به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، ناصرخسرو قبادیانی شاعر، فیلسوف، حکیم و جهانگرد ایرانی و یکی از بلندقامتان تاریخ ادبیات ایران است که زندگی خود را وقف ترویج فرهنگ و زبان پارسی کرد و گنجینه زبان فارسی را وسعت بخشیده و غنی‌تر کرد. محمدرضا توکلی صابری، نویسنده و مترجم که سفرنامه ناصرخسرو را بر پایه کهن‌ترین نسخه موجود تصحیح کرده است می‌گوید: سفرنامه اولین راهنمای حج (رحله الحج) است که در آن ناصرخسرو مسافرت هفت ساله خود را در ایران و آسیای صغیر و شام و مصر و عربستان شرح داده است. او نخستین کسی است که در جهان سفرنامه حج (رحله الحج) نوشته است و سنت جدیدی را در سفرنامه نویسی ایجاد کرده است که پس از هزار سال هنوز هم ادامه دارد.
محمدرضا توکلی صابری که مسیر سفر ناصرخسرو را رفته است و گزارش سفر خود راد در دوجلد به نام «سفر برگذشتنی» منتشر کرده است، می‌گوید: تصحیح این کتاب حدود بیست سال در حال انجام بوده است. وی می‌افزاید: این تصحیح سفرنامه بر پایه کهن‌ترین نسخه سفرنامه در کتابخانه لکهنو است، اما از دو نسخه قدیمی دیگر که تاکنون مورد توجه نبوده است نیز استفاده شده است. ترجمه‌های عربی، فرانسوی و انگلیسی این کتاب نیز در تصحیح مورد توجه بوده است. در ابتدای این کتاب زندگی نامه ناصرخسرو بر اساس اشعار و نوشته‌های خود ناصر خسرو، آمده است. همچنین در پایان کتاب در بخش نام‌ها و جای‌ها و واژه نامه توضیحاتی ارائه شده است که با پاورقی‌های کتاب خواندن و فهم سفرنامه را آسان‌تر می‌کند.
این مصحح تاکید کرد: علاوه برآن، این اولین سفرنامه ناصرخسرو است که به شکل مصور منتشر شده است. متن کتاب حاوی نقشه ها و تصویر شهرها، روستاها، بناها، مسجدها، قلعه‌ها، دروازه‌ها، دولاب‌ها، کاریزها، پله‌ها، زیارتگاه‌ها، مزارها، گورستان‌ها، کلیساها، چشمه‌ها، نیل سنج‌ها، آبشارها و بازارهایی است که ناصرخسرو درباره آنها سخن گفته است.
توکلی صابری درباره قدیمی‌ترین نسخه شناخته شده از سفرنامه ناصرخسرو گفت: قدیمی‌ترین نسخه شناخته شده سفرنامه معروف به نسخه شارل شفر فرانسوی است که منبع همه سفرنامه‌های موجود است. لازم به ذکر است، خاورشناس فرانسوی شارل شفر، سفرنامه ناصرخسرو را همراه با ترجمه آن به زبان فرانسوی با مقدمه ۵٨ صفحه‌ای و پاورقی‌های مفصل همراه با نمایه و پیوست در سال ١٨٨١ برابر با ١٢٩٨ هجری قمری در ٣۴٨ صفحه (بدون هیچگونه توضیح یا اضافات فارسی) منتشر ساخت.
این نویسنده در ادامه گفت: البته لازم به ذکر است چند نسخه قدیمی تر از نسخه شارل شفر وجود دارد. قدیمی‌ترین نسخه سفرنامه در کتابخانه ندوه العلماء است که یک مدرسه دینی در شهر لکهنو در هندوستان است. من برای تهیه یک نسخه دیجیتال این کتاب به این مدرسه رفتم. نسخه‌ای که در مدرسه ندوه العلماء در شهر لکهنو نگهداری میشود تاریخ ٢٧ رمضان سال ١٠٠۶ قمری (١۵٧۵ میلادی) را بر خود دارد و کاتب آن مبارک قنوجی است. این کتاب حدود ٢٨۶ سال قدیمی تر از نسخه شارل شفر است. کتاب ١٨٠ صفحه ١۵ سطری به اندازه ۵/١٢ در ۵/٢١ سانتیمتر است. عناوین و بعضی نام ها و آیات قرآنی و کلمات عربی با خط سرخ نوشته شده است
بیشتر سال‌های هجری قمری در متن کتاب در حاشیه به عدد نوشته شده است. جا افتادگی کلمات و جملات در این نسخه از همه نسخه‌ها کمتر است. با این حال دو صفحه کامل از کتاب در بخش مربوط به فلسطین و شهرهای آنجا افتاده است. لازم به ذکر است، صفحات زیادی از کتاب، به ویژه صفحات فرد، در حال پوسیدگی و پارگی است.
توکلی صابری با اشاره به منابع اصلی این کتاب گفت: برای تصحیح این سفرنامه از دو نسخه قدیمی دیگر که تا به حال کسی از آنها استفاده نکرده است نیز استفاده شده است. یکی از آنها تاریخ سال ١١٠٢ هجری قمری مطابق با ١۶٩١ میلادی را دارد که ١٩٢ سال از نسخه شفر قدیمی‌تر است. این نسخه در موزه بریتانیا نگهداری می‌شده است، در حال حاضر این کتاب به کتابخانه بریتانیا منتقل شده است. به گفته وی، عناوین و بعضی بخش‌های مهم کتاب و نیز بعضی نام ها و آیات و کلمات عربی با خط سرخ نوشته شده است. در حاشیه کتاب بعضی از نام ها و یا کلمات با مداد به انگلیسی نوشته شده است که نشان می‌دهد یک فرد آشنا به زبان انگلیسی آن را خوانده است. دیگری چاپ سنگی سفرنامه است که در سال ١٢٩٩ قمری برابر با سال ١٨٨٢ میلادی (یک سال پس از تصحیح شفر) از روی نسخه لکهنو تصحیح و منتشر شده است و من در این تصحیح سفرنامه از این دو نیز استفاده کرده‌ام.
کتاب «سفرنامه ناصرخسرو» بر پایه کهن‌ترین نسخه موجود در لکهنو در سال ١٣٩٩ برنده جایزه کتاب سال شد. چاپ دوم این کتاب به تازگی در ۶٠۵ صفحه از سوی انتشارات علمی فرهنگی منتشر شده است.
نظر شما