به گزارش خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا) در بوشهر، آیین رونمایی از مجموعه‌ شعر «از من، منِ دیگری برون خواهد زد» اثر معصومه افکارآزاد به همت محفل ادبی شعر و آفتاب با حضور سیدقاسم یاحسینی، مورخ اجتماعی و پژوهشگر جنوبی؛ بشیر علوی، نویسنده و منتقد ادبی و جمعی از اهالی شعر و ادب استان شامگاه چهارشنبه، (5 بهمن‌ماه) در کتابخانه عمومی خلیج فارس برگزار شد.

سیدقاسم یاحسینی در بخش نخست این آیین با خواندن رباعی: «ذهنیت خود را به جهان بینا کن/ آثار تعصب از سرت اِمحا کن/ اینجا خطرات «پیش‌بینی» شده است/ یک در جلو چشمِ شعورت واکن!» گفت: چهارمین مجموعه شعر خانم افکارآزاد به‌نام «از من، من دیگری برون خواهد زد» در واقع دفتری از مجموعه 168 قطعه رباعی است که این اتفاق نیکی در حوزه شعر جنوب به‌ویژه شعر زنان است و امیدواریم در آینده‌ای نزدیک، شاهد انتشار دهمین اثر این شاعر در اینجا باشیم.

این مورخ و نویسنده افزود: مایل هستم در این جلسه، به طرح دو پرسش بپردازم و خودم نیز پاسخی به این دو پرسش نخواهم داد! صرفا سوالم را طرح می‌کنم و امیدوارم خانم‌ها و آقایان محترم که بحمدالله همگی اهل شعر، ادب و دانش هستند، درباره این پرسش بیندیشند و زوایای مختلف تاریخی، ادبی و حتی روان‌شناختی و جامعه‌شناختی آن را بررسی کنند.

وی ادامه داد: برخی قالب‌ها، سبک‌ها و ژانرهای ادبی، هنری و شعری وجود دارند که می‌توان گفت تاریخ تولد، بالندگی، کهنسالی و مرگ دارند و حتی در زمانه دیگری، همان‌ها دچار رستاخیز دوباره شده و زنده می‌شوند و دگرباره بازارشان رونق می‌گیرد! به فرض قالب شعری مسمط را نگاه کنید؛ (مُسَمَّط نوعی از قصیده یا شعری است که شاعر بنای آن را بر چند مصراع هم قافیه گذارد و مصراع آخر را بر قافیه‌ای دیگر می‌نهد.) معمولا مبدع قالب شعری مُسمط را منوچهری دامغانی (درگذشته به سال 432هجری) می‌دانند. ناصرخسرو قبادیانی نیز مسمط‌های جالبی دارد.

به گفته یاحسینی، حتی در عصر صفوی، شیخ‌بهایی شعرهای زیبایی در قالب مسمط سروده است. این سبک تا دوره صفوی نیز رونق داشت؛ اما از دوره صفوی تا انقلاب مشروطه این قالب شعری دگرباره به‌محاق رفت. با انقلاب مشروطه، مسمط بار دیگر رونق گرفت. شاید به‌یادماندنی‌ترین اشعار مشروطیت، همین شعرهای مسمط باشند. شعرهای شاعرانی چون محمدتقی ملک‌الشعرای بهار، اشرف‌الدین قزوینی معروف به نسیم شمال، میرزاده عشقی، محمد فرخی‌یزدی و دیگران. همه ما مسمط «لُرد کرزن عصبانی شده است/ وارد مرثیه‌خوانی شده است» از فرخی‌یزدی را در یاد و خاطر داریم. مسمط اما اندکی پس از مشروطیت دگرباره به‌محاق رفت و این دوران فترت، تا امروز نیز ادامه دارد!

نویسنده کتاب «سدیدالسلطنه و مطالعات زنانِ خلیج‌فارس در عصر قاجار» یادآور شد: حال پرسش اول، این است که آیا این رونق و محاق، نسبت و ارتباطی با تحولات اجتماعی دارد؟ چرا مسمط در عصر مشروطه گُل کرد و بازارش پُررونق شد و پس از انقلاب، به‌محاق رفت و بازارش کهنه و کساد شد؟

وی ادامه داد: یا قالب غزل را در نظر بگیرید. پیش از انقلاب بهمن 1357، به‌جز دو قله رفیع غزلسرایی؛ «شهریار» و «سایه»، غزل سرودن میان شاعران نوپرداز ایرانی، چندان جایگاه و رونقی نداشت. بسیاری حتی بر این باور بودند که دیگر زمان و روزگار غزلسرایی برای همیشه به‌سر آمده است؛ اما پس از انقلاب و در دهه شصت و هفتاد، ناگهان قالب غزل نه تنها میان شاعران انقلاب احیا شد، بلکه محتوای آن نیز از تغزل صرف، به‌شعر اعتراض و انقلاب، تغییر ماهیت داد؛ اما چنین به‌نظر می‌رسد که از دهه هشتاد قرن چهاردهم شمسی، غزل اعتراض و انقلابی دوباره در حال غروب کردن است و اگر چنین نباشد، به‌هرحال این‌جا و آن‌جا دچار نفس تنگی است!

یاحسینی با طرح پرسش دوم گفت: اما پرسش دوم؛ دوبیتی و رباعی، در تاریخ ادبی و میراث شعری بوشهر، دست‌کم از دوره قاجار تا پهلوی اول، قالب بسیار پُررونقی بوده است. شاید بتوان گفت که قله بلند این قالب شعری در استان امروزی بوشهر و در عصر قاجار فایز دشتی و در دوره پهلوی اول و دوم مفتون بُردخونی و توکل بودند. زنان ظاهرا در عصر قاجار، در بوشهر، چندان اهل شعر و شاعری نبودند و اصلا تمایلی به دوبیتی‌سرایی نداشتند! اما با پیروزی انقلاب بهمن 1357 و حدود یک دهه پس از این انقلاب، به ناگهان ورق برگشت و ده‌ها شاعر ریز و درشت زن در این چهار دهه اخیر در بوشهر ظهور کردند که دکتر بشیر علوی در کتاب «شناختنامه شعر زنان بوشهر» با حوصله و دقت به تجزیه و تحلیل شعر آنان پرداخته است.

وی در ادامه با بیان اینکه اما یک پرسش مهم پیش می­‌آید، در میان حدود صد شاعر زن بوشهری، شمار شاعران دختر و زن بوشهری که اهل دوبیتی و رباعی­سرایی بوده باشند، از انگشتان یک دست فراتر نمی‌رود، افزود: چند سال پیش استاد عبدالمجید زنگویی کتابی درباب «دو سده رباعی­‌سرایی در بوشهر» چاپ و منتشر کرد. در این اثر، او به زحمت و با وسواس موفق شد دو، سه شاعر زن رباعی­‌سرا را یافته و اشعارشان را در کتاب خود ذکر کند.

یاحسینی ادامه داد: این‌جا پرسش تاریخی و ادبی مهمی که جای فکر، اندیشه و تحقیق دارد، این است که چرا دختران و زنان بوشهری تمایلی به ­سرایش دوبیتی و رباعی ندارند؟ این همه زن و دختر شاعر غزل­سرا در بوشهر داریم؛ اما چند زن شاعر در استان بوشهر دفتر مستقلی در رباعی دارند؟ چرا این همه کم­کاری و بی‌اعتنایی به ­رباعی و دوبیتی از سوی زنان شاعر بوشهری؟ طبق تحقیق آقای علوی، نخستین شاعر زن بوشهری که دفتر مستقلی در قالب رباعی چاپ و منتشر کرد، خانم شریعت رسولی اهل بندردیّر بود که در سال 1388 مجموعه 165 رباعی خود را در دفتری با عنوان «زمین با چرخ چشمت قشنگ است» طبع و منتشر کرد.
 

نویسنده کتاب «زن بوشهری در جنگ و فرهنگ» با اشاره به اینکه پُرکارترین شاعر زن بوشهری در زمینه رباعی و دوبیتی‌­سرایی در استان بوشهر خانم معصومه افکارآزاد با تخلص «دریا» است، افزود: در این نشست، چهارمین دفتر رباعیات ایشان رونمایی می­‌شود. خانم افکارآزاد گرچه نخستین شاعر زن بوشهری نیست که پیشگام رباعی‌سرایی باشند، عکس داوری شتابزده­ای که پیش از این من در معرفی نخستین دفتر شعر او کردم، اما بدون شک پُرکارترین شاعر زن رباعی‌­سرای بوشهر است و با انتشار دفتر چهارمشان؛ «از من، من دیگری برون خواهد زد»، عنوان پُرکارترین رباعی­‌سرای بوشهر را به­ خود اختصاص داد.

یاحسینی با بیان اینکه این شاعر در شمار پُرکارترین شاعران زن بوشهری نیز قرار گرفته‌ است، گفت: به­‌قول مهدی انصاری، استاد داستان‌­نویسی در بوشهر، ما در میان شاعران و داستان‌نویسان بوشهری دچار نوعی «سندرُم» هستیم که مهدی­خان آن را «سندرُم تک‌زایی» نامیده است؛ یعنی اغلب شاعران و داستان­‌نویسان زن بوشهری، فقط یک دفتر شعر یا داستان منتشر می­‌کنند و دیگر تمام! سکوت است و سکوت! چرا چنین است؟ واکاوای این سندرم و علل و عوامل آن نیاز به­‌یک پژوهش دامنه‌دار جامعه‌­شناختی، روان­شناختی، اقتصاد سیاسی و انسان­‌شناسی فرهنگی دارد که البته جای پرداختن حتی اجمالی به آن در این مجال نیست!

وی سخنان خود را با خواندن یک رباعی از افکارآزاد به این شرح به پایان رساند: «ای جهل تعفّن جهان، ننگت باد!/ فرهنگِ تعصب زمان، ننگت باد/ ای بربریِ لقمه حرامِ بی­دین/ قوتت شده خونِ کودکان؟ ننگت باد».
در بخش بعدی این آیین معصومه افکارآزاد در معرفی تازه‌ترین مجموعه‌شعری خود گفت: این مجموعه 168 رباعی مرا در برمی‌گیرد. پیش از این مجموعه، سه دفتر شعری به ‌نام‌های «آفتاب بر شانه‌ی دریا» (انتشارات اورازان- سال 98)، «نغمه‌های یا کریم (دفتر رباعی)» (انتشارات اورازان- سال 98) و «رُزهای سفید من» (انتشارات اورازان- سال 99) منتشر کرده‌ام.

این شاعر و رباعی‌سرا در خصوص نام جدیدترین مجموعه‌شعری خود هم توضیح داد: اسم کتاب از مصرعی از یک رباعی‌ام به‌نام «از من، من دیگری برون خواهد زد» گرفته شده که البته قبلا نام دیگری برایش انتخاب کرده بودم؛ «پاییز که ترکه زد به لبخند انار» ولی متاسفانه این نام برای کتاب پذیرفته نشد.

وی سپس به سابقه شاعری خود اشاره و تصریح کرد: سال ۹۸ که از کسوت معلمی بازنشستگی قبل از موعد گرفتم، آن موقع فراغ‌بالی‌ بیشتری پیدا کردم. این‌طور شد که در حوزه شعر از همان سال ۹۸ به‌صورت جدی پیش بروم و حاصل این سه سال تلاش پی‌درپی منجر به تدوین چهار مجموعه کتاب شد. ابتدا از شعر کوتاه شروع کردم؛ هایکو و سه‌گانی و بعد از آن چند دوبیتی نوشتم. سپس در قالب رباعی که برایم شیرین‌تر بود، بیشتر طبع‌آزمایی کردم و هم‌اکنون نیز در حال نوشتن شعر نو هستم.

افکارآزاد درباره اینکه چرا پیش‌تر در محافل ادبی استان حضور کم‌فروغی داشته، توضیح داد: من تا پیش از کرونا اصلا در محافل ادبی ظاهر نمی‌شدم اما بعد از عبور از دو سال سختی که این ویروس برایمان رقم زد، در محفل‌های ادبی که در شهر برگزار می‌شد، حضور پیدا کردم و کم‌کم با این محافل مانوس شدم. کلا حس می‌کنم اهل شناخته شدن و دیده شدن در جمع نیستم. همین که شعر از درون، حس نشاط در من برمی‌انگیزد، برایم کافی بوده و قانع هستم.

وی حضور زنان را در عرصه شعر استان، حضور فعالی دانست و گفت: البته گاه مشکلات اقتصادی موانعی را پیش روی زنان صاحب‌ذوق و شاعر هم‌استانی در انتشار آثارشان ایجاد می‌کند، ولی آن دسته از زنانی که مستقل و شاغل هستند، عموما در انتشار آثارشان کمتر دچار مشکل می‌شوند.

افکارآزاد سپس از انتشار شعرهای نو خود در مجموعه‌ای مستقل در آینده‌ای نزدیک خبر داد و گفت: علاقه زیادی به سرودن شعر نو دارم، زیرا در سرودن این سبک شعری قلمم آزادی بیانش بیشتر است و راحت‌تر می‌توانم اندیشه‌ام را به زبان بیاورم. در واقع، با شعر نو احساس ‌و تخیلم را بیشتر می‌توانم نمایش بدهم، چون با دلم خویش‌تر و نزدیک‌تر است.
 

در بخش پایانی این آیین، با حضور خود سراینده مجموعه‌شعر «از من، من دیگری برون خواهد زد» و شاعران بانوی حاضر در نشست از این مجموعه رونمایی شد.