به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) طی دهه گذشته مطالعات آینده‌پژوهی با بسامد فزاینده‌ای به عرصه آمده است. برخی از این مطالعات، حاوی هشدارهای هولناک درباره سرنوشت شوم بشر بوده‌اند و برخی دیگر تصاویری با رنگ‌های درخشان ترسیم کرده‌اند که آینده‌ای از رشد نامحدود نشان می‌دهند. تعدادی از آنها، آینده جهان را تا یک سده یا حتی بیشتر روشن کرده‌اند؛ تعدادی دیگر، مسیر پیش‌ِروی واحدهای ملی یا جوامع محلی کوچک‌تر را از حالا برای مثلاً ده یا بیست سال آتی نمایان کرده‌اند. برخی از این مطالعات جرقه مباحثات عمومی گسترده را زده‌اند و موجب بروز اختلاف‌نظر چشمگیری شده‌اند؛ مطالعاتی هم وجود دارند که ماحصلِ آنها صرفاً سیستم‌های برنامه‌ریزی را تغذیه کرده و هیاهوی کمتری در فضای عمومی راه انداخته‌اند.
واکنش‌ها به این توسعه و گسترش، و مشاجره کلی در باب روش، به برخی مسائل فلسفیِ بنیادین گریز زده‌اند و شامل نقادی برخی رویکردهای خاص نیز می‌شوند. آیا اصلاً «مطالعه» آینده ممکن است؟ کجای روش نویسندگان محدودیت‌های رشد را که به‌شدت بر عموم مردم تأثیر گذاشت، می‌توان «علمی» دانست؟ آیا درباره مفیدبودنِ روش سناریو اغراق نشده است؟
نویسندگان کتاب «روش‌های آینده پژوهشی: چالش‌ها و کاربردها» که از رشته‌ها و حیطه‌های حرفه‌ایِ متفاوتی هستند، درباره مسائلی از این‌دست با یکدیگر بحث کرده‌اند. در اثنای گپ‌وگفت‌های دوستانه مولفان کتاب آشکار شد که اغلب ناممکن است «راه‌حل‌های» منحصربه‌فردی برای مشکلات روش‌شناختیِ آینده‌پژوهی مشخص کنیم (چه برسد به اینکه تجویز کنیم). باوجودِ این، نیروی اصلیِ استدلال نویسندگان این است که «برخی» دستورالعمل‌های راهنما برای هدایت چنین پژوهش‌هایی قابل‌ارائه‌اند، اما فایده و ماناییِ هر روشی، به چارچوب سازمانی و سیاست‌گذاری‌ای که هر پروژه خاصی درون آن قرار گرفته و همین‌طور به اهدافی که آینده‌پژوهی می‌خواهد حاصل آورد، وابسته است.
بنابراین سعی شده در وهله نخست برخی مشخصات و ابعاد آینده‌پژوهی به‌طورِ خلاصه بیان شود. سپس با جزئیات بیشتری شیوه تعامل روش‌های متفاوت در برخی پروژه‌های واقعی در چارچوب سازمانی و سیاست‌گذارانه خاص یعنی در سطح ملی سیاست‌گذاری و تصمیم‌سازی کشور سوئد توضیح داده شود. تلاش مولفان این بوده است که روی مسائلی متمرکز شوند که در طیفی از مجموعه‌های متفاوت، نوعی ارتباط کلی بین آنها برقرار است. تمرکز اصلی بر آزمون سه پروژه خاص بوده است. هریک از نویسندگان، چند سال با این پروژه‌ها درگیر بوده یا حتی در کل برنامه یک پروژه خاص مشارکت داشته است.
بااینکه هدف اولیه و اصلیِ مولفان کتاب پیگیریِ برخی موضوعات کلی بود که در مشاجرات و مباحثات آینده‌پژوهی پدیدار شده‌اند، آنها بر این باورند که محصول نهایی، درحقیقت می‌تواند به چند شیوه در چند حیطه مفید باشد. ازآنجاکه تلاش شده بحث و استدلال نویسندگان از مبنای مفهومی روشنی آغاز شود، این کتاب می‌تواند جایگاه مناسبی در دوره‌های دانشگاهی تحقیقات آینده‌پژوهی کسب کند. سوابق هریک از این سه مورد آینده‌پژوهی و بررسی‌هایی که روی آنها انجام شده می‌تواند برای سازمان‌دهندگان و کاربران آینده‌پژوهی و حتی شاید در سطحی عمومی‌تر، برای هرکس که به تحقیقات بینارشته‌ای علاقه‌مند است جالب باشد.
کتاب پیش‌ِرو حاصل ادغام تدریجی بخش‌های منفرد است، لذا نمی‌توان مبدأ دقیق هر بخش را تشخیص داد. درعین‌حال، هریک از نویسندگان، مسئول طرح اولیه یکی از مواردِ فصل چهار است که شاید برخی تفاوت‌های سبکیِ باقیمانده را توضیح دهد. فصل پنجم تا حد زیادی نتیجه روندی طولانی است که طی آن، ایده‌ها و بخش‌های سه نویسنده به یکدیگر رسیده و با هم ترکیب شده‌اند.
کتاب «روش‌های آینده پژوهشی: چالش‌ها و کاربردها» نوشته بریتا شوارتس، اونو سْوِدین و بیورن ویتروک به ترجمه محمود ایرانی فرد در ۲۱۰ صفحه از سوی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی منتشر شده است.
نظر شما