سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - یوسف ملایی: کتاب دستور خط گویش بندری هرمزگانی با هدف یکدست کردن املای نوشته‌های بومی و سعی در کم کردن تشتت نوشتاری به همراه داستان کوتاه «سوترا» و برگردان به گویش بندری به اهتمام نرگس نصیری گوکی چاپ و منتشر شده است.
نویسنده، این اثر را به پدرش مرتضی نصیری گوکی نویسنده، شاعر، پژوهشگر و جانباز دفاع مقدس پیشکش کرده و در این تقدیم آورده است: «هرچه دارم از برکت وجود اوست.»
این اثر شامل ۴ فصل است. فصل نخست به شیوه نگاشتن ضمیرها و شناسه‌ها با جزئیات و ذکر مثال‌های متعدد می‌پردازد. فصل دوم به نگاشتن افعال و شیوه ساخت فعل امر و نهی، انواع ماضی، مضارع، افعال معین یا کمکی و افعال مرکب اختصاص دارد.
در فصل سوم نیز شیوه نگاشتن حرف‌ها و کلمات دیگر، شیوه ساخت صفات تفضیلی و برتر، شیوه ساخت نسبت، نگاشتن علامت جمع، نگاشتن حروف اضافه و انواع آن، نگاشتن کلمات کوتاهی که هر حروف حذف شده دارند، حروفی که قلب، تبدیل یا جابه‌جا می‌شوند. کلماتی که ابتدای آن‌ها مانند فارسی کهن بیش از فارسی امروزی است. شیوه نگاشتن حروف بیگانه و وارداتی، شیوه کاربرد واو معدوله، حروفی که تغییر آوایی دارند، حروف ربط، کاربرد مصوت (-ُ) و (و) استثنا، کلمات پرسشی، مصدرهای متعدد و لازم، حفظ لهجه، آوانگاری و جدول ساده شده آوانگاری بین المللی آمده است.
در فصل چهارم هم داستان «سوترا» از کتاب «به کی سلام کنم؟» اثر سیمین دانشور و برگردان آن به گویش بندری، نمونه متن شاهد برای آوانگاری و منابع مواخذ را مطالعه می‌کنیم.
پدید آورنده این اثر به دلیل اینکه داستان «سوترا» روایتی از خطه جنوب و استان هرمزگان است و در آن از آیین و سنت‌های این مرز و بوم همچون مراسم «زار» یاد شده، همین‌طور اسامی خاص و تاریخ مختصری از این استان را به نمایش گذاشته، آن را انتخاب کرده است. به همین سبب در برگردان از یک لهجه مرکزی کمک گرفته شده که بیشتر در بندرعباس عمومیت دارد و برای تمامی مردم استان قابل درک است و با آن آشنایی کامل دارند.
در این کتاب به طور مختصر، دستور خط گویش بندری ارائه شده است. زیرا مکتوب کردن گویش‌های بومی در دورانی که جوانان سعی دارند زبان خود را با محیط اجتماعی همرنگ کنند، کاری مهم است. از سوی دیگر در گذر زمان بر اثر سایش زبانی این گویش‌ها و نیم زبان‌ها دستخوش تغییرات زیادی خواهند شد.
هدف از نامگذاری این کتاب به گویش بندری صرفاً شیوه رایج کلامی منطقه بندرعباس نبوده و گویش تمامی مناطق استان هرمزگان را که زبان محسوب نمی‌شوند، مدنظر قرار گرفته و به دلیل مجاورت با دریا و مرکزیت بندرعباس به نمایندگی از تمام لهجه‌های مختلف این خطه، نام «بندری» را بر چکیده مشترک این گویش نهاده‌اند.
این مجموعه محصول تحقیقات میدانی و کتابخانه‌ای محقق است. البته یک کتاب دستور زبان نیست. مگر در جایی نویسنده ناگزیر به بیان پاره‌ای موارد دستوری شده است. هدف از نگارش این کتاب آن است که با ثبت نوع نگارش موارد یاد شده به شیوه‌ای واحد برای نگارش در متن‌های بومی آینده دست پیدا کنیم.
نگارش این کتاب از هفت قاعده کلی که در تدوین دستور خط فارسی رعایت شده، پیروی می‌کند. این ۷ قاعده شامل: حفظ چهره خط فارسی، حفظ استقلال خط فارسی، تطابق مکتوب و ملفوظ تا حد امکان، فراگیر بودن قاعده تا جایی که کمتر نیاز به استثنا احساس شود، سهولت نوشتن و خواندن، سهولت آموزش قواعد و فاصله گذاری در خط فارسی، همچنین برای پرهیز از درازگویی سعی شده از تکرار نوشتن قوانین مشابه رسم الخط فارسی با این گویش پرهیز شود.
در بخش افعال مرکب صفحه ۵۴ کتاب آمده است: در گویش بندری، از مصدرهای مرکب، به ندرت استفاده می‌شود و به جای آن، مصدرهای ساده‌ای داریم که در زبان فارسی کهن نیز رواج داشته‌اند، اما امروزه از زبان رسمی کمرنگ شده‌اند یا از بین رفته‌اند.
مانند مصدر «گیچیدِن» که در فارسی به پریشان و سراسیمه شدن / اَلَک کردن تغییر یافته است و در فارسی کهن به صورت «گیچیدِن» کاربرد داشته است یا مصدر «گَلیدِن» له شدن و گندیده شدن و گَلیدَن و یا مصدر «کوریدِن» حفر کردن / شخم زدن، کاویدن و ….
نکته: در نوشتن مصدرهای مرکب کاربردی، همانند فارسی باید از نیم فاصله در اتصال دو بخش فعل استفاده شود.
داستان «سوترا» اثر سیمین دانشور:
طرف راستم بابازار نشسته که بابای نوبان هم هست، کنارش چند تا طبل کوچک و بزرگ گذاشته. چشمم همه چیز را زیر پرده‌ای از بخار می‌بینند. جمعیت زیاد است، غیر از آن‌ها که دایره‌وار نشسته‌اند، عده‌ای هم در گوشه و کنار یا ایستاده‌اند یا نشسته‌اند، یا می‌روند و می‌آیند.
برگردان داستان «سوترا»:
خَست راستُم باوایِ زار نِشتَه که باوای نوبانَم هَه. نِزیک خو چَن تا دُهُلِ کوچِک و گَپ این نهادَه. هرچه شَدی، اَ پَسَِ بخار شَدی. جمعیت زیادِن. غیر اَ اوشونی که گِردَه نِشتَن، یه چَن نفری هم اُ گوشه وُن ووستادَن یا نِشتَن، یه اَرَفتَن و اَهوندَن.
به گزارش ایبنا، کتاب «دستور خط گویش بندری» در ۱۶۲ صفحه و در قطع رقعی برای نخستین بار با تیراژ یک‌هزار نسخه در سال ۱۴۰۳ به قیمت ۱۲۰ هزار تومان توسط انتشارات «گامرون» چاپ و منتشر شده است.
نظر شما