به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ ششمین روز از هفته کتاب و کتابخوانی به «ناشران، کتابفروشان و ارکان صنعت نشر» مرتبط است و در این زمینه، با محمد یوسفی، مدیر تولید واحد کودک و نوجوان انتشارات مهرستان برای آشنایی بیشتر با این انتشارات، روند تولید آثار و دغدغه‌های موجود در حوزه نشر کودک و نوجوان گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
 
چه‌طور وارد حوزه نشر کتاب کودک و نوجوان شدید؟
از سال 92 در حوزه کودک و نوجوان و در مدارس، معلم و مربی بودم. کم‌کم حوزه تدریس و کار با بچه‌ها من را به سمت ادبیات کودک کشاند و علاقه‌مند به این حوزه شدم. مدتی در قسمت کودک و نوجوان کتابفروشی سوره مهر در اصفهان فعالیت داشتم و بعد از آن، با انتشارات مهرستان آشنا شدم و به این بخش پیوستم. الان هم مدیر تولید واحد کودک و نوجوان این انتشارات هستم.

چرا، چه‌طور و از چه سالی کتاب‌های کودک و نوجوان انتشارات مهرستان به بازار کتاب آمدند؟
از سال 95 سنگ بنای انتشارات مهرستان گذاشته شد؛ با این دغدغه که ما باید برای خانواده‌ها و خانواده‌های دغدغه‌مند، درباره مسائل بومی، کتاب‌های بومی تولید کنیم که پاسخگوی دغدغه‌های خانواده‌های ایرانی باشد. کتبی که در حوزه خانواده در بازار موجود بود، عمدتا ترجمه بودند. در بعضی‌جاها به شدت پاسخگوی مسائل خانواده بودند؛ ولی در بعضی دیگر طبیعتا به دلیل فرهنگ و چالش‌های بومی‌ای که داشتیم، نمی‌توانستند پاسخگو باشند. پس انتشارات مهرستان برای اینکه بتواند به این دغدغه پاسخ دهد پا به عرصه نشر گذاشت و کتاب‌هایی برای خانواده تولید کرد. در سال 97 بنا به هدفی که انتخاب کرده بود، کودک و نوجوان را بخش مهمی از این خانواده دانست و قطعا خودش را موظف به این دانست که کودک و نوجوان باید تغذیه خوبی داشته باشند تا این خانواده بتواند خانواده‌ای باشد در جهت تعالی‌ای که مدنظر مهرستان است. بنابراین با اهداف مهمی، شروع به چاپ کتاب‌های کودک و نوجوان کرد که یکی از آن‌ها، رویکرد معرفی سبک زندگی ایرانی و اسلامی بود؛ اینکه بچه‌های ما با مسائل، کاراکترها و داستان‌های کوچه و خیابان خودمان آشنا شوند. ما در مهرستان بنای این را داریم که تا آن‌جایی که می‌توانیم موضوعات و شخصیت‌های داستان‌هایمان بومی باشند تا بچه‌هایمان بتوانند ارتباط بهتری برقرار کنند.

آیا محتوای آثار کودک و نوجوان مهرستان محوریت خاصی دارند؟
ما دو محور کلی را در واحد کودک و نوجوان پیش می‌بریم. یکی از محورها تحت عنوان پروژه اهل بیت است. کتبی است که جهت آشنا کردن بچه‌ها با شخصیت‌های بزرگ دینی و مذهبی خود مثل ائمه علیه‌السلام است؛ زیرا باید شخصیت و میراث علمی‌شان را به بچه‌ها معرفی کنیم و در این زمینه کتاب‌هایی هم در دست چاپ داریم. محور دومی که درنظر داریم کمی عمومی‌تر و با رویکرد تربیت‌های هشت‌گانه است. ما درباره این تربیت‌ها تحقیق و با روان‌شناسان و متخصصان علوم تربیتی مختلف گفت‌وگو کردیم و یک سند تربیتی نوشتیم و تربیت را در هشت‌محور و مبنا دسته‌بندی کردیم. ما اکنون در این مسیر هستیم که درباره هر هشت تربیت بتوانیم کتاب داشته باشیم. قطعا هنوز به آن مطلوب نرسیده‌ایم و بعضی از تربیت‌ها را کار نکرده‌ایم؛ ولی در مسیر کار کردن این محورها هستیم.

روند انتخاب آثار در مهرستان چه‌طور است؟ آیا به تعدادی از نویسندگان مشخص، موضوع سفارش می‌دهید یا راه جذب نوقلم‌ها هم باز است؟
ما در دریافت آثار چهار رویکرد داریم؛ یکی سفارش اثر است. ما موضوعات را درنظر می‌گیریم، تحقیقاتی انجام می‌دهیم و متناسب با آن تحقیقات، حس می‌کنیم سبک بعضی از نویسندگان به آن موضوع مرتبط می‌شود. با نویسندگان ارتباط می‌گیریم و از آن‌ها طرح داستان می‌خواهیم. طرح را که پسندیدیم با نویسنده پیش می‌رویم و کتاب تولید می‌شود. این رویکرد ما معمولا با نویسندگان مطرح است. رویکرد دوم پیشنهاد اثر است که خط‌کشی خاصی ندارد؛ یعنی این‌طور نیست که حتما نویسنده اثر چاپ‌شده‌ای قبل آن داشته باشد؛ پس در این بخش نوقلم‌ها هم می‌توانند برایمان اثر بفرستند. در همین راستا کتاب‌هایی را داریم که نویسنده کتاب دومش یا کتاب اول کودک و نوجوانش بوده است. برای ما در رویکرد پیشنهاد اثر، خودِ اثر مهم است. در این مرحله ما سه سطح ارزیابی داریم؛ ارزیابی تخصصی که اگر کتاب از حقایق تاریخی یا علمی استفاده کرده است به متخصص آن حوزه ارجاع می‌دهیم. سطح دوم، ارزیابی حرفه‌ای است که سعی می‌کنیم آثار را برای نویسندگانی که سطح بالایی دارند و جوایز معتبری کسب کرده‌اند بفرستیم و نظر تخصصی‌شان درباره داستان را جویا شویم. به نظر من مهم‌ترین سطح ارزیابی ما، سطح سوم است که ارزیابی مخاطبان است. اکنون ما با مدارس مختلف ارتباط داریم و آثار را در اختیار دانش‌آموزان و رده‌های سنی مرتبط به داستان قرار می‌دهیم و بازخورد می‌گیریم و آن را در اختیار نویسنده قرار می‌دهیم. پس ما در رویکرد پیشنهاد اثر چنین عملکردی داریم.
رویکرد سوم ما فراخوان محدود است. فراخوانی بین نویسندگان مطرح کشور مطرح می‌کنیم؛ یعنی یک موضوعی را درنظر می‌گیریم و به آن‌ها می‌گوییم در این‌باره کتاب می‌خواهیم. فهرست 50 الی 100 نفره‌ای از نویسندگان داریم و معمولش این است که هر نویسنده‌ای که تمایل داشته باشد برایمان طرح داستان می‌فرستد و مراحل طی می‌شود. رویکرد سوم یک تفاوتی با رویکرد اول دارد؛ اینکه در رویکرد سوم ما صرفا موضوع را مطرح می‌کنیم؛ ولی در رویکرد اول جزئیات بیشتر است و سراغ نویسندگان محدودی می‌رویم.
رویکرد چهارم در دست اقدام است و هنوز واردش نشده‌ایم؛ ولی همه برنامه‌ریزی‌هایش انجام شده است. در این رویکرد می‌خواهیم در قالب یک مدرسه نویسندگی و در یک پروسه آموزشی و زیر نظر استادان باتجربه، علاقه‌مندان را جذب کنیم و آموزش دهیم. درنهایت آثار منتخب را چاپ می‌کنیم تا ادای دینی شود برای بچه‌هایی که علاقه‌مندند بنویسند و وارد حوزه نویسندگی شوند.
 
رویکرد چهارم گروه سنی نوجوانان را هم دربرمی‌گیرد؟
بله، محدودیت سنی نخواهد داشت.

به نظر شما کودکان و نوجوانان امروز ایران، چه‌قدر کتاب می‌خوانند؟
سوال سختی است؛ چون شرایط اجتماعی ما بر این مولفه‌ها تأثیر می‌گذارد. من معلم هستم و به طور مستقیم با بچه‌ها در ارتباطم. نسبت به نسل‌های قبل طبیعتا به دلایل مختلف مثل حضور تکنولوژی و بازی‌ها مطالعه کتاب کم شده است؛ اما روزنه‌ی امیدی دارم و این است که مخاطبان تخصصی‌تری و آگاه‌تر شده‌اند. به نسبت دوران نوجوانی ما، نوجوانان امروزی می‌دانند که چه حوزه ادبی را دوست دارند و چه نویسندگانی در آن حوزه می‌نویسند. این اتفاق خیلی خوبی است. یکی علمی-تخیلی دوست دارد، یکی وحشت و دیگری خاطره‌نویسی مثل خاطره‌های شهدای دفاع مقدس. اینکه امروزه بچه‌ها مشخص کرده‌اند که در چه حوزه‌ای علاقه به خواندن دارند اتفاق خوب و مبارکی است؛ اما این مساله کتابخوانی در کنار آن بحث‌های تکنولوژی، چالشی است که ما همچنان با آن روبه‌رو هستیم؛ ولی من معتقدم اگر ما بتوانیم کتاب‌های خوب و با کیفیت در اختیار بچه‌ها بگذاریم قطعا مخاطب ما وقت خاص و جداگانه‌‌ای برای کتاب خواهد گذاشت. همان‌طور که ما برای چند کتاب این را تجربه کرده‌ایم. برای مثال درمورد مجموعه چهار جلدی «ماجرای من و بقیه»، بچه‌ها از ما مطالبه می‌کنند که جلدهای بعدی آن کِی می‌آید.

چه‌قدر به سلیقه مخاطبان در تولید کتاب‌ها توجه دارید و تا چه حد سلیقه‌سازی می‌کنید؟
در بحث توجه به سلیقه مخاطب، به واسطه ارتباط مستقیمی که با مخاطبان‌مان داریم فهمیده‌ایم به همان بحث ژانر و ادبیات گمانه‌زن علاقه‌مندند. در این زمینه، اکنون در مهرستان برنامه مدونی برای ورود جدی به ادبیات گمانه‌زن در ژانرهای مختلف داریم. ادبیات گمانه‌زن چهار زیرژانر دارد: وحشت، فانتزی، علمی-تخیلی و معمایی و جنایی. ما سعی کرده‌ایم به طور تخصصی وارد این چهار ژانر شویم و مخصوصا برای مخاطب نوجوان‌مان قطعا رمان‌هایی در این ژانرها نوشته خواهند شد. الان البته تا حدی هم به سمتش رفته‌ایم. بعضی از کتاب‌های رمان نوجوان ما در ژانر ماجراجویانه قرار می‌گیرند، و در ژانر فانتزی هم کتاب در دست تولید داریم.
اما در مساله سلیقه‌سازی، ما رویکردی را در پیش گرفته‌ایم که تقریبا پرهزینه است؛ نه فقط هزینه مادی، حتی هزینه وقت و انرژی. اینکه خودِ بچه‌ها را در فرایند تولید کتاب درگیر کرده‌ایم. مخاطبان تخصصی داریم که هم در ارزیابی مخاطب به ما کمک می‌کنند و هم در بخش گفت‌وگو با نویسنده‌ها. ما با نویسندگان مختلف ویدیوکنفرانس یا جلسه حضوری گذاشته‌ایم و بچه‌ها را دعوت کرده‌ایم تا با نویسنده گفت‌وگو کنند. وقتی آن‌ها در فرایند تولید کتاب شریک می‌شوند، راجع‌به موضوع نظر می‌دهند و با نویسنده وارد گفت‌وگو می‌شوند. به نظر من فرایند سلیقه‌سازی تا حدی در این بخش‌ها می‌تواند دیده شود؛ چون سلیقه‌سازی نوعی فرهنگ‌سازی و خیلی سخت است. باید بدانیم که شاید کاملا طبق برنامه‌ریزی پیش نرود؛ چون مخاطب ما پیچیده است و شرایط اجتماعی هم روزبه‌روز پیچیده‌تر می‌شود، پس این سلیقه‌سازی کار خیلی سختی است. کاری که ما کردیم این است که این سلیقه‌سازی را از طریق خود مخاطب انجام می‌دهیم. اتفاقا نویسنده‌هایی هم بوده‌اند که گفته‌اند بهترین جلسه عمر ما بوده است؛ اینکه با نوجوانان ارتباط گرفتند، گفت‌وگوی تخصصی شکل گرفت و این گفت‌وگو با بچه‌ها ایده‌های زیادی را در ذهن نویسنده ایجاد کرد.

گریزی هم به وضعیت ناشران بزنیم؛ به نظر شما مشکلات ناشران در حوزه تألیف چیست؟
حوزه تألیف کار سخت‌تری از حوزه ترجمه است. ما در مهرستان ریسک بالایی را پذیرفتیم و به نوعی قمار کردیم که در بحث تألیف وارد شدیم. در این حوزه مشکلاتی وجود دارد؛ یکی اینکه نقدینگی که از نشر خارج می‌شود، چندین برابر نقدینگی‌ای است که در حوزه ترجمه اتفاق می‌افتد حتی با خرید رایت. یکی از بزرگترین چالش‌های تألیف همین نقدینگی است و پرهزینه بودن تولید کتاب. چالش دوم بحث زمان‌بر بودنش است؛ چون فرایند تولید یک کتاب از خود نویسنده تا ارزیابی‌ها، اصلاحات، ویراستاری، صفحه‌آرایی و تصویرسازی جلد، تقریبا یک‌سال زمان می‌برد. این زمان برای سرمایه‌گذاری در این حوزه زمان زیادی است؛ چون منِ ناشر اول سال نقدینگی خودم را خارج می‌کنم و پرداخت‌هایم را انجام می‌دهم و سال آینده هزینه به من برمی‌گردد و قطعا چالش‌های اقتصادی‌ای را برایمان به وجود خواهد آورد. البته اگر ما کتاب خوب و باکیفیتی تولید کنیم هزینه تا حدی جبران می‌شود؛ ولی به هرحال چالش بزرگی در حوزه تألیف است. چالش بعدی این است که با وجود پرهزینه بودن، نمی‌توانیم قیمت پشت جلد را از یک حدی گران‌تر کنیم. باید ظرفیت مخاطب بازار را ببینیم. این هم چالش مهمی است که چه کنیم هم مخاطب قدرت خرید داشته باشد و هم ما ورشکست نشویم.

با توجه به همه چالش‌هایی که ذکر کردید، آینده آثار تألیفی کودک و نوجوان را چه‌طور می‌بینید؟
مشخصا در حوزه کودک و نوجوان آینده خوبی داریم؛ به خاطر نهادهایی که در این چندسال دارند خوب کار می‌کنند، مثل شورای کتاب کودک، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و استادان این حوزه که به صورت شخصی یا همکاری با این نهادهای رسمی، کلاس‌هایی را برگزار می‌کنند. قطعا آینده خوبی در پیش داریم؛ زیرا مخاطب نوجوان امروز ما دسترسی به اطلاعات بیشتری دارد و خیلی راحت‌تر می‌تواند آموزش ببینید، مخصوصا بعد از کرونا که آموزش مجازی رسمی شد، استادانی مثل آقای شمس، شاه‌آبادی و دیگران کلاس مجازی برگزار کردند و مخاطب از آن مساله حضور در تهران رها شد و گریز از مرکز شکل گرفت. این اتفاق باعث شناسایی و شکوفایی استعداد در سراسر کشور می‌شود و خداراشکر الان داریم ثمره‌اش را می‌بینیم. برای مثال یک نوجوان شیرازی 17 ساله برای ما اثر طنزی فرستاده است که سطحش در حد نویسندگان طنز شناخته‌شده کشور است. قطعا به آموزش بیشتر نیاز دار؛ ولی استعدادش شکوفا شده است. او گفت در آموزش مجازی داستان‌نویسی شرکت کرده و از آن طریق یاد گرفته است. این نشان می‌دهد آینده این حوزه روشن است.

هفته کتاب است؛ برای دست‌اندرکاران حوزه نشر یا مخاطبان کودک و نوجوان ایرانی پیشنهادی دارید؟
نسبت به متولیان فرهنگی کشور که پیشنهادات و حتی گله‌ها بسیار است؛ برای مثال قیمت کاغذ و صحافی و چاپ خیلی گران شده است و این افسارگسیختگی در قیمت‌ها برای ناشر حکم مرگ را دارد. امیدواریم حرف‌هایی که در این زمینه گفته شده است عملی و وضعیت بهتر شود تا ناشران بدون درگیرشدن در یک‌سری مسائل، فقط به فکر تولید کتاب‌های باکیفیت باشند.
به مخاطب کودک و نوجوان هم پیشنهادی دارم و این است که در زمانه کنونی، قطعا ناشران کودک و نوجوان به این مخاطبان احتیاج بیشتری دارند و بچه‌ها می‌توانند با ناشران در ارتباط باشند و اتفاق بهتری در حوزه کتاب رقم بزنند؛ چون ورود آ‌ن‌ها به حوزه نشر و کتاب به ما کمک می‌کند کیفیت آثار را بالاتر ببریم.


سی‌امین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار «ما همانیم که می‌خوانیم» از 21 تا 27 آبان‌ماه 1401 در سراسر کشور برگزار می‌شود.