فاطمه‌سادات میرعالی، نویسنده کتاب «حوض خون» با بیان اینکه این کتاب، خاطرات و روایت‌های ۶۴ نفر از بانوان اندیمشکی درباره فعالیتشان در بخش رختشویی البسه رزمندگان دفاع مقدس را شامل می‌شود، گفت: این بانوان در رخت‌شورخانه پشت جبهه‌ها با یأس، ترس و اندوه مبارزه کردند و اینک یاد شهیدای شهر اندیمشک را زنده نگاه داشته‌اند.
وی اظهار کرد: نبودن محتوای غنی در رابطه با فعالیت بانوان در دوران دفاع مقدس که از رشادت آنها محتوای مکتوبی وجود ندارد، یکی از انگیزه‌هایی بود که تصمیم گرفتم این کتاب را بنویسم.
کامران پارسی‌نژاد، داستان‌نویس و روزنامه‌نگار در رابطه با محتوای کتاب «حوض خون» گفت: با یک تورق کوچک، متوجه می‌شویم که چقدر پشت این کار تلاش بوده است. این اثر شناسنامه دارد و می‌تواند بازگوکننده حقایقی باشد. کار سرشار از معنویت و اخلاص است و به نوعی تلاش در این حوزه خودش نوعی مقاومت و پایداری است که نشان می‌دهد همچنان این جریان ادامه دارد.
وی اظهار کرد: استنباطم این است که حرکت خودجوش نویسنده باعث شده کار به ثمر برسد. نکته مهم این است که بین رشته‌های علوم انسانی همواره پیوند وجود دارد، اما در ایران به این موضوع اهمیت داده نمی‌شود. مثلاً جامعه‌شناسی ادبیات و تاریخ در ایران رشد نکرده و متخصصان خیلی در این زمینه دقت نکرده‌اند در حلی که اگر کتاب خاطرات را مطالعه کنند، در ثبت تاریخ و جامعه‌شناسی می‌تواند به آنها کمک کند و به نوعی این کتاب‌ها منابع دست اول به حساب می‌آیند. بنابراین بازخورد این کتاب باید در جامعه ادبی و بین جامعه‌شناسان دیده شود و از آن به‌عنوان منبع استفاده کنند.
پارسی‌نژاد افزود: داستان‌نویسان چون اکثرا در جنگ حضور نداشته‌اند، ناگزیرند به سمت خاطره بروند؛ یعنی ارتباط بین خاطره و داستان‌نویسی وجود دارد حتی در حوزه سینما، خاطرات دستمایه خوبی هستند و برای اینکه این اتفاق بیافتد نیازمند جریان‌سازی هستیم و این به صورت خودجوش صورت نمی‌پذیرد. معمولاً در این‌جا نقش متولیان فرهنگی مهم است. وقتی کتابی خلق می‌شود، بخشی از آن مربوط به جامعه هنری، ادبی و علمی می‌شود و بخشی دیگر باید مورد توجه متولیان فرهنگی قرار گیرد که ببینند چه جریانی برای آن می‌توانند ایجاد کنند. نسل جوان دستشان در حوزه جنگ خالیست و متولیان باید برای جوانان انگیزه ایجاد کنند و به سؤالات آنها پاسخ دهند.
وی عنوان کرد: خاطره دو وجه دارد. از یک سمت به ادبیات و از سمتی دیگر به تاریخ مربوط می‌شود. گاهی خاطره این‌قدر به تاریخ نزدیک می‌شود که عملاً خودش یک تاریخ است و جزء تاریخ شفاهی به حساب می‌آید. اما گاهی نویسنده هنرنمایی ادبی خود را به نمایش می‌گذارد. مثلاً خانم‌هایی که در دوران جنگ فعالیت می‌کردند، بخشی از خاطراتشان که در این کتاب نیز به آن اشاره شده دیدن گوشت بدن سربازان بوده که به لباس‌هایشان چسبیده بوده، در بخش تاریخی باید این موضوعات روایت شود اما در بخش ادبی نیز انتظار می‌رود نسبت به این موارد توجه و تمرکز شود و با بیان حالات روحی افراد، عمقی به ماجرا داده شود تا بر مخاطب تأثیر بگذارد. تاریخ گاهی‌اوقات خشک و گزنده است. بخشی از خاطره، تاریخ است، اما بخش مهمی از آن به ادبیات مربوط می‌شود و نویسنده باید حس و حال راوی را منتقل کند. درواقع نقش مصاحبه‌گر این‌جا مشخص می‌شود و نکته خوب این اثر نیز گزینش هوشمندانه خاطرات است که از تعداد زیادی از بانوان این خاطرات دریافت شده است.
احسان عباسلو، منتقد و نویسنده با اشاره به ویژگی‌های زنده بودن و قابل اعتماد و استناد بودن کتاب یا فیلم مستند گفت: اما برخی به اشتباه فکر می‌کنند وقتی می‌گوییم همه چیز ثبت و ضبط می‌شود، گویی مستند نمی‌تواند هدف‌دار باشد. در حالی که کتاب و فیلم مستند می‌تواند هدف داشته باشد و مستندنگاری می‌تواند تمرکزهایی در راستای اهداف خود داشته باشد. درمورد مصاحبه‌گرها مشکلی که معمولا وجود دارد این است که ساختار وجود ندارد و معمولاً ذوق فردی دخالت دارد و ساختار علمی موجود نیست. خوب است هدف کار تعیین شود و سؤالات برای مصاحبه‌گرها مشخص شود. اگر این کتاب به حاصل رسیده، نتیجه تلاش نویسنده و مصاحبه‌گرها بوده است.
وی اظهار کرد: خیلی جاها می‌توان برای پرکردن خلأها از تخیل استفاده کرد و حتی در تاریخ هم از تخیل استفاده می‌شود. کتاب «حوض خون» را که خواندم رسیدم به اینکه زن‌ها بخشی از جنگ ما هستند و برای آنها همیشه این جنگ و تأثیراتش وجود دارد. نقش زن‌ها در جنگ بسیار پررنگ‌تر از مردها بوده و پشتیبانی‌های آنها امروز در جبهه فرهنگی ادامه دارد و موجی از حضور بانوان را در حوزه نویسندگی می‌بینیم.
عباسلو بیان کرد: از خوبی‌های کتاب «حوض خون» این است که زن‌ها به سراغ زن‌ها رفته‌اند. زیرا زن‌ها معمولا حاضر نیستند حقایق زندگی خصوصی خود را به آقایان بگویند. بنابراین بخشی از زوایای جنگ را خود زنان می‌توانند استخراج و بیان کنند. مصاحبه‌گر باید هنر حرف کشیدن داشته باشد و بداند چه می‌خواهد و هدف خود را گم نکند و در این کتاب اهداف محقق شده است. گاهی باید تشخیص دهیم چه مواردی باید در کتاب درج شود و این به تجربه خاطره‌نگار برمی‌گردد. مثلا اصطلاحات تخصصی که در کتاب استفاده شده نشان می‌دهد، نویسنده به قالب آشنا بوده است. گاهی دوستان آنی تصمیم می‌گیرند به حوزه‌ای ورود کنند. نباید کارهای پروژه‌ای به افراد واگذار شود. خاطرات باید اهمیت و جذابیت داشته باشند و این ویژگی در خاطرات کتاب «حوض خون» دیده می‌شود.
وی عنوان کرد: گاهی در برخی آثار، خاطراتی آورده می‌شود که مخاطب خسته می‌شود، این موضوع در کتاب رعایت شده بنابراین برای مخاطب جذابیت دارد و از زبان ساده‌فهم استفاده شده است. اما در چینش خاطرات اگر خاطره اول و دوم جابجا می‌شد از لحاظ ساختار روایی و داستانی بهتر بود.
منتقد آثار ادبی معتقد است که یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات ما این است که فکر می‌کنیم وقتی پروژه‌ای کتاب شد، دیگر کار تمام شده در صورتی که این کار یک فرآیند است و یکی از کارها که باید مورد توجه قرار گیرد بحث توریسم ادبی است. مثلاً در گردشگری ادبی در حوزه دفاع مقدس مثل راهیان نور این کتاب می‌تواند ارائه شود و معرف جایی باشد که لباس رزمندگان در آنجا شسته می‌شده است.
میرعالی در ادامه این نشست در پاسخ به نقدهای صورت گرفته گفت: از بین مصاحبه‌شونده‌ها هم افرادی بود که از خاطراتشان کتاب نوشته شده و هم افرادی هستند که خاطرات آنها می‌تواند در قالب یک کتاب مجزا چاپ شود. اما هدف این بود که به همه بانوان که در دوران دفاع مقدس در حوزه رختشویی فعالیت می‌کردند، پرداخته شود. این کار گویی تکرار بود، اما هرکدام شرایط خاص زندگی خود را داشتند و با آن شرایط در این زمینه فعالیت می‌کردند. از طرفی هم خانم‌هایی که سال‌ها گمنام در زیر موشک فعالیت می‌کردند الان هم در سختی زندگی می‌کنند، اما باز هم در برنامه‌های مختلف پیش‌قدم هستند و رسالت کتاب این است که این افراد معرفی شوند.
وی اظهار کرد: دلیل اینکه بر برخی موضوعات کمتر تمرکز شده، این است که به مرور زمان، خاطرات فراموش شده است و من نیز سعی کردم کمتر از تخیل استفاده کنم. دلیل دیگر نیز این بود که برخی حوادث خیلی دردناک بود و خود مصاحبه‌شونده‌ها سعی می‌کردند وقتی لباس رزمنده‌ها را می‌آوردند، فضا را با خواندن صلوات و روضه تلطیف کنند. در زمینه فیلمنامه، هدف این است که کار پژوهشی قوی و غنی انجام دهیم و خاطرات شفاهی را ثبت کنیم و درواقع یک بعد کار تدوین آثار است، در مرحله بعد باید در اختیار حوزه رسانه و سینما قرار داده شود و فقط به کتاب اکتفا نشود.
کرمی، مسئول بخش تاریخ سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس با بیان اینکه بانوان در تاریخ کهن این سرزمین بسیار نقش‌آفرین بوده‌اند، گفت: با کاوش در سرزمین سوخته در سیستان و بلوچستان پی می‌بریم که بین هزاره سوم و چهارم، زنان آن منطقه از پایگاه اجتماعی بالایی برخوردار بوده‌اند. در تاریخ اسلام نیز در صدر اسلام نمی‌توانید رشد اسلام را ببینید و نقش حضرت خدیجه(س) را نبینید. حضرت فاطمه(س) یکی از بزرگواران است. یا این شعر را شنیده‌ایم که کربلا در کربلا می‌ماند اگر زینب نبود. زنان جامعه ایران به تأسی از الگوهای دینی در عرصه پیروزی انقلاب اسلامی بسیار نقش‌آفرینی کردند. پس از انقلاب درگیر جنگ شدیم. در حمله رژیم بعثی عراق به ایران که یک مقطع سرنوشت‌ساز کشور به حساب می‌آید و زندگی افراد جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد، یکی از گروه‌های تأثیرگذار، بانوان بودند.
وی اظهار کرد: 6 هزار و چهارصدوبیست‌وهشت شهیده در دوران دفاع مقدس داریم که از این تعداد، 500 نفر در صحنه نبرد شهید شدند و این آمار می‌گوید زنان چقدر حضور فعال داشتند. «حوض خون»، قسمت دوم نقش‌آفرینی بانوان در قسمت پشتیبانی جنگ را نشان می‌دهد. نکته‌ای که وجود دارد این است که بانوان در آن مقطع همه نقش‌های خود را یک‌جا ایفا کردند. در ادبیات فارسی که نگاه می‌کنیم در حوزه شعر، رمان و داستان می‌بینید که بانوان قلم‌های قوی داشته‌اند. چه کسی می‌تواند از شعر نام ببرد و از پروین اعتصامی یاد نکند. بعد از جنگ، ادبیات انقلاب و و مقاومت ظهور کرد. بانوان در این ادبیات نقش بارزی داشتند و آثار خوبی ارائه کردند. وقتی آثار به نویسندگی خانم‌ها رقم می‌خورد، چون خانم‌ها به لحاظ عاطفی و موجزنویسی تبحر دارند، نوشتههایشان اثربخشی بیشتری دارند. سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس با کمال میل در خدمت نویسندگان که قلم توانمندی دارند، هست و امید است بیشتر شاهد این گونه برنامه‌ها باشیم.
نظر شما