سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): کتابخانه‌ها فقط فضاهای اجتماعی نیستند، بلکه پورتال‌هایی از گروه‌های مطالعه گرفته تا مراقبت از کودکان برای اطلاعات، آموزش و منابع روزمره هستند اما در زمانه‌ای که کتابخانه‌های جوامع به‌طور چشمگیری تغییر کرده‌اند، این به چه معناست؟ اگر کتابخانه‌ها به اندازه دنیای اطراف خود آماده تغییر نباشند، خطر از دست دادن ارتباطات خود یا حتی محو و گمنام شدن را دارند.

آینده کتابخانه‌ها نامشخص است، اما همه اینها دلیلی بر بدبینی و ناامیدی نیست. با تخیل جسورانه، چیزهای زیادی وجود دارد که باید منتظر آن باشیم. در چند سال گذشته، تحولاتی مانند تحول دیجیتال، افزایش استفاده از هوش مصنوعی، پاندمی کرونا و نیازهای درحال تغییر مراجعان به کتابخانه‌ها فرصتی را برای بازنویسی نقش خدمات کتابخانه در زندگی فراهم کرده است که در بخش نخست این مقاله به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.

دوران دگرگونی

دگرگونی دیجیتال، جامعه را با سرعتی خیره‌کننده تغییر داده و این تنها کتابخانه‌ها نیستند که در تلاش‌اند، به این روند ادامه دهند. سال ۲۰۲۰، از آنجایی که موسسات در همه جا از قبل برای به دست آوردن کنترل تحول دیجیتال تلاش می‌کردند، پاندمی کرونا این تحول را تسریع کرد. بسیاری از کتابخانه‌ها برای مرتبط ماندن و ارائه خدمات به جوامع خود در طول قرنطینه‌های دوران کرونا، به ارائه منابع دیجیتال بیشتر و برنامه‌های آنلاین متمرکز شدند.

اسکات کارلسون، روزنامه‌نگار در مقاله‌ای در Chronicle of Higher Education به این موضوع اشاره کرد که توسعه و پذیرش فناوری اطلاعات دیجیتال به بخش مهمی از زنده نگه داشتن کتابخانه‌های دانشگاهی تبدیل شده است. هنگامی تعطیلی‌ها منجر به ایجاد کتابخانه‌های دانشگاهی شد که به معنای واقعی کلمه خالی از سکنه بودند، در آن شرایط کارکنان کتابخانه مجبور شدند تا تحویل کتاب‌های دیجیتال، خدمات از راه دور و سایر فناوری‌ها را به مراجعان سرعت بخشند.

کارلسون خاطرنشان کرد که کتابداران دانشگاهی به‌طور مؤثر مؤسسات خود را به عصر فاصله‌گذاری اجتماعی سوق داده‌اند، «تا حدی به این دلیل که کتابخانه‌ها دهه‌ها را صرف کشف نحوه ارائه خدمات آنلاین و دریافت اطلاعات به افرادی کرده‌اند که به ندرت وارد ساختمان می‌شوند».

جابجایی اولویت‌ها

دورانی که در آن کارکرد اصلی کتابخانه‌ها نگهداری از انبوهی کتاب غبارآلود بود، به سرعت در حال فروکش است. امروزه، مشتریان انتظار دارند فضاهای دیجیتالی بصری و کاربرپسند مانند اپلیکیشن‌ها و وب‌سایت‌ها را ببینند که با شعبه‌های حضوری طراحی‌شده و براساس نیازها و ایمنی آن‌ها تکمیل می‌شوند. به این معنی است که اولویت‌های کتابخانه‌ها به‌طور کلی تغییر کرده است.

برای مثال، ظهور و پذیرش سریع فناوری‌های هوش مصنوعی، به کتابخانه‌ها این فرصت را داده که هدایت را بر عهده بگیرند و همان‌طور که شورای کتابخانه‌های شهری (ULC) بیان می‌کند به «منبعی برای کاربرد عملی و مسئولانه هوش مصنوعی مولد» تبدیل شوند.

فناوری‌های نوظهور، اعم از هوش مصنوعی، یادگیری ماشینی و پردازش زبان طبیعی در همه جا فراگیرتر می‌شوند و در تار و پود زندگی روزمره بافته می‌شوند؛ بنابراین سیستم‌های کتابخانه‌های عمومی و کتابخانه‌های دانشگاهی باید برای این واقعیت جدید آماده شوند.

سواد رسانه‌ای و دیجیتالی دیگر عوامل مهمی هستند که کتابخانه‌های آینده باید به آن‌ها توجه کنند و این موضوع از هر زمان دیگری مهم‌تر به نظر می‌رسد. اقتصاد اطلاعات امروزی یک چشم‌انداز در حال تغییر است که در آن محتوای دیجیتال به‌صورت ویروسی با کمی پاسخگویی به استانداردهای روزنامه‌نگاری منتشر می‌شود. اکنون، کتابخانه‌ها این فرصت را دارند که واقعاً تأثیر بگذارند و از یادگیری مادام‌العمر مراجعان با کمک به اعضای جامعه خود در تشخیص اطلاعات معتبر و اطلاعات نادرست حمایت کنند.

فضاهای کتابخانه جدید، آنلاین و غیرفعال

فضاهای جدید و آنلاین نگرانی‌های جدی برای کتابخانه‌ها هستند و می‌تواند مسئولیت سنگینی برای بسیاری از کتابداران باشد. اما از این سردرگمی‌ها، ترندهای جدید و هیجان‌انگیز پدید آمده است. بسیاری از موسسات و شرکت‌های بزرگ درحال مقابله با این چالش هستند و انواع جدیدی از فضاهای اجتماعی طراحی شده براساس نیازهای مدرن را در سر می‌پرورانند.

وسایلی مانند تلفن هوشمند و دیجیتال ممکن است مهم‌تر از همیشه باشند، در آینده، کتابخانه‌ها ممکن است کمی متفاوت به نظر برسند. گرایش در طراحی کتابخانه به سمت فضاهای باز و تجربی که بیشتر از اتاق‌هایی برای مطالعه ارائه می‌دهند، چیز جدیدی نیست. اما پس از کرونا، طراحان این ساختمان‌ها ممکن است نیاز داشته باشند که پروتکل‌های ایمنی پیشرفته‌تری را برای کاهش مضرات هر وضعیت اضطراری بهداشت عمومی در آینده در نظر بگیرند.

امکانات غیرفیزیکی و دیجیتال نیز همانند کیوسک‌ها، سرویس‌های کنار پیاده‌رو، چیدمان‌هایی که فضای زیادی را برای فاصله‌گذاری اجتماعی ایجاد می‌کنند و کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌های سیار که در سراسر جامعه پخش می‌شوند، یک انتخاب واضح هستند.

با برداشته شدن محدودیت‌ها، تعدادی از مشتریان دریافتند که کتابخانه نسبت به قبل از شروع همه‌گیری، به نیازهای آن‌ها مرتبط‌تر شده است. برای بسیاری از افراد، تغییر شغل از راه دور و ترکیبی به امری عادی تبدیل شده است و کتابخانه محلی، مکانی امن و کم هزینه برای کار متمرکز یا حتی جلسات حضوری در خارج از خانه ارائه می‌دهد.