به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «گرایش‌های سیاسی در خاورمیانه و امنیت ملی ایران» نوشته حمید احمدی، به بررسی گرایش‌های سیاسی مختلف موجود در منطقۀ خاورمیانه و تأثیر آنها بر امنیت ملی ایران پرداخته و راهکارهایی برای تهدیدات موجود و تهدیدات احتمالی ارائه می‌کند.
محور اول کتاب ناسیونالیسم و امنیت ملی ایران ایران است که به بررسی جنبش‌های مختلف ملی‌گرا در منطقه، مانند پان عرب رادیکال، پان ترکیسم و صهیونیسم پرداخته است.
به طور کلی اصلی‌ترین تهدیدی که این جنبش می‌تواند برای امنیت ملی ایران، در صورت گسترش، داشته باشد ایجاد و تشدید اختلافات قومی و درگیری منازعات بر سر مرزهای موجود است. طبق تحلیل احمدی، این امر به خصوص اگر در کشورهای همسایه ایران رخ دهد می‌تواند بر شرایط داخلی و امنیت ملی ایران نیز تأثیرگذار باشد.
نویسنده کتاب در محور بعدی کتاب با عنوان چپ مارکسیستی و امنیت ملی ایران، پس از بیان ماهیت جنبش‌های چپ در منطقه و در کشور، توانایی این جنبش‌ها برای ایجاد تغییرات سیاسی و اجتماعی و همچنین تأثیرات که این جنبش‌ها می‌توانند بر سیاست‌های داخلی و خارجی کشور داشته باشند را مورد بررسی خود قرار می‌دهد. در این بخش‌ها گرایش‌های چپ مارکسیستی ترکیه، حزب کمونیسم عربستان سعودی و گرایش‌های چپ در غرب عربی (شمال آفریقا) مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
در فصل بعدی کتاب با عنوان اسلام‌گرایی و امنیت ملی ایران، به معرفی و بیان تهدیدهای جنبش‌های افراطی اسلام‌گرا برای امنیت ملی ایران می‌پردازد؛ جنبش‌هایی مانند القاعده و داعش. این کتاب به این گرایش‌ها در داخل خود کشور نیز پرداخته است و مشکلاتی که ممکن است ذیل آنها برای کشور ایجاد شود را نیز بررسی کرده است. برای مثال احمدی جنبش‌های پان اسلامیسم، پان ترکیسم و قوم گرایی کردستان، خوزستان و بلوچستان را مورد بررسی خود قرار داده است. در نهایت، او سعی می‌کند تا سیاست‌های داخلی و خارجی ایران را نقد کرده و راهکارهای خود را برای کنترل شرایط ارائه کند.
اگر بپذیریم که ایران به لحاظ جغرافیایی و فرهنگی جایگاه ویژه‌ای در خاورمیانه دارد، در نتیجه باید این واقعیت را نیز پذیرفت که تحولات خاورمیانه و رخدادها و روندهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در کشورهای عربی منطقه، همواره بر ایران نیز تاثیر گذاشته است. این مفهومی است که حمید احمدی سعی کرده در کتاب ارزشمند «گرایش‌های سیاسی در خاورمیانه و امنیت ملی ایران» به آن بپردازد.
همواره این سوال مطرح بوده که چرا سیاست خارجی ایران در منطقه، بیش از هر چیز بر بُعد امنیتی استوار است. به معنایی دیگر، چرا سیاست خارجی منطقه‌ای ایران امنیتی است؟ طی سال‌های اخیر نیز مدام این انتقاد به میان آمده است که نگاه امنیتی به تحولات خاورمیانه باید کاسته شود و کشور به سمت همگرایی با کشورهای منطقه پیش برود. بدیهی است که این گزاره، گزاره‌ای واقع‌گرایانه و درست است. اما برای اجرای این گزاره ابتدا باید بستری از تحولات منطقه‌ای را که ایران در طول ۱۰۰ سال گذشته از آنها تاثیر پذیرفته را درک کرد.
کتاب حمید احمدی به وضوح این بستر را تشریح کرده است. وی در ابتدای کتاب به گرایش‌های سیاسی در خاورمیانه نظیر پان‌عربیسم یا ناسیونالیسم عربی، ناسیونالیسم ترک یا همان پان‌ترکیسم، اسلام‌گرایی یا همان پان‌اسلامیسم و درنهایت ناسیونالیسم یهود یا صهیونیسم پرداخته و روش شکل‌گیری هر یک را به تفصیل شرح داده است. شرح این جریان‌ها در کتاب سرانجام خواننده را به این واقعیت می‌رساند که چرا ایران در منطقه خاورمیانه به لحاظ گفتمانی و تفکری، اشتراکات کمی با کشورهای منطقه دارد.
از چهار گرایشی که ذکر شد، سه گرایش به‌طور قطعی و به وضوح تهدید امنیتی برای ایران محسوب می‌شوند و ایران در برهه‌هایی از زمان از هر کدام از اینها ضرباتی را متحمل شده است. گرایش اسلام‌گرایی یا همان پان‌اسلامیسم که از دهه ۱۹۳۰ میلادی در شکل اخوان‌المسلمین در کشورهای عربی ظهور کرد نیز تفاوت‌هایی گفتمانی با گفتمان ناسیونالیسم اسلامی ایران بعد از انقلاب ۵۷ داشته است. پان‌اسلامیسم اخوانی با ظهور سیدقطب به جریانی رادیکال تبدیل شد که هدف ایجاد حکومت اسلامی از طریق توسل به خشونت قهر انقلابی بود. ادامه چنین روندی درنهایت کار را به جایی رساند که جریان پان‌اسلامی از دهه ۸۰ میلادی در قالب توسل به خشونت علیه قرار تقویت شد و درنهایت کارش به جایی رسید که گروه‌هایی نظیر القاعده از دل آن بیرون آمدند.
بنابراین ایران تنها تا مقطعی با این جریان همراه بود اما از مقطعی به بعد، به لحاظ ابعاد عملی و امنیتی و همچنین مقتضیات اسلام شیعی، راه خود را جدا کرد. بنابراین آنچه دکتر احمدی در این کتاب شرح می‌دهد، ایران از آغاز قرن بیستم با گرایش‌های منطقه تضاد منافع پیدا کرد، چراکه آنها به درجات گوناگون برای ایران و امنیت ملی ایران، تهدید ایجاد می‌کردند. ایران چه در دوران پهلوی اول و دوم و چه در دوران جمهوری اسلامی، از همه گرایش‌های مذکور آسیب دید.
گرایش‌های مرتبط به پان‌ترکیسم که نمودی از گرایش‌های قوم‌گرایانه است همواره یکی از نگرانی‌های دولت‌های پیش از انقلاب و پس از انقلاب در ایران بوده است. گرایش پان‌عربیسم نیز در برهه‌ای از زمان به تهدید نخست امنیت ملی ایران تبدیل شد و نمودی از آن در جنگ هشت‌ساله میان ایران و عراق دیده شد. درواقع گرایش‌های پان‌عربی و پان‌ترکی، همواره بر بخش‌هایی از خاک ایران ادعای مالکیتی داشته‌اند.
گرایش پان‌اسلامی نیز زمانی که در قالب سلفی‌گری افراطی آن نمود یافت و به دنبال ایجاد خلافت اسلامی در جهان اسلام رفت بر ضد موجودیت ایران به عنوان یک کشور شیعی عمل کرد. ناسیونالیسم یهودی نیز که از آغاز موجودیت اسرائیل بالانس امنیت منطقه‌ای در خاورمیانه را بر ضد ایران رقم زد و این روند همچنان ادامه دارد. از این منظر است که ایران همواره در طول ۱۰۰ سال گذشته در خاورمیانه دچار نوعی تنهایی گفتمانی در منطقه بوده و نسبت به تاثیرات عملی گفتمان‌های دیگر در منطقه احساس عدم امنیت کرده است. از این منظر هم در حکومت پهلوی به‌خصوص پهلوی دوم و در جمهوری اسلامی، تاکید ایران بر تقویت قوای مسلح و تقویت بُعد امنیتی خود بوده است. خریدهای بسیار گسترده نظامی پهلوی دوم در سال‌های دهه ۵۰ شمسی، همچنین حرکت ایران به سمت تقویت قوای موشکی پس از جنگ هشت‌ساله با عراق و ادامه این روند، نشانگر احساس تهدید امنیتی است که ایران در منطقه دارد.
در این میان قدرت‌های بزرگ نظیر اتحاد جماهیر شوروی نیز موجب شدند که تهدید چپ قوم‌گرا برای ایران به یک مسئله امنیتی تبدیل شود. نمود این تهدید را می‌توان در برخی مناطق ایران نظیر کردستان و آذربایجان مشاهده کرد. همه این گرایش‌ها امنیت ایران را به‌شدت تحت تاثیر قرار می‌دادند و موجب می‌شدند که سیاست‌گذاران در ایران تحت‌تاثیر این آسیب‌ها تصمیم بگیرند.
کتاب حمید احمدی از این جهت اهمیت دارد که با مطالعه آن می‌توان میزان دقیق این اثرگذاری، بحث درباره مفهوم امنیت و انواع آن و ارتباط آن با امنیت ملی در ایران را به وضوح دریافت.
کتاب «گرایش‌های سیاسی در خاورمیانه و امنیت ملی ایران» نوشته حمید احمدی در ۴۰۸ صفحه و قیمت ۳۶۰ هزار تومان از سوی نشر نی منتشر شده است.
نظر شما