق کردن در دوران کنونی دشوارتر از دشوار شده است.
 
نویسنده کتاب «اکبر دایی محمد (داش آکل)» با بیان اینکه چندی پیش کتاب «استانبول» اورهان پاموک، نویسنده ترک‌تبار را خوانده که اثری اتوبیوگرافی است، ادامه داد: با خودم عهد کردم که کتاب از 60 سال زندگی در شیراز بنویسم. بنابراین شروع  به تایپ کردم و طی 2 روز 30 صفحه نوشتم. کتاب پاموک در 2 میلیون نسخه در کمتر از سه ماه نایاب شده، درحالی‌که جای تأسف دارد که در یک بلاد فرهنگی مانند ایران، شمارگان ناچیز کتاب‌ها را شاهدیم.
 
وی در ادامه از سه منظر کتاب داش آکل را بررسی کرد و گفت: از منظر تاریخ‌نگاری چند سبک عمده داریم؛ اول سبک تاریخ سیاسی که در کشور ما هم رایج است. این شیوه با اینکه در میان دانشگاهیان رایج است، اما مخاطبی ندارد.
 
این استاد دانشگاه که خود را در نوشتن کتاب، پیرو مکتب «آنال» فرانسه می‌داند، افزود: سنت اتوبیوگرافی در فرهنگ ما ضعیف است، درحالی‌که تاریخ تخیلی در پی احیای این‌هاست. سومین سبک، رمان تاریخی است که در غرب خیلی طرفدار دارد و نویسندگان قدری به آن می‌پردازند. در ایران از دوره پهلوی اول، شاهد ظهور رمان تاریخی هستیم.
 
وی به شیوه ذبیح‌الله منصوری در این سبک اشاره کرد و گفت: سبک رمان تاریخی توسط منصوری به تحریف کشیده شد و ضعف و سستی‌های بسیاری به بار آورد که موجب این شد، عوام تاریخ‌دان شوند.
 
ندیم با بیان اینکه در دانشگاه‌ها، استادان نزدیک این سبک نمی‌روند، به مرور دوره ناصری پرداخت و در ادامه به دوره قاجار به عنوان یک دوره خاص اشاره کرد و افزود: چند فرد در شیراز خیلی نقش موثری داشتند، ازجمله کریم‌خان زند و در بین سلسله‌ها اتابکان خیلی نقش موثری داشتند. نادر و آغامحمدخان به شیراز ضربه‌های بسیاری زدند. حملاتی که به شیراز شد، در دوره قاجار بود. در دوره فتحعلی‌شاه، شهر شیراز مقداری رشد کرد.
 
وی با گریزی به شخصیت ناصرالدین شاه قاجار او را شخصیتی پارادوکسیکال در تاریخ ایران برشمرد که در هنر دستی داشت و به جد و واقع باسوادترین شاه ایران بود. به بیان این نویسنده، ناصرالدین شاه عکاس، شاعر و نقاش بسیار خوبی بود، اما صدها برابر این گفته، به دلیل روحیه استبدادی و بیماری‌های جسمی و روانی، ضربات بسیاری به ایران زد.
 
این استاد دانشگاه بیان کرد: برای کتاب داش آکل، یک سال فقط تحقیق می‌کردم و کتاب خواندم و تا آنجا پیش رفتم که بدانم زبان مردم چه بوده است.
 
وی با بیان اینکه رمان تاریخی همراهی ادبیات داستان‌نویسی و تاریخ است، ادامه داد: در رمان تاریخی، چربش با تاریخ است؛ اینجاست که کار برای نویسنده دشوار می‌شود. لذا سعی کردم کتاب داش آکل به شیوه داستانی باشد و برای آن 15 راوی انتخاب کردم.
 
ندیم درباره کتاب «پرنده و دیوار» هم اظهار کرد: جرقه اولیه این کتاب سال 73 با دیداری از زندان مرکزی شیراز و  قاتل زنجیره‌ای زده شد که 11 نفر را کشته بود. آذرماه 98 این کتاب را نوشتم و یک سال و 7 ماه تحقیق آن انجام شد که تلفیقی از عرفان و ادبیات است. این اولین تجربه من از تلفیق ادبیات و داستان‌نویسی و عرفان است. تمام شخصیت‌های داستان، زاده ذهن نویسنده هستند.
 


دومین دوره جایزه کتاب سال فارس برگزار می‌شود
مهدی امیدبخش؛ معاون فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان فارس نیز در این آئین، اعلام کرد: درصدد هستیم که دومین دوره جایزه کتاب سال فارس به دبیری علمی محمدرضا خالصی، برگزار شود. بنابراین به‌زودی فراخوان این رویداد که سال گذشته با فراز و فرودهایی همراه بود، ضمن برطرف کردن کاستی‌های دوره  نخست، منتشر خواهد شد.
 
در ادامه محمدرضا خالصی، نویسنده کتاب «گذرگاه تنگ تنهایی» با اشاره به روز شیراز به سخنرانی پرداخت: «یعقوبی» در کتاب «البلدان» می‌نویسد: «لیس لها منزل الا و فیه صاحبه بستان و فیه الثمار و الریاحین و البقول. در شیراز خانه‌ای نیست مگر آنکه صاحب خانه را بوستانی است و باغی و آن بوستان مملو از درختان و میوه‌ها و سبزینه‌هاست». این دلیل خوش‌سلیقگی شیرازی‌ها است که تا امروز هم از آن نشان می‌بینید.
 
به گفته این استاد دانشگاه شیراز، «ابن بطوطه» سیاح معروف اسلامی می‌نویسد: «و لیس فی المشرق بلدة فی حسن اسواقها و بساتینها و انهارها». در مشرق‌زمین هیچ شهری از لحاظ زیبایی بازارها و باغ‌ها و آب‌ها به شیراز نمی‌رسد». همچنین شاردن فرانسوی هم می‌نویسد: «هیچ را به زیبایی شیراز ندیده‌ام». این نیز دلیل بر زیبایی شیراز.
 
شیرازی‎‌ها همواره یکتاپرست بودند
خالصی در ادامه، اظهار کرد: ابن بطوطه در رحله‌اش می‌نویسد: «و حسن صور ساکنیها الا شیراز. از مردم شیراز زیباتر ندیدم». این هم دلیلی بر زیبایی مردم شیراز. همچنین «جنید شیرازی» در «شد الازار» می‌نویسد: «لم تتدنس قط بعبادة الاصنامپ». در شیراز در هیچ‌گاهِ تاریخ بت پرستیده نشده و این مردم همیشه یکتاپرست بودند. این هم دلیلی بر یکتاپرستی شیرازی‌ها.
 
به گفته مولف کتاب «مستوران قباب غیرت»، ابن بطوطه در رحله‌اش می‌نویسد: «فیدخل منه القراء یقروون با الاصوات الحسان و لیس فی معمور الارض احسن اصواتا بالقرآن من اهل شیراز (در هیچ کجای روی زمین به زیبایی و خوش نوایی قرائت قاریان قرآن در شیراز نشنیدم)». این هم دلیلی بر دیانت مردم شیراز. در شیراز به قول مقدسی در کتاب «احسن التقاسیم» مردم ادیان هیچ علامت مخصوصی نداشتند و همه در کنار هم زندگی می‌کردند.
 
وی در ادامه با بیان اینکه «ابوحیان توحیدی شیرازی» نیز در کتاب «الامتاع و الموانسه» از برگزاری جلسات آزاد اندیشانه در شیراز نام می‌برد که هر طریقت و اندیشه و نحله‌ای در آن آزادانه سخن می‌گفته، اظهار کرد: این هم دلیل آزادگی و آزاداندیشی و مدارای زیستی اهل شیراز. شیراز بی‌هیچ اغراقی، دارالعلم جهان اسلام است.
 
خالصی با بیان اینکه مکتب خوشنویسی اسلامی در این دیار به‌صورت تئوریک و عملی شکل گرفته، افزود: ابن مقله و ایجاد خطوط شش‌گانه که منبعث از خطوط پیش از اسلام ایرانی‌هاست و ادامه آن توسط دخترش و شاگرد دخترش «ابن بواب» که قرآن دست‌نوشته او اکنون در موزه «چستربیتی» در ایرلند موجود است و موجب اعجاب. در بخش تئوریک هم کتاب «فی علم الکتابه» ابوحیان توحیدی شیرازی نخستین کتاب در تئوری خوشنویسی اسلامی است که توسط اینجانب با مقدمه‌ای در زیباشناسی ابوحیان و متن عربی و ترجمه فارسی و تعلیقات و توضیحات در حال انتشار توسط انجمن خوشنویسان است.
 
وی گفت: نخستین کتاب مستقل در باب دوستی متعلق به ابوحیان توحیدی شیرازی تحت عنوان «الصداقة و الصدیق» است که اکنون توسط اینجانب با مقدمه‌ای طولانی در باب دوستی در قرن چهارم و ترجمه کتاب آماده چاپ است. نخستین کتاب در عشق الهی متعلق به «ابوالحسن دیلمی» از شاگردان مبرز «ابن خفیف شیرازی» در شیراز است، ذیل عنوان «عطف الالف المألوف».
 
این استاد دانشگاه شیراز بیان کرد: جان تا جمال جانان مدخلی بر زیست و اندیشه دیلمی که تاکنون از او اطلاع خاصی نداشتیم، توسط اینجانب نوشته و توسط شهرداری شیراز منتشر خواهد شد. کتاب سه جلدی ترجمه عطف الالف المألوف که در جلد نخست به بررسی زیست و کتاب او و در جلد دوم به ترجمه کتاب و در جلد سوم تعلیقات و توضیحات کتاب را به همراه دارد، آماده نشر است. البته کتاب چهار جلدی از رباط آسمان ازل تا کوچه‌باغ‌های شیراز که کتابی است در عشق‌شناسی تطبیقی در قرن چهارم، که اکنون توسط انتشارات سوره مهر در حال انتشار است.

 

این ادب‌پژوه شیرازی، ادامه داد: کتاب عطف الالف دیلمی در قرن چهارم یعنی سال 371 هجری نگاشته شده، درصورتی‌که کتاب سوانح العشاق احمد غزالی در سال 520 هجری یعنی 149 سال پیش از کتاب غزالی، کتاب دیلمی در عشق الهی نگاشته شده است و جناب روزبهان بقلی شیرازی نیز حدود یک سوم کتاب عطف را در کتاب عبهر العاشقین رونویسی کردند.
 
عرفای بیت‌المقدس به شیراز می‌آمدند و خاک شیراز را به تبرک می‌بردند
خالصی سپس به حضور عارفان بزرگ در شیراز اشاره کرد و با قرائت شعر «هزار پیر و ولی بیش باشد اند وی/که کعبه بر سر ایشان همی کند پرواز»، عنوان کرد: زرکوب شیرازی در «شیرازنامه» از عارفی در قرن دوم به نام شیخ محمد یاد می‌کند که او می‌گوید: «عرفای بیت‌المقدس به شیراز می‌آمدند و خاک شیراز را به تبرک می‌بردند». شیراز را «برج‌الاولیاء» می‌خواندند روزبهان ثانی در تحفة العرفان می‌گوید از سراسر دنیا می‌آمدند تا مشایخ فارس را زیارت کنند. جنید در شد الازار می‌نویسد: «اذا هی برج الاولیاء و موطن الاتقیاء».
 
به گفته این مولف شیرازی، بیش از 15 کتاب در حدود چهار قرن تنها اختصاص به نام عارفان بزرگ شیراز دارد که من در کتاب مستوران قباب غیرت مفصل شرح داده‌ام، یعنی به‌طور متوسط هر 25 سال یک کتاب.
 
وی همچنین به مکتب پزشکی شیراز و «ابن عجیم» اشاره کرد و گفت: مکتب نجوم و هیأت شیراز که ابوریحان بیرونی پرسش پاسخ‌های خود را از آنان می‌ستانده؛ مکتب فلسفی شیراز از ابوحیان توحیدی تا قطب‌الدین شیرازی تا «میر سید شریف» تا «محقق دوانی» تا «قاضی عضد ایجی» تا خاندان فرازمند دشتکی‌ها تا ملاصدرا ... است. مکتب عرفانی شیراز از حلاج، ابن خفیف، ابوالحسن دیلمی، ابن باکویه، روزبهان، سعدی، حافظ، ملاصدرا و صدها بزرگ دیگر.
 
خالصی اظهار کرد: مکتب نقاشی شیراز که به قول آن محقق مصری مادر مکاتیب نگارگری ایران محسوب می‌شود و مکتب فقهی شیراز که هم در بخش اهل سنت بسیار پرتأثیر است از رئیس نظامیه بغداد تا دیگران که در کتاب طبقات الشافعیه سبکی همه موجود است تا مکتب فقهی شیعی که فقهای شیعی معاصر یا پیرو مکتب فقهی اصحاب النجف مرحوم آخوند خراسانی هستند یا پیروان مکتب فقهی سامراء مرحوم میرزای شیرازی است.
 
مکتب ادبی شیراز چکاد بلند سعدی و حافظ
معاون فرهنگی جهاددانشگاهی فارس به مکتب معماری شیراز اشاره کرد و گفت: مکتب ادبی با دو چکاد بلند سعدی و حافظ که همه شاعران بعدی را تحت‌الشعاع خود قرار دادند؛ مکتب نثر فارسی از نصرالله منشی تا سعدی است.
 
وی با بیان اینکه مکتب زبان‌شناسی از سیبویه آغاز می‌شود، افزود: الکتاب او قرآن النحو خواندند و نحویان اندلس هر 15 روز یک بار الکتاب را ختم می‌کردند و این کتاب بیش از هزار شرح دارد. «کارتر» سیبویه‌شناس مشهور می‌گوید که سیبویه دوسوسور زبان‌شناسی جهان است.
 
مکتب ملامتیه پیش از نیشابور در شیراز وجود داشت
خالصی درباره این دو کتاب که به لطف اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس رونمایی شد، توضیح داد: کتاب «مستوران قباب غیرت» مدخلی بر تاریخچه ملامتیه شیراز از قرن دوم تا چهارم است که برای نخستین‌بار در جهان اسلام مطرح شده؛ تا پیش از این کتاب همه را عقیده بر این بود که مکتب ملامتیه در نیشابور به‌وجود آمده و همانجا نیز از میان رفته است، اما ما در این کتاب مدلل و مبرهن و مستند ثابت کردیم که این طریقه قبل از نیشابور در شیراز وجود داشته و قرن‌های متمادی نیز به زیست خود ادامه داده است و نام چهل تن از عرفای شیراز را در طی دو قزن یعنی قرن دوم تا چهارم هجری که 90 درصد آنان ناشناخته بودند و با کندوکاو بسیار و جست‌وجوی فراوان به‌دست آمدند، همراه با زندگی‌شان و طریقه ملامتی ایشان، مورد بررسی قرار گرفته است.
 
به گفته وی «در گذرگاه تنگ تنهایی» هم به ابوحیان توحیدی شیرازی اختصاص دارد که نابغه بزرگ تمدن اسلامی ـ ایرانی است و البته در کشور و شهر خودش سخت ناشناخته. «یاقوت حموی» در کتاب «معجم الادباء» می‌نویسد: «و لم ار احدا من اهل العلم ذکره فی کتاب و لا دمچه فی ضمن خطاب و هذا من العجب العجاب». بی‌نام و نشانی او از شگفت‌انگیزترین شگفتی‌های جهان است. زندگی او نمونه ستمی است که بر اندیشمندان این سرزمین رفته است. «محمدارکون» استاد دانشگاه سوربن فرانسه می‌نویسد که با این میزان اعجاب‌انگیز دانش ابوحیان واقعا سکوت درمورد او اعجاب‌انگیز است. او ده‌ها ویژگی داشت که هر کدام از آن‌ها باید منجر به کرنش دیگران نسبت به او می‌شد. البته مخالفتش با حاکمان و والیان وقت کم بی‌تأثیر در این سکوت رقت‌بار نیست. یاقوت حموی می گوید: «فهو شیخ فی الصوفیه و فیلسوف الادباء و ادیب الفلاسفه و محقق الکلام و متکلم المحققین و امام البلغاء».
 
معاون فرهنگی جهاددانشگاهی فارس، افزود: او پیر عارفان بود و فیلسوف ادبا و ادیب فلاسفه، محقق کلام و متکلم محققان و امام سخنوران بود. بعد می‌نویسد: «و هو مع ذلک فرد الدنیا لا نظیر له». او در تمام جهان بی‌همتا بود. او در همه زمینه‌های اندیشه‌ای استاد بود. در نحو استاد بود، لغت شناس منحصر به فردی بود، شاعر بود و از بزرگ‌ترین نقادان شعر به حساب می‌آمد، فقیه بود، پیر عارفان بود، فیلسوف بود، عالم به علم کلام بود، خوشنویس بود و صاحب اولین کتاب تئوریک در خوشنویسی، در علم قرائت قرآن صاحب‌نظر بود، بزرگ‌ترین نثرنویس زبان عرب به طور مطلق تا امروز است.
 
خالصی تاکید کرد: این کتاب درباره شخصیت برجسته اوست. البته به لطف حق کتاب هندسه آسمانی که در مورد زیباشناسی و ترجمه و تعلیق و حاشیه رساله علم الکتابه اوست و همچنین معرفت‌شناسی او. ترجمه کتاب الصداقة و الصدیق همراه با مقدمه‌ای طولانی در باب دوستی در قرن چهارم و اندیشه‌های فلسفی او از این قلم زیر چاپ و آماده چاپ است که به زودی در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌گیرد.
 


در پایان این برنامه با حضور مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس و داریوش نویدگویی؛ مدیر انتشارات نوید شیراز، کتاب‌‎های ذکر شده، رونمایی و از نویسندگان این آثار تجلیل شد.
 
خانه سنتی «ایران مهر» با بافت قدیمی و موزه مانند خود، یکی از بناهای تاریخی به‌جا مانده از سلسله قاجار است که حدود 133 سال (1304-1174) بر ایران حاکم است. قدمت این بنا به اواسط این دوره یعنی حدود 225 سال قبل باز می‌گردد. ساکنان این بنا از نوادگان فرصت الدوله شیرازی بودند که شاعر، حکیم و ادیب برجسته ایرانی بوده است. یکی از ویژگی‌های قابل توجه آن قرارگیری در قلب منطقه تاریخی شیراز و در نزدیکی مرکز شهر، مجموعه زندیه، مجموعه مشیر، ارگ کریم‌خان و دیگر مکان‌های جذاب تاریخی شیراز است.