سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): محمود حکیمی، نویسنده پیشکسوت تاریخ اسلام و تاریخ معاصر ایران، ادبیات دینی و کودک و نوجوان صبح امروز، ۳۰ شهریور ۱۴۰۳ دارفانی را وداع گفت. زنده‌یاد محمود حکیمی آثاری پرشمار در زمینه‌های مختلف از خود به یادگار گذاشت. نوجوانان از آثار او بسیار آموختند و «اشراف‌زاده قهرمان» او اثری آشنا در بین نوجوانان دهه پنجاه و شصت بود. روانش شاد و یادش گرامی. تلاش بی‌دریغ استاد محمود حکیمی را ارج می‌نهیم و از بین آثار پرشمار او در این گزارش به مرور چند اثر می‌پردازیم.
امیرمومنان عدالت جاوید
کتاب «امیرمومنان عدالت جاوید» اثری از زنده‌یاد محمود حکیمی است. موضوع کتاب حاضر، شرح زندگی مولای متقیان (ع) و بیان سیاست‌های ایشان در دوران خلافت است. این نوشتار، تلاشی است در راستای بیان رخدادهای زندگی حضرت علی (ع) و به خصوص وقایع پیش‌آمده پس از وفات رسول اکرم (ص). کتاب، با ذکر تولد امام علی (ع) آغاز شده و با شرح شهامت‌های ایشان در دوران تبلیغ اسلام ادامه یافته است. نگارنده، سپس به شرح واقعه غدیرخم، وفات رسوم اکرم (ص)، ماجرای سقیفه و سیاست ایشان در دوران خلفای راشدین پرداخته است. در ادامه شیوه حکومت‌داری و مدیریت امام علی (ع) را بیان کرده و در پایان واقعه شهادت حضرت علی (ع) را شرح داده است.
امام حسین (ع) و نهضت جاوید کربلا
زنده‌یاد محمود حکیمی در کتاب حاضر به علل و عوامل پدید آورنده انقلاب حسینی پرداخته است. از این رو در گام نخست از کتاب اشعاری از چند شاعر ایرانی (سنایی، مولوی، سعدی، لاهوری، محتشم کاشانی و سیف فرغانی) درباره انقلاب حسینی به نظم در می‌آید و به دنبال آن مقاله‌ای با عنوان آشنای غریب به قلم استاد «مهدی چهل‌تنی» در وصف شخصیت و اهداف امام حسین (ع) از قیام ارائه می‌شود. آن‌گاه با نگاهی تأمل‌برانگیز بر «زیارت» و «ارث» به صورت آشکار نشان داده می‌شود که امام حسین (ع) ادامه دهنده راه انبیاست. در ادامه عوامل زمینه‌ساز نهضت حسینی برشمرده شده و با نگاهی بر حکومت یزید و یزیدیان به ترسیم آغاز نهضت تا پایان آن پرداخته می‌شود. روند مطالعه کتاب با شرح حوادث پس از عاشورا ادامه می‌یابد و با سخنان کوتاه از امام حسین (ع) و تحریر متن گفت‌وگو با «محمود حکیمی» (نویسنده و پژوهشگر برگزیده خادم فرهنگ عاشورا) درباره تحریفات عاشورا و نیز ارائه گزیده‌ای از متن دو مقاله «نقش حادثه کربلا و تحول تاریخ اسلامی» به قلم شهید مرتضی مطهری و «شهید مطهری و هشدار تحریف عاشورا» به قلم مهدی پورحسین، پایان می‌پذیرد.
مسابقه غارتگری
«مسابقه غارتگری» اثری دیگر از زنده‌یاد محمود حکیمی است که به تاریخ پهلوی اختصاص دارد. در مجموعه «تاریخ پهلوی» که برای جوانان منتشر می‌شود، کارنامه برخی چهره‌ها و بخشی از جریان‌ها و رویدادهای دوره پهلوی معرفی شده است. مطالبی که در این کتاب فراهم آمده توصیفی است از غارت و حیف و میل خاندان پهلوی که نگارنده کوشیده است اسناد و مدارک آن را از خاطرات کسانی گردآوری کند که سال‌ها با آن رژیم همکاری می‌کردند. در پایان کتاب تصاویری از خاندان پهلوی به چاپ رسیده است.
رودخانه خروشان عشق: نگاهی به زندگانی دکتر سیدحسین فاطمی
کتاب «رودخانه خروشان عشق: نگاهی به زندگانی دکتر سیدحسین فاطمی» اثری دیگر از زنده‌یاد محمود حکیمی است. دکتر حسین فاطمی، از مبارزان سیاسی و از یاران دکتر مصدق بوده که در این کتاب زندگی، افکار و مبارزات نامبرده در دو فصل تنظیم شده است. فصل اول زندگی‌نامه دکتر فاطمی از دوران کودکی تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ است و در فصل دوم مطالب مختلفی درباره دکتر فاطمی فراهم آمده که از آن جمله است: گفت و گو با دکتر سعید فاطمی (خواهرزاده و یاور دکتر حسین فاطمی)، یادداشت‌های فاطمی در دوران پنهان شدن از دست رژیم شاه؛ بخشی از مقاله بهنود درباره فاطمی و داستان کوتاه. دکتر سید حسین فاطمی در سال ۱۲۹۶ در نائین متولد شد. در خانواده‌ای اهل علم و روحانی پرورش یافت و از سنین نوجوانی وارد فعالیت‌های مطبوعاتی، روزنامه‌نگاری و سیاسی شد. سمت‌ها و فعالیت‌های او فهرست‌وار از این قرار است: همکاری با روزنامه باختر اصفهان، سردبیری روزنامه ستاره باختر (۱۳۱۶ تا ۱۳۲۴)، تاسیس روزنامه باختر امروز، شرکت در جبهه ملی در کنار دکتر مصدق، معاونت سیاسی و پارلمانی دکتر مصدق، نماینده مجلس در دوره هفدهم، وزارت امور خارجه دولت دکتر مصدق، مبارزات علنی با شاه و دربار، کودتای ۲۸ مرداد و اختفای دکتر فاطمی، حمله ارازل و اوباش و زخمی شدن دکتر فاطمی، محاکمه در دادگاه نظامی و محکومیت به اعدام در آبان .۱۳۳۳ دکتر فاطمی هنگام اعدام ۳۷ ساله بود. در سال ۱۳۳۰ با دختر سرتیپ سطوتی ازدواج کرد و تنها یک فرزند ذکور از او باقی ماند.
زندگی‌نامه، اندیشه‌ها و مبارزات دکتر محمد مصدق
زنده‌یاد محمود حکیمی در آغاز کتاب «زندگی‌نامه، اندیشه‌ها و مبارزات دکتر محمد مصدق» خاطرنشان می‌کند تاریخ معاصر ایران و مخصوصاً تاریخ نهضت ملی ایران به رهبری دکتر محمد مصدق سرشار از عبرت است. صحنه تاریخ این نهضت نشان‌دهنده دو صف بارز و آشکار است. در یک طرف استعمارگران نفت خوارند که نمی‌خواهند از منافع خود دست بکشند و رجال خود فروش و دربار فاسد در داخل این جناحند و در طرف دیگر مردان و زنان شریف و میهن‌دوستی که لباس پیکار بر تن کرده‌اند تا میهن خویش را از چنگال استعمارگران نجات دهند و مصدق رهبری این نهضت تاریخی را بر عهده گرفته است.
«گفتنی است محمد مصدق در ۲۹ اردیبهشت ۱۲۶۱ شمسی در تهران به دنیا آمد. پدرش میرزا هدایت آشتیانی وزیر دفتر استیفا در دوران ناصری و از رجال تجددخواه و پیروان میرزا تقی‌خان امیرکبیر بود. مادرش ملک تاج خانم نجم‌السلطنه بنیان‌گذار بیمارستان نجمیه تهران و از نوادگان عباس میرزا بود. مصدق تحصیلات معمول را در تهران به پایان برد. پس از مرگ پدر، تصدی استیفای خراسان را به عهده گرفت. پس از چندی شغل اجدادی خود را رها کرد و در مدرسه سیاسی تهران به تحصیل پرداخت. مصدق جوان هنگام انقلاب مشروطیت در جرگه آزادی‌خواهان قرار گرفت. در سال ۱۹۱۳ م. در نوشاتل سوئیس، در رشته حقوق درجه دکترا گرفت. در سال ۱۲۹۶ معاون وزارت مالیه و عضو کمیسیون تطبیق و حوالجات شد. وی با قرارداد ۱۹۱۹ به شدت مخالفت و مقابله نمود. یک سال بعد، در کابینه مشیرالدوله که پس از شکست قرارداد سر کار آمد به وزارت عدلیه منصوب گردید، اما در بازگشت به ایران، به درخواست اهالی فارس به والی‌گری آن ایالت برگزیده شد و تا کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ در آن سمت باقی ماند، پس از کودتا، مصدق نخستین شخصیت سیاسی بود که با آن به مخالفت برخاست. او در کابینه قوام‌السلطنه به وزارت دارایی منصوب شد و دست به اصلاحات زد. یک چند والی آذربایجان شد که با کارشکنی‌های سردار سپه روبه‌رو گردید و ناگزیر به استعفا شد. در سال ۱۳۰۲ به سمت وزیر امور خارجه رسید. در سال ۱۳۰۳، در دوره پنجم به مجلس راه یافت و به مخالفت با تشکیل مجلس موسسان برآمد. پس از فشار دولت رضاخان، از سیاست کناره گرفت. تا سال ۱۳۲۰ مدتی را نیز در تبعید و زندان گذرانید. پس از سقوط رضاخان و باز شدن فضای سیاسی در دوره چهاردهم (۱۳۲۲) و شانزدهم (۱۳۲۹) از طرف مردم تهران بار دیگر به مجلس رفت و قانون ملی شدن نفت را به تصویب رساند و ….
تاریخ تمدن ایران و جهان
کتاب «تاریخ تمدن ایران و جهان» اثری دیگر از زنده‌یاد محمود حکیمی است. این مجموعه هفت جلدی با هدف گردآوری تاریخ تمدن‌های بزرگ و شرح تحولات تاریخی، علمی، دینی، ادبی و هنری، از ابتدایی‌ترین دوران تا سال ۲۰۰۰ میلادی و در صد و چهل فصل تدوین شده است. وقایع جنگ جهانی اول، انقلاب روسیه، علل وقوع جنگ جهانی دوم، بحران‌های سیاسی ایران در این دوران، حکومت رضاه‌شاه و تحولات جهان در آستانه جنگ جهانی دوم و پس از آن در این مجلد تحلیل شده است.
امیرکبیر و دیدگاه‌ها
در این کتاب، زنده‌یاد محمود حکیمی به شرح زندگی و تبیین اندیشه‌های «میرزا محمدتقی خان فراهانی» معروف به «امیرکبیر» پرداخته می‌شود. امیرکبیر، صدراعظم ایران در زمان ناصرالدین شاه قاجار بود. اصلاحات امیرکبیر اندکی پس از رسیدن به صدرات آغاز شد و تا پایان صدارت او که ۳۹ ماه بود، ادامه یافت. وی بنیان‌گذار «دارالفنون» بود که در تهران پایه‌گذاری شد. همچنین انتشار روزنامه «وقایع اتفاقیه» از فعالیت‌های اوست. امیرکبیر پس از اینکه با دسیسه اطرافیان شاه از جایگاه خود برکنار و به کاشان تبعید شد در «حمام فین» به دستور ناصرالدین شاه به قتل رسید.
اشراف‌زاده قهرمان
«اشراف‌زاده قهرمان» نوشته محمود حکیمی، سرگذشت مصعب‌بن‌عمیر از صحابه پیغمبر اسلام (ص) است. او نخستین سفیر پیامبر به مدینه بود و در آنجا با سخنانش، عده زیادی را به دین اسلام علاقه‌مند ساخت. او یکی از کسانی بود که زمینه را برای هجرت پیامبر رحمت، به یثرب فراهم کرد.
با پیشگامان آزادی: اندیشه‌ها و کوشش‌های فرهنگی و سیاسی حاج میرزا حسن رشدیه تبریزی
کتاب «با پیشگامان آزادی: اندیشه‌ها و کوشش‌های فرهنگی و سیاسی حاج میرزا حسن رشدیه تبریزی» به قلم زنده یاد محمود حکیمی از مجموعه با پیشگامان آزادی و شرح زندگانی حسن رشدیه تبریزی است. «حسن رشدیه تبریزی» در پنجم رمضان سال ۱۲۶۷ ه. ق در شهر تبریز به دنیا آمد، در بزرگسالی به دلیل تحولاتی که در شیوه‌ی تعلیم و تربیت ایرانیان پدید آورد وی را «پیر معارف» و «پدر مدرسه‌ی جدید در ایران» می‌نامیدند. حسن رشدیه در تدریس الفبا، آموزش قرآن و آموزش علوم به شاگردان، از روش‌های بدیع استفاده می‌کرد که همگی نشان‌گر خلاقیت او بود. او با اندیشه‌ی «زندگی بدون دخالت در سیاست» به شدت مخالف بود و در مبارزه با جهل و بی‌سوادی و پیکار با استبداد صدمات زیادی را تحمل کرد. دردناک‌ترین دوران زندگی او زمانی بود که مشاهده کرد رضاخان با کمک بیگانگان به قدرت رسیده و تمام دستاوردهای انقلاب مشروطیت را از بین برده است. حاج میرزا حسن رشدیه سرانجام بر اثر بی‌احتیاطی و بی‌توجهی راننده‌ای جان خویش را از دست داد. به دلیل اهمیت نقش سیاسی و فرهنگی حاج‌میرزا حسن رشدیه در تاریخ کشور ایران، نگارنده در کتابچه‌ی حاضر به بیان زندگی‌نامه‌ی میرزا حسن رشدیه و بررسی اندیشه‌ها و مبارزات او پرداخته است.
سرود رهایی (مصاحبه تاریخ شفاهی با محمود حکیمی)
این کتاب شرح مصاحبه با زنده‌یاد محمود حکیمی در زمینه معلمان ایران- خاطرات نویسندگان ایرانی- تاریخ و نقد است که توسط غلامرضا امیرخانی، عضو هیات علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران انجام شده است.
نظر شما