به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «گفتارهایی در علم قافیه» به قلم فرزین حبیب زاده پژوهشی دربارۀ یکی از موضوعات مهم علوم ادبی، یعنی علم قافیه است که هدف از تدوین آن، به دست‌دادن تصویری کلی از برخی مباحث تاریخی، موسیقایی، نقد و زیبایی‌شناسی در دانش قافیه است.

یکی از دانش‌های ادبی که هم با موسیقی و خوش‌آهنگی شعر ارتباط پیدا می‌کند و هم از نظر مضمون‌سازی و تصویرآفرینی نقشی تعیین‌کننده در غنای محتوایی و آهنگین شعر دارد، دانش قافیه یا پساوند است. این دانش از دیرباز همواره محل توجه شاعران و ناقدان شعر بوده است و در طول تاریخ ادب فارسی و عربی، رساله‌ها و کتاب‌ها در این عرصه به زیور طبع آراسته شده و به کتابخانۀ علم و فرهنگ ایران و اسلام افزوده شده است.

کتاب «گفتارهایی‌درعلم‌قافیه» مستقلاً به موضوع قافیه و مباحث مربوط به آن پرداخته است و از یک بخش مقدماتی با عنوان «قافیه‌شناخت» شامل معرفی و بیان اهمیت علم قافیه و نقش‌ها و کارکردهای این علم و نیز ده گفتار به شرح زیر تشکیل شده است:

گفتار اول و دوم به ترتیب با عنوان «تاریخ قافیه» و «ضرورت قافیه»، اختصاص دارد به بیان پیشینه‌ای از قافیه در ملل مختلف و تحلیل و بررسی ضرورت یا عدم ضرورت عنصری موسیقایی به نام قافیه در شعر.

موضوع سخن در گفتار سوم و چهارم کتاب، جایگاه قافیه، از جمله قافیۀ آغازی و پایانی (کناری)، قافیۀ میانی و درونی، قافیۀ محجوب و قافیه در قالب‌های شعری است. در گفتار اخیر، در باب تأثیر قافیه در شکل‌دهی قالب‌های گوناگون شعری و انواع قالب‌های جدید در شعر فارسی بحث شده است.

محور بحث در گفتارهای پنجم، ششم و هفتم، به ترتیب قافیه در شعر نیمایی، سپید و شعر منثور است. بررسی و بیان دیدگاه‌ها و نقطه‌نظرات نیما و صاحب‌نظران شعر نیمایی و سپید دربارۀ قافیه و نقش آن در شعر و ارائۀ نمونه‌های شعری از دو نوع شعر نو و سپید، با تکیه بر جنبۀ موسیقایی قافیه و در نهایت بیان خلاصه‌ای از تاریخ این نوع شعر در ادبیات غرب و ادبیات عرب، از مطالب اصلی این گفتار به شمار می‌رود. در گفتارهای مذکور، ناگزیر اندکی به تاریخ ادبیات در این موضوع پرداخته شده است که بیان این مطالب نیز در روشن‌ساختن سیر پیدایش قافیه و قواعد آن در این انواع شعر، برای خواننده خالی از فایده نیست. بیان نظرات و دیدگاه‌های نمایندگان اصلی شعر نیمایی و سپید تحت عنوان نظر نیما در باب قافیه و نظر شاملو در باب قافیه و صاحب‌نظران این نوع شعری، با عنوان نظر مؤلفِ…، رویّه‌ای نامتغیّر در تدوین و تألیف این گفتارهاست.

گفتار هشتم مشتمل بر معرفی توصیفی، شناسایی و بررسی محتوایی و ساختاری بیش از چهل اثر در زمینۀ علم قافیه است که بیان آن، حداقل از دو جهت حائز اهمیت است: یکی اینکه سیر تدوین کتاب‌ها و مباحث این علم از قدیم تا عصر حاضر را نمایان می‌سازد و دیگر اینکه به عنوان فهرست و کتابشناسی توصیفی علم قافیه، می‌تواند پژوهشگر و دانشجو را در مطالعات و پژوهش‌های خود در این زمینه یاری رساند.

خاتمه در علم قافیه عنوان گفتار نهم است که در آن از زیبایی‌شناسی و نقد قافیه، تحلیل قافیه از نظر کاربرد واژگان و حروف و نیز تناسب قافیه با محتوای شعر سخن رفته است. بررسی و تحلیل نقش بلاغی و موسیقایی قافیه و ردیف در شعر بزرگان ادب پارسی از جمله فردوسی، مولوی و حافظ، مباحث بعدی این گفتار را در برگرفته است. پس از آن به تعریف اصطلاحاتی نظیر توسیم، مقفّی و مصرّع، ارصاد و تسهیم، قافیۀ پیوندی و قافیۀ خطی یا آوایی که با موسیقی قافیه و نقش آن در زیبایی و غنای شعر ارتباط دارند پرداخته شده است.

گفتار پایانی اختصاص دارد به نوعی دیگر از موارد موسیقی‌ساز شعر که تا حدودی خود، مکمّل موسیقی قافیه است. مطالب این گفتار از تعریف ردیف، پیشینه، دیدگاه‌ها و ضرورت وجود آن در شعر گرفته تا ویژگی‌ها، عیوب و زیان‌ها، تغییر لفظی و معنایی ردیف، جایگاه آن و مباحث دیگر که تقریباً به صورت مفصّل و همراه با نمونه‌ها و شواهد شعری فراوان بیان شده‌اند.

نشر رزا کتاب «گفتارهایی در علم قافیه» به قلم فرزین حبیب زاده را در ۲۹۸ صفحه و به بهای ۱۵۰ هزار تومان در تابستان ۱۴۰۳ منتشر کرده است.