به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در ساری، نشست علمی زبان تبری بسترساز فرهنگ، هویت‌بخش زیست‌بوم (دیروز، امروز، فردا) از سری برنامه‌های هفته مازندران، شامگاه چهارشنبه در حوزه هنری مازندران برگزار شد و زبان‌شناسان و پژوهشگران در این زمینه به بحث و تبادل نظر پرداختند.

مازندرانی‌ها نگرش مثبتی نسبت به زبان مادری خود ندارند

پژوهشگر مازندرانی در این نشست گفت: زبان یکی از نشانه‌های هویت‌بخش هر قوم و ملتی است و با توجه به وضعیت گویش‌وران زبان مازندرانی، به نظر می‌رسد از هویت مازندرانی چیزی باقی نمانده است.

حسن بشیرنژاد اظهار کرد: پژوهشی که در دهه ۸۰ درباره هویت مازندرانی انجام دادم نتایج خوشایندی برای مازندرانی‌ها نداشت و نشانگر روند رو به زوال زبان مازندرانی بود.

نویسنده کتاب «مرگ زبان» افزود: در این پژوهش که درباره گویش‌وران زبان مازندرانی بود ۹۴ درصد از افراد ۵۰ سال به بالا، ۸۱ درصد از افراد در رده سنی ۳۰ تا ۴۰ سال و ۶۱ درصد از افراد ۱۸ تا بیست سال، خود را گویش‌ور فارسی می‌دانستند.

وی با بیان اینکه در این پژوهش، دختران گرایش بیشتری به گویش فارسی نسبت به پسران داشتند، گفت: در این روند در میان تحصیل‌کرده‌ها و شهرنشین‌ها هم بر همین منوال است.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: با توجه به افزایش شهرنشینی، میزان تحصیلات و میزان بانوانی که گرایش به زبان فارسی دارند و مادران آینده هستند و نمی‌توانند انتقال زبانی را انجام دهند گویای وضعیت زبان مازندرانی است.

بشیرنژاد ادامه داد: البته در تاریخ دیده شده که این احتمال وجود دارد پس از انقراض یک زبان، موجبات پشیمانی بازماندگان آن قوم فراهم آمده و به زنده کردن زبان خود روی آورده‌اند.

وی با بیان اینکه شناخت، احساس و اقدام و رفتار سه مولفه در شکل‌گیری نگرش هستند، خاطرنشان کرد: بر اساس شناخت، احساس شکل می‌گیرد و بر اساس احساس هم رفتار و اقدام انجام می‌شود.

این پژوهشگر با اشاره به اینکه در مورد مازندرانی‌ها، سنجش نگرش به سخن گفتن با زبان مازندرانی را به شکل غیرمستقیم ارزیابی کردم، اظهار کرد: مازندرانی‌ها نگرش مثبتی نسبت به زبان مادری خود ندارند و این زنگ خطر برای زبان مازندرانی است.

بشیرنژاد با بیان اینکه بر اساس استدلال‌های علمی و زبان‌شناسی، زبان مازندرانی ۲ تحول را پشت سر می‌گذارد، افزود: نخستین تحول این است که انتقال بین نسلی زبان اتفاق نیفتاده و تحول دوم درباره شیوه گفتار مازندرانی است، واژه و ساختار فارسی وارد زبان مازندرانی شده که با آن سخن می‌گوییم و بدون اینکه متوجه شویم زبان مازندرانی را با نحو فارسی صحبت می‌کنیم در حالی که زبان مازندرانی بر خلاف زبان فارسی، «پس اضافه‌ای» است.

وی با اشاره به مدل ۹گانه یونسکو بر خطرپذیری زبان‌ها گفت: بر این اساس انتقال بین نسلی، تعداد گویش‌وران، نسبت گویش‌وران در کل جمعیت، روند حوزه‌های زبانی موجود، کاربرد زبان در رسانه، مدرسه و فضای مجازی، میزان کیفیت مستندات موجود، آموزش زبان و سوادآموزی، نگرش و سیاست‌های نهادهای دولتی و نگرش افراد در مرگ یا زنده ماندن زبان اثر دارد.

بشیرنژاد تصریح کرد: چون زبان مازندرانی رسم‌الخط ندارد در میزان استفاده از این زبان در رسانه، مدرسه و فضای مجازی دچار ضعف هستیم ضمن اینکه در روند حوزه‌های زبانی موجود هم مشکلاتی وجود دارد.

وی گفت: این پژوهش توسط دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی دانشگاه مازندران در حال تکرار است تا پس از ۲ دهه، روند نتایج پژوهش پیشین را مورد بررسی قرار دهیم.

خارج شدن انتقال بین نسلی زبان مازندرانی از حوزه خانواده

همچنین در ادامه این نشست دیگر پژوهشگر مازندرانی تاثیر سن و جنسیت در کاربرد زبان مازندرانی در میان مهاجران مازندرانی ۲ زبانه ساکن تهران را مورد بررسی قرار داد.

فاطمه عامریان گفت: مهاجرت از مهم‌ترین تحولات اجتماعی است که می‌تواند به دگرگونی زبان منجر شود چرا که اغلب مهاجران، زبان و فرهنگ منطقه را به شکل کامل می‌پذیرند.

وی با اشاره به اینکه البته سن و جنسیت هم بر روند این تاثیرپذیری اثرگذار است، اظهار کرد: عقلیت‌های قومی، نیمی از جمعیت جامعه ایرانی را تشکیل می‌دهند و زبان در مکانی مانند ایران که چند قومیت و زبان را در خود جای داده عامل متحد کننده است.

این پژوهشگر با بیان اینکه با این هدف پژوهشی را در میان ۱۲۰ نفر از مازندرانی‌های ساکن تهران انجام دادم، افزود: نتایج این پژوهش خیلی خوشایند نیست اما اگر انتقال بین نسلی صورت گیرد می‌توان به زنده کردن زبان مازندرانی امیدوار بود.

عامریان با اشاره به اینکه انتقال بین نسلی زبان مازندرانی از حوزه خانواده خارج شده است، گفت: در این زمینه و برای انجام اقدام اساسی، برنامه‌ریزان زبان باید ورود کنند و این موضوع را به عنوان اولویت تشخیص دهند تا اتفاق موثری در حفظ زبان مازندرانی رخ دهد.

حمایت از آثار حوزه زبان مازندرانی

در پایان این نشست رئیس حوزه هنری مازندران اظهار کرد: فرهنگ و زبان مازندرانی نیازمند توجه همه‌جانبه است تا زنده بماند.

مهدی معصومی با اشاره به تاثیر رسانه در حفظ زبان، افزود: رسانه‌های مختلف باید با ورود علمی و تخصصی به این حوزه، موجب حفظ زبان مازندرانی و گسترش استفاده از آن در میان گویش‌وران شوند.

وی با بیان اینکه حوزه هنری مازندران در راستای وظایف خود، از فعالیت‌های این بخش حمایت می‌کند، گفت: تلاش داریم با برگزاری نشست‌های تخصصی و بهره بردن از صاحب‌نظران، مردم مازندران را نسبت به خطر نابودی زبان آنها، هوشیار کنیم.

این مسئول با اشاره به اینکه خطر نابودی زبان مازندرانی بیشتر از آنچه که تصور کنیم به ما نزدیک است، تصریح کرد: هویت و تاریخ هر سرزمین وابسته به زبان آن منطقه است و اگر زبان مازندرانی نابود شود از فرهنگ و تاریخ این خطه هم چیزی باقی نمی‌ماند.