سرویس فرهنگ مقاومت خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): بیست و پنجمین نشست عصرانه کتاب ژرفا به کتاب «داستان رویان» اختصاص داشت که با حضور محمدعلی زمانیان مولف و علی‌الله سلیمی منتقد و عضو انجمن قلم ایران یکشنبه ۱۴ مردادماه در اندیشکده کتاب و هنر مرکز مطالعات ژرفا برگزار شد.

محمدعلی زمانیان گفت: این کتاب داستان شکل‌گیری پژوهشگاه رویان با محوریت شخصیتی به نام دکتر سعید کاظمی آشتیانی است که نقش اصلی را در به وجود آوردن پژوهشگاه دارد. اهمیت پژوهشگاه در بحث ناباروری، دانش سلول‌های بنیادی و شبیه‌سازی است که برای نخستین بار در ایران بنیانگذاری کرد و به ثمر رساند.

او درباره انگیزه‌اش در نوشتن کتاب «داستان رویان» افزود: در دوران نوجوانی نام شهدا و دانشمندان ایران را از طریق رسانه‌ها زیاد می‌شنیدیم اما هیچ‌گاه به صورت عمیق و دقیق به بطن زندگی آنها ورود پیدا نکرده بودیم و یکی از آن شهدا حاج احمد متوسلیان بود و بعدها دوستی به من گفت شما که این‌قدر حاج احمد، حاج احمد می‌کنی، اصلاً اطلاعات درباره زندگی او داری؟ یک لحظه به فکر فرو رفتم و گفتم: نه. او گفت: بیا این کتاب را بخوان.

این مولف اظهار کرد: وقتی کتاب زندگی حاج احمد متوسلیان را خواندم متوجه شدم چه‌قدر می‌تواند بین شناخت ظاهری ما از یک شهید یا دانشمند به دست می‌آید با شناخت سطحی تفاوت داشته باشد. سال‌ها گذشت تا این اتفاق درباره زنده‌یاد کاظمی آشتیانی روی داد. آن موقع از رسانه شنیدم که کاظمی‌آشتیانی موسس «رویان» و کارهای مهمی را در زمینه علمی انجام داده است. پس از آن قرار شد درباره موسس رویان مستندی ساخته شود و من محقق آن مستند شدم.

زمانیان گفت: وقتی به دلیل تحقیق با موسسه رویان و همکاران زنده‌یاد کاظمی‌آشتیانی آشنا شدم و مطالعات کتابخانه‌ای هم انجام دادم در آن موقع خاطره شهید احمد متوسلیان برایم زنده شد. آن زمان دریافتم وقتی به صورت عمیق درباره یک شخصیت پژوهش کنیم شناخت و نگاه‌مان چه قدر می‌تواند متفاوت باشد حتی جذابیت آن شخص هم تفاوت پیدا می‌کند. بعد از تحقیق درباره کاظمی آشتیانی تولید آن مستند تصمیم گرفتم که یک اثر مکتوبی در این زمینه به چاپ برسانم. تصور می‌کنم اوایل دهه ۹۰ بود که بحث تاریخ شفاهی پیشرفت با دوستانی که داشتم شکل گرفت که دستاوردهای علمی و فناوری دانشمندانی که در زمینه‌های مختلف کار کردند باید به مخاطب بشناسانیم.

او ادامه داد: در زمینه روایت پیشرفت نخستین بحثی که مطرح شد بحث پژوهشگاه رویان و کاظمی‌آشتیانی بود. چون نام او زیاد در رسانه‌ها به عنوان الگو و پرچمدار حوزه پیشرفت مطرح می‌شد. با توجه به تحقیقاتی که در ساخت مستند رویان انجام داده بودم آن را به حوزه کتاب آوردم و در کنار آن تحقیقات تکمیلی انجام شود و به صورت کتاب دربیاید. از این رو تحقیقات تکمیلی، گردآوری اسناد و تالیف آن یک سال زمان برد.

این مولف بیان کرد: وقتی درباره کاظمی‌آشتیانی تحقیق کردمُ متوجه شدم او شخصیتی چند بعدی داشت و اهل ورزش بود. به ادبیات علاقه داشت و به ویژه متون کهن را مطالعه می‌کرد. اهل ذوق و هنرمند بود و در کتاب هم اشاره شده که بحث راه‌اندازی کنگره بین‌المللی رویان بود، تفالی به قرآن زد و سخنرانی ادبیانه‌ای در کنگره انجام داد. ضمن این‌که اسامی که در پژوهشگاه رویان به کار گرفت و اسامی دیگری چون حنا، شنگول و منگول و.

روایت و مستندنگاری درهم آمیخته شده است

علی‌الله سلیمی گفت: به نظرم با توجه به اطلاعات کتاب با یک کار مستند روایی مواجه هستیم که تکیه اصلی آن روی مستندنگاری است، اما در عین حال مولف دوست دارد که یک روایت هم داشته باشد و همان‌طور که از نام کتاب برمی‌آید. اما تدوین و شکل کتاب به صورتی است که مولف در مرحله نخست می‌خواهد خودش در روایت حضور داشته باشد و در عین حال برای هر نکته‌ای که روایت می‌کند مستنداتی هم در دل اثر ارائه دهد.

او ادامه داد: برای من شیوه روایت مولف جالب بود که علاوه بر روایت ماجرا، پی‌نوشت‌هایی در خارج از متن اصلی آورده و منابعی را هم ذکر کرده است. از این رو به نظر می‌رسد که مولف تاکید داشته که مستندنگاری را انجام دهد در کنارش روایت هم داشته باشد. چون در عنوان کتاب داستان به کار رفته است و در داستان بیشتر تخیل به کار رفته است در حالی که در این کتاب قرار نیست تخیلی به کار برود و کاملاً مستندنگاری است.

این منتقد عنوان کرد: روایت کار جذابی است و وقتی در یک کار تحقیقی و پژوهشی فقط مستندنگاری باشد، نثر پژوهشی خشکی دارد، اما در این کتاب نثر از حالت خشک خارج شده و قدری نرم‌تر باشد. به عبارتی مولف تلاش کرده که در این اثر تعادلی میان روایتگری و مستندنگاری به وجود بیاورد. هر چند روایتگری در ابتدا پررنگ است اما در میانه اثر وجه مستندنگاری پررنگ‌تر شده است. از این رو کار جزو آثار مستند روایی است هر چند خلاقیتی هم در آن دیده می‌شود و نقاط ضعفی هم در آن راه پیدا کرده است.