خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در ایلام - محمد مرادی نصاری: ادبیات کُردی ایلام و کرمانشاه در سه دهه گذشته همراه با دیگر گویش‌های زبان کُردی در ایران مسیر تازه و پر فراز و نشیبی را طی کرده است. این ادبیات، فرآیند نوگرایی خود را از دهه شصت خورشیدی به شکل گسترده آغاز کرد و امروزه به درختی پر بار در شاخه‌های گوناگون ادبی تبدیل شده است.
یکی از شاخه‌های جوان و درخشان این گویش، ادبیات کودک است. پیوند کودک با زبان، پیوندی سرنوشت‌ساز و حیاتی است. زبان به‌عنوان میراثی مشترک، به منزله پاداشی برای کودک به شمار می‌آید که از ارضای بی‌واسطه امیال خود چشم می‌پوشد و به میانجی کلمات، وارد ساحتی دیگر از حیات نفسانی خود می‌شود که می‌توان آن را نظم نمادین یا قانون و تمدن نامید.
ریشه ادبیات کودک کُردی ایلام و کرمانشاه به اشعار فولکلوری برمی‌گردد که کودکان در بازی‌های خود زمزمه می‌کرده و همنشین غم‌ها و شادی‌های آنها بوده است. رد آمال و آرزوها و حتی اضطراب‌های کودک در اینگونه شعرها پیداست:
«حاجی‌له‌ق‌له‌ق مار هات/ مار گوڵه‌نگدار هات» یا «كاكه مه‌كوشه‌م هێمان مناڵم/ سێف نه‌ڕه‌سی سه‌رچه‌وک دارم» یا «مه‌ر سه‌ر گا بڕین مفت و ئاسانه؟/ حه‌ق گاكوڵ‌سێن، شای خوراسانه» و...
که همگی به شکلی تجلی ترس‌ها و اضطراب‌های روانی سرایندگان آنها بوده است و در موارد بسیار دیگر نیز تجلی سرخوشی‌ها و آرزوهای آنها: «قیڕ قیڕقوڕواقە/ ئەڵس یە رووژ پاکە» و...
در سال 1381 رضا موزونی در مجموعه شعر «یه‌ی شه‌و ئه‌گه‌ر بچیدن» در انتهای کتاب 10 شعر کودکانه قرار داده و در همان صفحات می‌نویسد:
«تا آنجایی که بنده سراغ دارم تاکنون کسی در استان کرمانشاه برای کودکان به زبان کُردی [کلهری] شعر نگفته و اگر موردی هم بوده، من بی‌اطلاعم.»
این شعرها را می‌توان نخستین آثار مکتوب شعر کودک کُردی جنوبی در دوره معاصر به حساب آورد. قالب اشعار دارای نوعی گسست از سنت شعر کودک فولکلور کردی ایلام و کرمانشاه است (که عمدتاً سه‌خشتی و مثنوی بوده است) و متأثر از شعر کودک در ادبیات فارسی، در قالب چهارپاره سروده شده‌اند. ذهنیت کودکانه، صمیمیت و زلالی اندیشه در جای جای این مجموعه به چشم می‌خورد:
«ئڕا چوه نیشی/ هه‌ڵس هلا که!/ واران‌هاتیه/ بچوو ده‌ر وا که!». هرچند به عنوان نخستین تجربه، از برخی کاستی‌ها نیز خالی نیست، همچون تصاویر و مفاهیمی انتزاعی: «ت خوه‌یشک ئاسمانی» و...
موزونی در اسفند 1383 مجموعه‌ای از تازه‌سروده‌های کودکانه خود را در قالب کتابی مستقل با عنوان «میمیگه جاڕووبه‌رقی» منتشر کرد.
یکی از شاخه‌های جوان و درخشان این گویش، ادبیات کودک است. پیوند کودک با زبان، پیوندی سرنوشت‌ساز و حیاتی است. زبان به‌عنوان میراثی مشترک، به منزله پاداشی برای کودک به شمار می‌آید که از ارضای بی‌واسطه امیال خود چشم می‌پوشد و به میانجی کلمات، وارد ساحتی دیگر از حیات نفسانی خود می‌شود که می‌توان آن را نظم نمادین یا قانون و تمدن نامید.
ریشه ادبیات کودک کُردی ایلام و کرمانشاه به اشعار فولکلوری برمی‌گردد که کودکان در بازی‌های خود زمزمه می‌کرده و همنشین غم‌ها و شادی‌های آنها بوده است. رد آمال و آرزوها و حتی اضطراب‌های کودک در اینگونه شعرها پیداست:
«حاجی‌له‌ق‌له‌ق مار هات/ مار گوڵه‌نگدار هات» یا «كاكه مه‌كوشه‌م هێمان مناڵم/ سێف نه‌ڕه‌سی سه‌رچه‌وک دارم» یا «مه‌ر سه‌ر گا بڕین مفت و ئاسانه؟/ حه‌ق گاكوڵ‌سێن، شای خوراسانه» و...
که همگی به شکلی تجلی ترس‌ها و اضطراب‌های روانی سرایندگان آنها بوده است و در موارد بسیار دیگر نیز تجلی سرخوشی‌ها و آرزوهای آنها: «قیڕ قیڕقوڕواقە/ ئەڵس یە رووژ پاکە» و...
در سال 1381 رضا موزونی در مجموعه شعر «یه‌ی شه‌و ئه‌گه‌ر بچیدن» در انتهای کتاب 10 شعر کودکانه قرار داده و در همان صفحات می‌نویسد:
«تا آنجایی که بنده سراغ دارم تاکنون کسی در استان کرمانشاه برای کودکان به زبان کُردی [کلهری] شعر نگفته و اگر موردی هم بوده، من بی‌اطلاعم.»
این شعرها را می‌توان نخستین آثار مکتوب شعر کودک کُردی جنوبی در دوره معاصر به حساب آورد. قالب اشعار دارای نوعی گسست از سنت شعر کودک فولکلور کردی ایلام و کرمانشاه است (که عمدتاً سه‌خشتی و مثنوی بوده است) و متأثر از شعر کودک در ادبیات فارسی، در قالب چهارپاره سروده شده‌اند. ذهنیت کودکانه، صمیمیت و زلالی اندیشه در جای جای این مجموعه به چشم می‌خورد:
«ئڕا چوه نیشی/ هه‌ڵس هلا که!/ واران‌هاتیه/ بچوو ده‌ر وا که!». هرچند به عنوان نخستین تجربه، از برخی کاستی‌ها نیز خالی نیست، همچون تصاویر و مفاهیمی انتزاعی: «ت خوه‌یشک ئاسمانی» و...
موزونی در اسفند 1383 مجموعه‌ای از تازه‌سروده‌های کودکانه خود را در قالب کتابی مستقل با عنوان «میمیگه جاڕووبه‌رقی» منتشر کرد.
این کتاب اولین کتاب شعر کودک کردی جنوبی (ایلام و کرمانشاه) است که دربرگیرنده 10 شعر کودک در قالب مثنوی است. یکی از نکات مهم این مجموعه رسیدن شاعر به زبانی کودکانه و تجربه‌ورزی او در اوزان مختلف هجایی است. از دیگر محاسن این کتاب تنوع در مضامین شعری است. هرچند شاید خود عنوان کتاب «میمیگه جاڕووبه‌رقی» بازتولید برخی کلیشه‌های جنسیتی است که جارو زدن و کار خانگی را مرتبط با جنس مونث می‌داند، با این حال موزونی با این کتاب خواندنی توانست خود را به عنوان یک شاعر جدی ادبیات کودک کُردی مطرح کند. او سپس با انتشار کتاب‌های «تاتی» و «ختی‌متی» جایگاه خود را به عنوان یکی از شاعران برجسته و پیشرو در این حوزه تثبیت کرد.
در ایلام با تاخیری چندساله شعر کودک شکل گرفت، کامران محمدرحیمی در مطلبی با عنوان «سرآغاز شعر کودکانه‌ی کُردی در ایلام» که در بهمن ماه 1390 در وبلاگ «ئیلام ئاسوو» منتشر شده است، با ذکر چند نمونه شعر کودک از مصطفی بیگی (رودووس فه‌یلی) این اشعار را به عنوان نخستین تلاش‌های شعر کودک کُردی در ایلام ذکر می‌کند. اما دو سال بعد، این جریان نوپای شعری در ایلام و کرمانشاه به یک رویداد مهم ادبی گره می‌خورد.
در اوایل سال 1392 با پیشنهاد خلاقانه عمران خودآموز (معاون وقت و مدیرکل فعلی فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ایلام) و میزبانی و تلاش انجمن ادبی وقت ایوان به مدیریت علی‌محمد محمدی، برای نخستین‌بار دبیرخانه دائمی یک جشنواره تخصصی شعر کودک کُردی در شهرستان ایوان با عنوان «مناڵ و مه‌لۊچگ» شکل گرفت. جشنواره‌ای بی‌سابقه در استان‌های ایلام و کرماشان که توانست بالندگی نهال نوپای شعر کودک کُردی ما را رقم بزند.
بسیاری از شاعران ایلام و کرمانشاه و سنندج و... - از جمله نگارنده - با اشتیاق فراوان برای مشارکت در این رویداد دلنشین فرهنگی، دست به خلق آثار کودک کُردی زدند. این جشنواره در پاییز 1392 برگزار شد و چهره‌های جوان و تازه‌ای را به جریان ادبیات کودک معرفی کرد؛ رویدادی که سال 1399 نیز چهارمین دوره خود را با عنوان جشنواره شعر کودک کُردی «مناڵ» پشت سر گذاشت.
در فاصله سال 1392 تا امروز، جریان شعر و ادبیات مناڵان در ایلام و کرمانشاه چهره‌های خلاق و تازه‌ای را به خود دیده است. بسیاری از کسانی که پیشتر سرایش شعر کودک را آغاز کرده بودند، با جدیّت در این دهه بر دامنه‌ی فعالیت خود افزودند و مهم‌تر اینکه علاوه بر شعر، داستان‌های کودکانه کُردی نیز در ایلام و کرمانشاه نگاشته شد.
انتشار ده‌ها عنوان کتاب بخشی از این فعالیت‌هاست: «کوورپه»، «ئه‌ور و خوه‌ر»، «مۊشلی مۊشان» و «نه‌ورووزانه» چهار مجموعه شعر از میثم خورانی، «رووی» و «قڵا» دو مجموعه شعر از کیومرث بلده، «کوڕ بۊچگ» داستان کودک اثر لیلی جعفری، «باخچه‌ی مناڵان» و «خه‌ره‌نگز و مووریژ» دو مجموعه شعر و شعرداستان از جمشید ویسی، «مه‌لۊچک زه‌رده» مجموعه شعر مجتبی کارخواهی، «باده‌وانێ ک چاخ بۊ» و «قیرقیر قورواقه» دو مجموعه داستان و شعر از زهرا مرادپور، «ژژوو خان» مجموعه شعری از نگارنده، ترجمه و چاپ چندین داستان کودک به کُردی مانند: «وه‌چگه‌مامراوی ناشرین» و... توسط سارو خسروی، شعرهایی از آژوان رازیانی، «م قووڕی چینییم» مجموعه شعر سالار شیرزادی، «ماسی» مجموعه شعر احمد بساطی، «ئایم وه‌فری» مجموعه شعر مهناز مرادی و... مجموعه‌های در دست انتشاری همچون: «جه‌نگه‌ڵ ئه‌لف‌بێ» مجموعه شعرسمیه فلاحی، «کی‌هاوکڵاس ئیمه‌س؟» و «چه‌پڵه‌ڕێزان» دو مجموعه شعر کودک اثر داریوش همتی و... که پرداختن به هر کدام از آنها می‌تواند گوشه‌ای از شعر و داستان کودک کُردی ایلام و کرمانشاه را روشن کند.
نظر شما