به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در خراسان جنوبی، به پاس قدردانی از کوشش‌های مرحوم مهدی آذریزدی نویسنده فقید یزدی و خالق مجموعه به یادماندنی «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب»، امروز 18 تیرماه با عنوان روز ملی ادبیات کودک و نوجوان در تقویم نامگذاری شده است. مناسبت‌هایی چنین، فرصت را جهت آشنا کردن کودکان با کتاب و بهانه‌ای برای ورود کتاب به زندگانی کودکان و نوجوانان فراهم می‌کند اما با وجود گذشت سال‌ها از این نامگذاری، همچنان جریان پرخروشی برای تولید آثار مختص کودک و نوجوان در کشور و به تبع آن در خراسان جنوبی ایجاد نشده و اندک نویسندگانی هم که وارد این وادی شده‌اند، اکنون با وجود گرفتاری‌های متعدد حوزه نشر و چاپ کتاب، آهسته‌تر قلم می‌زنند.

به مناسبت این روز، با «عبدالرضا صمدی» نگارنده کتاب‌های کودک و نوجوان در خراسان جنوبی گفتگو کردیم. این نویسنده 57 ساله بیرجندی با سابقه 30 سال خدمت در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان درباره اولین باری که شروع به نوشتن در این حوزه کرد، می‌گوید: از دوران دبیرستان علاقه‌مند به نوشتن برای کودکان بودم و مطالبم را برای مجلات مختلف خصوصا «کیهان» که مهمترین مجله آن روزهای کودکان بود، می‌فرستادم. در همان سال‌ها اشعاری هم که برای کودکان سروده بودم را به برنامه کودک رادیوی مشهد می‌دادم تا خوانده شوند.
 
به دلیل مشغله‌های کاری از فضای نوشتن برای کودکان دور شدم
 وی به سال‌های فعالیت در کانون پرورش فکر کودکان و نوجوان نیز اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: علاقه من به ادبیات کودک و نوجوان به واسطه حضورم در محیط کانون بیشتر شد. اما پذیرش مسئولیت در این فضا و به دلیل مشغله‌های کاری، ناچار از فضای نوشتن فاصله گرفتم و ارتباطم با مجلات قطع شد. جسته و گریخته داستان‌نویسی می‌کردم و این نوشته‌ها منجر به چاپ اولین اثرم با عنوان «قصه خاله و عمه نساء» در سال 73 و با تیراژ 40 هزار نسخه توسط کانون پرورش فکری کودک و نوجوان شد و تا الان نیز 8 بار تجدید چاپ و 100 هزار نسخه از آن منتشر شده است. این کتاب انگیزه خوبی برای ادامه راه به من داد تا هم بیشتر بنویسم و هم بیشتر بخوانم.

صمدی از چاپ دومین اثر خود با نام «تو نوک طلا هستی» در سال 91 سخن می‌گوید و می‌افزاید: این کتاب در سال 92 تا مرحله دوم انتخاب کتاب سال جمهوری اسلامی پیش رفت اما در مرحله نهایی رای نیاورد. سال 95 کتاب « بدون اجازه» برای گروه سنی دوره اول دبستان توسط انتشارات امیرکبیر چاپ شد و آخرین کار من کتاب « آن دورِ دور » در حال چاپ توسط انتشارات کنون پرورش فکری است.

وی با اشاره به سایر فعالیت‌های خود در حوزه نویسندگی، اضافه می‌کند: چندین اثر در زمینه بازنویسی خاطرات شهدا و زندگینامه شهدا با عناوین «جشن آتش» مربوط به خاطرات سردار شهید آخوندی، «ماموریت ویژه» مربوط به خاطرات شهید صفرعلی رضایی، «صبحانه در عراق» مربوط به خاطرات شهید احمد صمیمی ترک، «مرغ ایرانی» شامل خاطرات طنز یکی از رزمندگان دفاع مقدس، «فرشته‌های ساختمان چهار طبقه»، «رکاب زن» مربوط به زندگی شهید فرهاد فیروزی و «هدیه سفید» مربوط به خاطرات شهید جلال فطرتی نیز منتشر شده است. مجموعه شعر «روی بام کهکشان‌ها» آخرین کار من در حوزه دفاع مقدس بود که توسط نشر صریر به چاپ رسید.

این مولف کتاب کودک و نوجوان در خراسان جنوبی با بیان این که طی 5 تا 6 سالی که دیگر مسئولیتی در کانون بر عهده نداشتم و بازنشسته شدم، فعالیتم در زمینه داستان نویسی کودک و نوجوان به صورت جدی آغاز کردم، عنوان می‌کند: در این مدت حدود 200 اثر از داستان‌ها و اشعارم در مطبوعات کشوری کودک و نوجوان به چاپ رسید. ارتباطم با مجلات کشوری همانند «رشد» مجدد برقرار شد که شعر و قصه‌هایم برای کودکان را چاپ می‌کردند.

ادبیات کودکان به معنای ساده و پیش‌پااُفتاده بودن نیست
صمدی در پاسخ به سوالی درباره تفاوت ادبیات کودک و نوجوان با ادبیات بزرگسالان می‌گوید: تفاوتی از نظر ماهیت وجود ندارد، اگر می‌گوییم یک شعر باید تاثیر هنری ایجاد کند، همین هنرمندانه بودن و ناب بودن در شعر کودک نیز باید دیده شود و حتی بیشتر از حوزه بزرگسالان اهمیت دارد. ادبیات کودکان به معنای ساده بودن، پیش پا افتاده بودن و راحت بودن نیست بلکه ادبیات کودکان با توجه به گروه سنی و مخاطبی که دارد، باید از عناصر ادبی، حتی بیشتر از ادبیات بزرگسالان، بهره مند باشد.

به گفته وی، محدوده استفاده از کلمات در ادبیات کودکان سخت تر است. اگر در ادبیات بزرگسال با هزار کلمه سروکار داریم، در ادبیات کودکان این دامنه به 200 کلمه محدود می‌شود و شعر گفتن از میان این کلمات کار را دشوارتر می‌کند. در وهله دوم این سوال پیش می‌آید که آیا کودک خردسال نیازی به شعر دارد؟ پاسخ همه بله است اما آنچه که اهمیت دارد سبک شعرنویسی و استفاده از مفاهیم و مضامینی است که برای کودک علاوه بر جذاب بودن آموزنده هم باشد.
 
ادبیات تجلی روح و برانگیختن احساسات را در پی دارد
او یادآور می‌شود: یک شاعر کودک باید خلق اثر هنرمندانه را بلد باشد. عده ای به اشتباه تصور می‌کنند نوشتن برای کودکان راحت است و به این عرصه ورود می‌کنند و آثاری خلق می‌شود که کمکی به رشد ذهنی کودک نمی‌کند، به همین جهت باید موانعی برای ورود به این عرصه ایجاد کرد تا هر کسی این اجازه را به خود ندهد.

عبدالرضا صمدی در پاسخ به این پرسش که آیا ادبیات کودکان باید صد درصد تعلیمی باشد؟ توضیح می‌دهد: به عقیده من این گونه نیست، ادبیات باید پیامی را برساند اما نه به صورت مستقیم و در قالب یک بسته مشخص. بلکه هر جمله پیامی را درون خود نهفته داشته باشد. بخش مهمی از ادبیات، سرگرم کردن و پرکردن اوقات فراغت است. کودکان به ادبیات طنز نیاز دارند تا انرژی خود را تخلیه کنند. ادبیات تجلی روح و برانگیختن احساسات را در پی دارد و می‌تواند انسان را با مفاهیمی همچون صلح، دوستی، دفاع از سرزمین و ارتباط با خانواده آشنا کند و بسیاری از مفاهیم و ارزش‌های اجتماعی را به او بیاموزد. کودکی که بدون آشنایی با ادبیات و داستان بزرگ شود، شاید متخصص باشد اما متعالی نیست.
 
لزوم اختصاص بخشی از عملکرد آموزش و پرورش به کتابخوانی کودکان
وی با اشاره به این که متاسفانه امروز خیلی از کودکان ما توانایی نوشتن ندارند، ادامه می‌دهد: دلیل آن این است که بستر خواندن و نوشتن برای آن‌ها فراهم نشده است. به خاطر دارم زمانی در بیرجند مسابقه برگزار می‌کردیم و 500 نامه از سمت بچه‌ها به دست ما می‌رسید اما الان این گونه نیست و اگر همین روند ادامه داشته باشد و نتوانیم ارتباطی بین کودکان و ادبیاتی ایجاد کنیم، بخش بسیاری از کلمات فارسی را فراموش خواهند کرد و کلمات بیگانه جایگزین آن می‌شود.

نویسنده تخصصی کتاب‌های کودک و نوجوان در استان با بیان این که فعالیت‌هایی برای آشنا کردن بچه‌ها با مفاخر ادبی گذشته و بازنویسی آثاری همچون گلستان، بوستان، شاهنامه، مثنوی معنوی و ... انجام گرفته اما دسترسی به این کتب برای کودکان اکثر روستاهای دورافتاده فراهم نیست، یادآور می‌شود: آموزش و پرورش باید بخشی از تلاش خود را به کتابخوانی کودکان اختصاص دهد. همان گونه که در برخی کشورها داستان به عنوان کتاب درسی استفاده می‌شود و کودکان خود را به جای شخصیت‌های داستان گذاشته، آن‌ها را نقد می‌کنند، رفتارها را می‌سنجند و راهکارها و پیشنهادهایی برای حل مشکل شخصیت‌های داستان ارائه می‌دهند.
 
لزوم بازنویسی افسانه‌های خراسان جنوبی برای مخاطبان امروزی
صمدی در بخش دیگری از سخنانش درخصوص ادبیات کودک و نوجوان در خراسان جنوبی می‌گوید: بطور کلی وضعیت ادبیات در استان مطلوب نیست و تعداد کسانی که با علاقه و جدیت کار می‌کنند، خیلی کم شده. باوجود این که در خراسان جنوبی زمینه و عناصر متعددی برای کار ادبی در حوزه کودک و نوجوان وجود دارد اما روی بسیاری از این ارزش‌ها و قصه‌های بومی استان کاری انجام نگرفته است.

وی به اخذ مجوز نشر با نام انتشارات «شهر فرهنگ» برای تولید آثار مختص کودک و نوجوان در سطح خراسان جنوبی با توجه به مفاهیم و ارزش‌های استانی اشاره می‌کند و می‌گوید: سال 99 مجموعه داستان طنز «نظریه‌های بابا و مامان»  بر اساس ضرب المثل‌ها، از طریق این انتشارات به چاپ رسید تا علاوه بر آشنایی کودکان با این ضرب المثل‌ها و ارائه دادن کارکردهای جدید آن‌ها، گفتگو در خانواده به عنوان یک ارزش تلقی شود.

به گفته وی، کتاب «پسر پایتخت» زندگینامه دکتر غلامحسین شکوهی، پدر علم تعلیم و تربیت در ایران، در قالب داستان برای نوجوانان دیگر اثری بود که توسط این انتشارات به چاپ رسید. در حال حاضر نیز بر روی مجموعه ای پیرامون شخصیت‌های علمی برجسته استان شامل 7 پدر علم کشور که زادگاهشان خراسان جنوبی بوده است، در قالب مجموعه ای مصور برای گروه سنی دبستان کار می‌کنیم.

این مولف بیرجندی با بیان این که بازنویسی افسانه‌های خراسان جنوبی برای کودکان و نوجوانان از دیگر برنامه‌های این انتشارات است، ادامه می‌دهد: خراسان جنوبی از حیث تعداد و مفاهیم افسانه ای در وضعیت خوبی قرار دارد اما بسیاری از آن‌ها چه به لحاظ زبان و چه محتوا مناسب کودکان و نوجوانان نیست.
 
عبدالرضا صمدی با اشاره به اینکه در مفاهیم عام ادبیات کودک و نوجوان همانند شعر و داستان نیز به خلق اثر خواهیم پرداخت، بیان می‌کند: معتقدم بازآفرینی ، تولید صددرصدی محتوا نیست و با توجه به این که شرایط اجتماعی و موقعیت‌ها برای کودکان متفاوت و نو شده، داستان‌ها نیز باید متناسب با شرایط جدید خلق شوند، برای مثال دوران بیماری کرونا، تاثیرات اجتماعی فراوانی بر کودکان داشته و تا مدت‌ها باقی خواهد ماند، اما برای کنارآمدن کودک با این شرایط و پذیرش و عبور از این تحولات می‌توان از داستان بهره گرفت.
 
دسترسی به شبکه‌های توزیع کتاب در کشور برای کودکان ما بسیار سخت است
بخش بعدی گفتگوی ما درخصوص مراحل پس از تولید اثر برای کودکان و نوجوانان بود که صمدی در این باره می‌گوید: مشکل اصلی بعد از چاپ اثر آغاز می‌شود، زمانی که حمایت‌های لازم برای رسیدن اثر به دست کودک انجام نمی‌گیرد. از طرفی ویترین مناسبی برای اثری که در استان تولید می‌شود، در سطح کشور نداریم و دسترسی به شبکه‌های توزیع کتاب در کشور بسیار سخت است. همین موضوع موجب شده که آهسته تر کار را جلو ببرم.

وی با تاکید بر اینکه هدف از نوشتن درآمدزایی نیست، عنوان می‌کند: برای ادامه کار انتظار داریم همان هزینه ای که برای چاپ یک اثر کردیم بازگردد تا بتوانیم اثر بعدی را منتشر کنیم. این‌ها درحالیست که به طور میانگین برگشت سرمایه در استان ما 10 سال طول می‌کشد، مگر این که سازمان یا نهادی قبل از چاپ سفارش داده باشد یا بخشی از آن را پس از چاپ خریداری کند.

او یادآور می‌شود: «دعاهای شکلاتی» اثری برای کودکان است که قصد دارم در قالب چند مجموعه به چاپ برسانم اما فقط 3 مجموعه آن در مرحله صفحه آرایی است. مجموعه ای از سخنان و احادیث پیامبر در قالب داستان نیز آماده است اما به دلیل همین ترس از بازنگشتن سرمایه، فعلا برای چاپ آن دست نگه داشته ام.

مولف کتاب‌های کودک و نوجوان می‌افزاید: با توجه به شرایط فعلی ، تصور نمی‌کنم اتفاق خوبی در این حوزه رخ بدهد مگر این که حمایت‌ها جدی تر و سازمان یافته تر شوند، برای مثال امکان دسترسی به مدارس را فراهم شود تا از این طریق کتب را در اختیار کودکان قرار دهیم.

صمدی در پایان سخنانش می‌گوید: در حال حاضر در استان ما جوی باریکه ای از ادبیات کودک و نوجوان جریان دارد و هر کسی به صورت انفرادی کار می‌کند، اما باید امیدوار بود تا شرایط برای هنرمندان استانی و بروز خلاقیت‌های بیشتر در این عرصه فراهم شود.