به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، وقفنامه ربع رشیدی توسط کتابخانه ملی ایران در سال ۱۳۸۶ به سازمان یونسکو معرفی و به عنوان اولین اثر ایرانی در حافظه جهانی یونسکو ثبت شد و هم‌اکنون در تالار کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفت.

وقفنامه ربع رشیدی (الوفقیه الرشیدیه بخط الواقف فی بیان شرایط امور الوقف و المصارف) نوشته خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی، توسط انجمن آثار ملی به صورت عکس از روی نسخه اصلی چاپ شده است.

در اواخر قرن هفتم هجری قمری در زمان غازان خان ایلخانی خواجه رشید الدین همدانی به عنوان وزیر ایلخان و برای سازماندهی، تمرکز و تداوم تحقیقات و فعالیت‌های فرهنگی و علمی یک مجموعه بزرگ علمی، آموزشی و پژوهشی به نام ربع رشیدی را تأسیس کرد، این بنیاد عظیم به صورت شهرکی علمی در حومه شهر تبریز ساخته شد که شامل کتابخانه، مدرسه، بیمارستان، مدارس عالی، پروشگاه، کارگاه های صنعتی، خانه، مساکن، حمام، باغ های گیاه شناسی، کارخانه رنگرزی و دارالضرب بود. خواجه برای تامین پشتوانه مالی و برای اداره این موسسات بزرگ، دارایی های زیادی را وقف ربع رشیدی کرد و برای سازماندهی و اداره ربع و موقوفات این وقفنامه را تنظیم کرد.

این وقفنامه فهرست جامعی از موقوفات، هزینه‌ها و برنامه‌های اداری و مالی را تبیین می‌کند.

تنها یک نسخه از این وقفنامه موجود است که در سال ۱۳۴۸ از بازماندگان حاجی ذکاءالدوله سراجمیر توسط انجمن آثار ملی ایران خریداری و به کتابخانه تبریز اهدا شد. این اثر توسط کتابخانه ملی ایران در سال ۱۳۸۶ به سازمان یونسکو معرفی و به عنوان اولین اثر ایرانی در حافظه جهانی یونسکو ثبت شد، و هم‌اکنون در تالار خواجه نصیرالدین طوسی (تالار نفیس) کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران در دسترس مراجعه کنندگان است.

نگاهی به تاریخچه وقفنامه ربع رشیدی

وقفنامه ربع رشیدی اثری ارزشمند به خط خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی از دوره ایلخانی است که فهرست جامعی از موقوفات، هزینه‌ها و برنامه‌های اداری و مالی شهرک دانشگاهی ربع رشیدی را تبیین کرده است و به دلیل همین گستره وسیع موقوفات و ارزش والای آنها از اهمیت جهانی برخوردار است و درسال ۱۳۸۶ از طرف یونسکو در فهرست برنامه حافظه جهانی ثبت جهانی شد.

«الوقفیه الرشیدیه بخط الواقف فی بیان شرایط امورالوقف و المصارف» معروف به وقفنامه ربع رشیدی، اثری مکتوب از دوره ایلخانان مغول در اواخر قرن هفتم و ابتدای قرن هشتم هجری قمری، توسط دانشمند بزرگ و عالم ایرانی اسلامی خواجه رشید الدین فضا الله همدانی وزیر غازان خان در تبریز نگارش شده است؛ این وقفنامه بعنوان سند بسیار مهم و ارزشمندی است که از طرف یونسکو در کنار آثاری چون شاهنامه بایسنقری و التفهیم ابوریحان بیرونی در فهرست برنامه حافظه جهانی در سال ۱۳۸۶ ثبت شده است این سند به تبیین نظام مدیریتی، تشکیلات اداری، مالی و شرایط وقف و مصرف مجموعه بزرگ دانشگاهی ربع رشیدی می پردازد؛ در اواخر قرن هفتم هجری قمری و در زمان غازان خان ایلخانی، خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی به عنوان وزیر ایلخان و برای سازماندهی، تمرکز و تداوم تحقیقات و فعالیت‌های فرهنگی و علمی، یک مجموعه بزرگ علمی، آموزشی و پژوهشی به نام ربع رشیدی تأسیس کرد.

این بنیاد عظیم به صورت شهرکی علمی در حومه شهر تبریز ساخته شد و شامل کتابخانه، مدرسه، بیمارستان، مدارس عالی، پرورشگاه، کارگاههای صنعتی و خانه و مساکن و حمام و باغ های گیاه شناسی، کارخانه رنگرزی و دارالضرب بود. خواجه برای تأمین پشتوانه مالی و برای اداره این مؤسسات بزرگ، دارایی‌های زیادی را وقف ربع رشیدی کرد و برای سازماندهی و اداره ربع و موقوفات، این وقفنامه‌ها را تنظیم کرد. این وقفنامه، فهرست جامعی از موقوفات، هزینه ها و برنامه های اداری و مالی را تبیین می کند. وقفنامه ربع رشیدی در ۳۸۲ صفحه روی کاغذ خانبالغ نگاشته شده که ابتدای آن تا پایان فصل هفدهم وقفنامه به خط خواجه، توسط عبدالله بن عمر بن محمد التبریزی الحسنی، حاکم وقت تبریز و دو نفر دیگر کتابت شده است.

قطع این نسخه خطی رحلی (۳۶ در ۲۷ سانتی متر) است. نسخه اصلی این وقفنامه که اکنون در کتابخانه ملی (مرکزی) تبریز نگهداری و محافظت می شود تا سال ۱۳۴۸ در دست بازماندگان مرحوم حاجی ذکاءالدوله سراجمیر، ساکن تبریز بوده است که در سال مذکور به وسیله انجمن آثار ملی، از این خانواده خریداری و از روی آن عکسبرداری شد و در هزار نسخه در سال ۱۳۵۰ منتشر شد بر اصالت این نسخه علما، دانشمندان و دیوانیان زیادی از جمله علامه حلی (۶۴۸- ۷۲۶ ق) گواهی داده‌اند. یکبار نیز بعد از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۹۳ با همکاری سازمان اوقاف و امور خیریه و شهرداری کلانشهر تبریز چاپ گردید. این نسخه خطی در مجموع دو صفحه تذهیب شده دارد.یکی در صفحه ۳۳ و یکی در آخرین صفحه این نسخه که در آن ۳ شمسه تذهیب شده است که نگهداری و چگونگی وقف املاک خواجه رشید الدین فضل اله به پسرانش تذکر داده شده است.