سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): اصفهان از معدود شهرهای کشور است که متولیان کتابخانه‌های عمومی‌اش سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان و نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور است. در شهر اصفهان جمعاً ۳۴ کتابخانه زیر نظر نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در حال فعالیت‌اند که از این میان، ۱۲ کتابخانه به‌طور مستقیم توسط اداره کتابخانه‌های عمومی اداره شده و ۲۱ کتابخانه به‌صورت مشارکتی و یک کتابخانه نیز به‌طور مستقل مشغول به کارند.
در سایت اداره امور کتابخانه‌های شهرداری نیز کتابخانه‌های شهر در مناطق پانزده‌گانه اصفهان به چند دسته تقسیم شده‌اند که به این ترتیب است: کتابخانه مرکزی واقع در میدان امام حسین (ع)؛ کتابخانه‌های عمومی شامل ۲۷ کتابخانه؛ کتابخانه‌های تخصصی در رشته‌های موضوعی شامل ۹ کتابخانه؛ کتابخانه‌های اختصاصی برای اقشار مختلف مردم شامل ۱۳ کتابخانه؛ کتابخانه‌های سازمانی شامل ۱۰ کتابخانه که مجموع این آمار، ۵۹ کتابخانه در سطح شهر است. تعداد ۳۴ کتابخانه خودگردان را نیز باید به این آمار اضافه کرد.
این در حالی است که طبق قانون، مدیریت کتابخانه‌های عمومی کل کشور به جز چهار کتابخانه مجلس شورای اسلامی، کتابخانه آیت‌الله مرعشی، کتابخانه آستان قدس رضوی و کتابخانه ملی، بر عهده نهاد کتابخانه‌های کل کشور است که در استان‌ها و شهرها نیز به تبع همین قانون باید اجرایی شود. با این حال، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان خارج از حیطه وظایف قانونی خود و برای ارتقای سطح فرهنگی شهروندان، اقدام به تأسیس کتابخانه‌های عمومی پرشماری در سطح شهر کرده است و از سوی دیگر، وظیفه قانونی خود را که شامل پرداخت نیم درصدی به نهاد کتابخانه‌ها برای تجهیز و تأمین امکانات کتابخانه‌های نهادی است، از نظر دور داشته است.
مسئله دیگر این است که نهاد کتابخانه‌های عمومی کل کشور به عنوان ارگان متخصص و متمرکز بر اداره کتابخانه‌ها، استانداردهایی را مطابق با استانداردهای روز جهان برای کتابخانه‌های عمومی مدنظر داشته و اعمال می‌کند و با ایفلا (فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و مؤسسات کتابداری) در ارتباط است و از دستاوردهایش بهره می‌برد.
شاید مهمترین مسئله شهر اصفهان و به دنبالش دیگر شهرستان‌های استان، مسئله کتابخانه مرکزی باشد. کتابخانه مرکزی شهرداری اصفهان در سال ۱۳۸۱ افتتاح شد و طی این مدت خدمات متنوعی را به مردم سطح شهر ارائه می‌کند. با این حال، اداره کتابخانه‌های عمومی استان که عضوی از نهاد کتابخانه‌های عمومی کل کشور است، مدعی است این کتابخانه در حال حاضر همگام با استانداردهای روز پیش نمی‌رود و شهر اصفهان نیاز به کتابخانه مرکزی مجهزتری دارد. طبق گفته معاون توسعه کتابخانه‌ها و کتابخوانی نهاد کتابخانه‌های استان اصفهان، تجهیزات کتابخانه مرکزی شهرداری با استانداردهای نهاد کتابخانه‌ها تفاوت دارد. نگاه نهاد کتابخانه‌ها به کتابخانه در سال‌های اخیر تغییر چشمگیری کرده است و از فضای صرفاً امانت و بازگشت کتاب و ضمانت چند نفر برای عضویت و… به کتابخانه‌ای با مخزن باز با ۶۰ نوع خدمت تبدیل شده است. این در حالی است که مخزن کتابخانه مرکزی شهرداری بسته است و مراجعان به کتاب‌ها دسترسی مستقیم ندارند.
اداره کتابخانه‌های عمومی استان اصفهان در دوره‌های پیشین و به ویژه در دوره جدید، تلاش خود را به کار گرفته تا بتواند در تعامل با شهرداری، اوضاع کتابخانه‌های عمومی شهر را بهبود بخشد. احداث کتابخانه مرکزی نیز یکی از اهداف جدی این ارگان فرهنگی است.
کوتاهی انجمن کتابخانه‌های عمومی و شهرداری در تأمین اعتبار
در همین خصوص، معاون توسعه کتابخانه‌ها و کتابخوانی نهاد کتابخانه‌های استان اصفهان ریشه این مسئله را به قانون نهاد کتابخانه‌ها ارتباط داد و گفت: قانونی تحت عنوان تأسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی در سال ۸۲ در مجلس شورای اسلامی تصویب شد. طبق این قانون، نهاد کتابخانه‌ها که قبلاً معاونتی در وزارت ارشاد بود، به عنوان یک نهاد عمومی غیردولتی از ارشاد جدا شد و از آن پس، در قالب هیئت امنا در سطح کشور در حالت فعالیت است و در استان‌ها نیز یک اداره کل مستقل دارد. در استان‌ها متناظر با هیئت امنا، انجمن‌های کتابخانه‌های عمومی به ریاست استاندار و در شهرستان‌ها به ریاست فرماندار شکل گرفته‌اند.
امیر هلاکویی ادامه داد: یکی از وظایف این انجمن‌ها ساخت و تکمیل و توسعه کتابخانه‌های عمومی است که در ماده ۹ قانون صراحتاً به این موضوع اشاره شده است. برخلاف تصور عموم، در بودجه ادارات کل کتابخانه‌های استان‌ها هیچ مبلغی برای ساخت کتابخانه‌ها تعیین نشده است. تنها اعتباری که در اختیار نهاد کتابخانه‌هاست، اعتبار برای تعمیر و تجهیز است که در واقع به نسبت تعداد کتابخانه‌ها اعتبار ناچیزی است. اعتباری نیز تحت عنوان نیم درصد شهرداری‌ها تعریف شده که این نیم درصد در هشتاد درصد شهرستان‌ها واریز نمی‌شود و مختصر درصدی که واریز می‌شود، صرف نگهداری و تجهیز می‌شود.
طبق قانون، نهاد کتابخانه‌ها هیچ اعتباری برای ساخت و تکمیل کتابخانه ندارد و انجمن کتابخانه‌های عمومی متولی این موضوع است؛ در حالی که در خصوص تأمین اعتبار برای ساخت کتابخانه‌ها نهادهایی از جمله شهرداری کوتاهی کرده‌اند.
اولویت تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام شهرستان‌ها بر کتابخانه مرکزی اصفهان
امیر هلاکویی با اشاره به پروژه‌های ناتمام استان به‌دلیل تأمین نشدن اعتبارات و اولویت آن‌ها بر کتابخانه مرکزی شهر اصفهان گفت: ما ۱۴ پروژه نیمه‌تمام در سطح استان داریم که بعضی از این پروژه‌ها نزدیک به ۳۰ سال است ناتمام مانده و به دلیل گذشت زمان، باید تخریب و از اول ساخته شود؛ مثل کتابخانه باغشاد لنجان، کوی نور سمیرم و کتابخانه مرکزی داران. علاوه بر اینها تمام شهرهای محروم استان کتابخانه مرکزی ندارند؛ مثل فریدونشهر که کتابخانه فعلی‌اش در یک فضای استیجاری کوچک متعلق به شهرداری مستقر است؛ کتابخانه داران که در فضایی متعلق به اداره اوقاف با قدمت ۵۰ سال مستقر است؛ کاشان نیز کتابخانه مرکزی ندارد و در کتابخانه‌ای متعلق به شهرداری با قدمت ۶۰ سال مستقر است و اینها باید تخریب شود. در شهرهای شرقی استان نیز همچون هرند و کوهپایه و اردستان کتابخانه مرکزی نداریم.
او با بیان اینکه در شهرستان‌های متمولی همچون زرین‌شهر و مبارکه کتابخانه مرکزی نداریم و صنایع اطراف این شهر کمکی در این راستا نمی‌کنند، افزود: بهترین کتابخانه مرکزی استان واقع در گلپایگان است که با کمک آیت‌الله محمدی، رئیس دفتر مقام معظم رهبری، ساخته شده و خدماتش قابل مقایسه با دیگر کتابخانه‌های استان نیست.
همکاری شهرداری شهرستان‌ها منجر به رونق کتابخانه‌ها شده است
هلاکویی با تأکید بر این نکته که هرجا شهرداری پای کار آمده، خدمات خوبی در این خصوص به مردم ارائه شده است، مثال‌هایی با محوریت همکاری شهرداری‌ها ارائه و عنوان کرد: همچون شهرداری سده لنجان، شهرداری کربکند در شهرستان برخوار، شهرداری منظریه شهرضا که باغ کتاب ساخته است و در کاشان نیز با کمک شهرداری و فرمانداری در منطقه محروم لتهر کتابخانه‌ای ساخته شده و آماده بهره‌برداری است. معمولاً اعتبارات در دست شهرداری‌هاست و تملکات فرمانداری‌ها بسیار محدود است؛ در صورتی که در چند سال اخیر، اعتبارات شهرداری‌ها افزایش داشته و با این حال، همکاری شهرداری‌ها کم‌رنگ است.
هلاکویی افزود: نیم درصد یک سال نهاد کتابخانه‌ها که از جانب شهرداری‌ها باید پرداخته شود، چیزی حدود ۱۳۰ میلیارد تومان است. با این حال، سال گذشته تا الان فقط چهار میلیارد تومان پرداخت شده است. تا کنون نیز اداره کتابخانه‌های استان هیچ اعتباری برای مدیریت هزینه‌های جاری‌اش دریافت نکرده است. یکی از دلایل پرداخت نکردن نیم درصد از جانب شهرداری، داشتن کتابخانه در سطح شهر است و موضوع را به این صورت توجیه می‌کنند و قانونی نیست. احداث کتابخانه طبق قانون جزو وظایف شهرداری‌ها نیست؛ در عین حال پرداخت نیم درصد جزو وظایف این نهاد است.
تخصیص زمین، مهمترین مطالبه اداره کتابخانه‌های اصفهان
هلاکویی اولین مطالبه را تخصیص زمین عنوان کرد و گفت: کتابخانه‌های عمومی در هرم مازلو نزدیک به رأس قرار دارد و یکی از نکات اصلی در ساخت کتابخانه‌های عمومی، جانمایی آن است. این در حالی است که ما برای کتابخانه مرکزی، زمینی در جای مناسبی از شهر در اختیار نداریم. اگر کتابخانه دور از دسترس مردم باشد، هرچقدر هم هزینه کنیم، فایده‌ای ندارد.
آن‌طور که او می‌گوید، اداره کتابخانه‌های عمومی استان اصفهان برای درخواست زمین به سراغ نهادهای مختلفی رفته است؛ از جمله معاونت هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان که در این خصوص، این نهاد موضوع را به اداره مسکن و شهرسازی استان ارجاع داده است. این اداره نیز با ریختن آب پاکی روی دست اداره کتابخانه‌های عمومی استان، نبود هیچ گونه زمینی را در سطح شهر مطرح کرده و پای اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان را به میان آورده، با این ادعا که همه زمین‌های با کاربری فرهنگی به این اداره واگذار شده است. با این حال، ارشاد نیز این موضوع را تکذیب کرده و به دنبالش، شهرداری اصفهان نیز ادعای نبود زمین را مطرح کرده است.
پیشنهادهای اداره کتابخانه‌های عمومی اصفهان به شهرداری و سازمان میراث فرهنگی
امیر هلاکویی پیشنهادی برای اختصاص زمین مطرح کرد و ادامه داد: قدیمی‌ترین کتابخانه اصفهان، کتابخانه سارویه نزدیک به پل شهرستان است که از آن یک تپه باستانی مشهور به تپه اشرف باقی مانده است. نزدیک بقایای این کتابخانه زمین بزرگی قرار دارد و جای مناسبی برای احداث کتابخانه مرکزی است که مالکش احتمالاً میراث است.
او مزایای این محل را به این صورت برشمرد: این فضا سابقه تاریخی‌فرهنگی دارد و زمانی کتابخانه بوده است و از این لحاظ، بهترین فضا برای احداث کتابخانه مرکزی است. از سوی دیگر، موقعیت خوبی از لحاظ دسترسی در شهر دارد؛ لذا این پیشنهاد را نیز از همین تریبون ارائه می‌کنیم.
اعتبار، مطالبه دیگر اداره کتابخانه‌های عمومی اصفهان
هلاکویی در این باره گفت: مطالبه دوم ما اعتبار است. بخشی از اعتبار در اختیار سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان و بخشی هم در اختیار شهرداری است. اگر با اداره ارشاد نیز تعامل شود، از اعتبارات ملی نیز می‌شود بهره برد. در میان دولت‌های مختلف، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت کنونی بیشترین اعتبارات را برای احداث کتابخانه مرکزی تخصیص داده که در نوع خود بی‌نظیر است. اگر اعتبارات از سمت استان تأمین شود، در بخش ملی نیز وزارت ارشاد اعتبارات خوبی را تخصیص خواهد داد.
موازی‌کاری نهادهای فرهنگی در خصوص تأسیس و اداره کتابخانه‌ها
مدیریت تمام کتابخانه‌های عمومی کشور طبق قانون بر عهده نهاد کتابخانه‌های عمومی است. با این حال، به گفته امیر هلاکویی، کتابخانه‌های تأسیس‌شده توسط دیگر نهادها زیرمجموعه نهاد کتابخانه‌ها نیستند. او در این باره اظهار کرد: قانون سال ۸۲ برای جلوگیری از موازی‌کاری تصویب شد؛ با این حال، ۱۰ دستگاه را می‌شود نام برد که هرکدام کتابخانه دارند؛ مثل آموزش و پرورش، شهرداری، دبیرخانه امور مساجد، سازمان تبلیغات و …. این تعدد نشان‌دهنده موازی‌کاری است؛ هرچند در جای خودش اشتباه نیست؛ اما این نهادها گاهی با هم تعامل و هماهنگی ندارند.
پیشنهادی از جانب اداره کتابخانه‌های عمومی به شهرداری
در این راستا مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان اصفهان نیز پیشنهاد اداره کتابخانه‌های استان را به شهرداری مطرح کرد و گفت: یکی از پیشنهادهای ما این است که شهرداری کتابخانه مرکزی خودش را در قبال مطالبات پرداخت‌نشده سال‌های گذشته به نهاد واگذار کند. اگر به دلیل کمبود فضا در اصفهان ساخت کتابخانه مرکزی محقق نشد، کتابخانه مرکزی شهرداری می‌تواند یکی از گزینه‌ها باشد تا به عنوان کتابخانه مرکزی اصفهان با استانداردهای نهاد خدمت‌رسانی کند و بخشی از ساختمانش نیز محل استقرار اداره کل کتابخانه‌های استان باشد. ما از همین تریبون این پیشنهاد را به کتابخانه مرکزی شهرداری می‌دهیم. خیر و برکت این اقدام در نهایت به مردم شهر می‌رسد.
علی شاه‌نظری درباره میزان همکاری شهرداری‌ها در همکاری برای اداره کتابخانه‌ها گفت: یک سری از شهرداری‌ها کمتر از نیم درصد واریز می‌کنند؛ اما ادعا می‌کنند که کامل پرداخت کرده‌اند. وضع مالی بعضی از شهرداری‌ها واقعاً ضعیف است؛ اما بعضی نیز می‌توانند پرداخت کنند؛ با این حال، تن به این کار نمی‌دهند. ما نیز از اوضاع مالی انجمن‌های مستطیع و آنهایی که بنیه مالی ضعیفی دارند آگاهیم. طی این چند ماه نیز برای پیگیری این مسئله مکاتبات و پیگیری‌های فراوانی انجام داده‌ایم.
علی شاه‌نظری در خصوص مذاکرات این نهاد با شهرداری اصفهان اظهار کرد: شهرداری‌های دیگر مراکز استان‌ها مثل شهرداری مرکزی اصفهان این تعداد از کتابخانه‌ها را در اختیار ندارند. بسیاری از شهروندان نیز فکر می‌کنند کتابخانه مرکزی شهرداری متعلق به نهاد است. خوشبختانه برای واگذاری کتابخانه‌های شهرداری به نهاد کتابخانه‌ها مذاکرات خوبی با شهرداری انجام شده که فرایندش در حال پیشروی است و ما از شهرداری اصفهان بابت این همکاری تشکر می‌کنیم.
به گفته امیر هلاکویی، طی سال‌های گذشته شهرداری‌های شیراز و مشهد کتابخانه‌هایشان را به نهاد واگذار کرده‌اند.
لزوم دریافت مجوز نهادهای فرهنگی برای راه‌اندازی کتابخانه از اداره کتابخانه‌ها
علی شاه‌نظری همچنین در خصوص موازی‌کاری نهادهای فرهنگی در تأسیس کتابخانه، بر لزوم گرفتن مجوز این مراکز فرهنگی از نهاد کتابخانه‌ها تأکید و بیان کرد: قانون، مدیریت کتابخانه‌ها را به عهده نهاد گذاشته است و دیگر کتابخانه‌ها طبق قانون برای تأسیس و فعالیت باید از نهاد کتابخانه‌ها مجوز بگیرند؛ اما نهاد تا کنون به این دلیل که عوارضش گریبان‌گیر مردم می‌شود، اقدامی قانونی در این خصوص انجام نداده است.
نظر شما