سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - نفیسه خلیلی: حمایت از صنعت نشر کشور همواره یکی از دغدغه‌های سیاست‌گذاران عرضه فرهنگی کشور به خصوص وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده است و در زمان‌هان‌های مختلف، دولت‌های گوناگون تلاش کرده‌اند از این صنعت حمایت کنند. در طول برگزاری سی و چهار دوره نمایشگاه کتاب، بحث و چالش اختصاص یارانه فرهنگی و حمایت از خرید کتاب به صدر مباحث این رویداد فرهنگی تبدیل می‌شود. بر اساس نظر قاطبه کارشناسان، اختصاص یارانه به صنعت نشر باید هدفمند و به صورت پایه‌ای و زیرساختی باشد تا کتابخوانان در طول سال امکان خرید کتاب با قیمت مناسب را داشته باشند یا دسترسی به این کالای فرهنگی در طول سال از طریق کتابخانه‌ها فراهم باشد تا کتابخوانی در جامعه تثبیت شود اما نمی‌توان با وجود فراهم نبودن زیرساخت‌ها از حمایت‌های مقطعی هم غافل بود.
کتابخانه‌ها با داشتن اعتبار مناسب، خریدهای منطقی و با درایت و همچنین ایجاد پایش دائمی از نیازهای کاربران می‌توانند، خریدی اصولی، از نمایشگاه کتاب داشته باشند. این خرید هوشنمندانه حداکثر نیاز کاربران را تامین و در اعتبار مالی کتابخانه نیز صرفه جویی می‌کند. محسن حاجی زین‌العابدینی، معاون آموزشی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید بهشتی و بازرس انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران معتقد است: «بهتر است تدبیری اندیشه شود تا ناشرانی که امکان شرکت در نمایشگاه کتاب را ندارند، کتاب‌هایشان ازطریق ناشران دیگر عرضه شود یا یارانه و مکانیزم خاصی برای حمایت از کتاب ناشرانی که در نمایشگاه حضور ندارند تا چند ماه بعد از نمایشگاه کتاب وجود داشته باشد. این اتفاق باعث می‌شود، تعامل مفیدتری میان کتابخانه‌ها و ناشرانی که در نمایشگاه حضور ندارند، فراهم شود. از طرف دیگر بهتر است امکان خرید نمایشگاهی از طریق اعتبار و خرید سازمانی بعد از نمایشگاه کتاب نیز برای کتابخانه‌ها فراهم باشد.»
- با توجه به اعلام وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره اختصاص یارانه فرهنگی بیشتر و اهتمام به مناطق محروم در سال جاری، این یارانه برای اینکه بتواند مخاطبان نمایشگاه کتاب و خریدهای سازمانی ماتند کتابخانه‌ها را بیشتر و تقویت کند، باید چطور و با چه مکانیزمی تخصیص پیدا کند؟
اختصاص یارانه مستقیم در سیاستگذاری فرهنگی و اجتماعی معمولاً مطلوب نیست و اصلاً توصیه نمی‌شود؛ زیرا یارانه مستقیم معمولاً موجب تورم و اتخاذ سیاست‌های نامناسب می‌شود؛ بنابراین باید یارانه‌ها هدفمند و زیرساختی و پایه‌ای به صنعت نشر کشور تعلق بگیرد. اگر بتوانیم در بلندمدت و در طول سال شرایطی را فراهم کنیم و از ناشران، کتابفروشان و به‌طور کلی صنعت نشر و کتابخانه‌ها حمایت کنیم، زودتر به نتیجه مطلوبمان که همان افزایش سرانه کتابخوانی است، دست پیدا می‌کنیم. با این راهکار افراد بیشتری می‌توانند نیازشان را در حوزه کتابخوانی برطرف کنند. این افراد از طریق کتابخانه‌ها یا کتابفروشی‌ها کتابشان را امانت می‌گیرند یا خریداری می‌کنند. به‌طور طبیعی این راهکار بسیار ایده‌آل است اما فراهم کردن این شرایط به‌طور قطع زیرساخت‌هایی را نیاز دارد.
یارانه مستقیم مانند مُسکنی است که از نظر تبلیغاتی نیز بُرد زیادی دارد اما این یارانه، سیاست‌های پایه‌ای، بلندمدت و ریشه‌ای را تحت شعاع قرار می‌دهد، به همین دلیل بهتر است اگر بودجه‌ای وجود دارد، زیرساخت‌ها را در سه محدوده زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تقویت کند؛ مثلاً در طول سال، کاری کنیم که دسترسی به کتاب تقویت یا چاپ و انتشار کتاب ارزان‌تر شود یا کیفیت صنعت نشر در طول سال ارتقا پیدا کند.
این مسئله‌ای که بهتر است یارانه هدفمند و زیرساختی هزینه شود یک اصل و منطق اقتصادی درست در حوزه فرهنگی است. برای اینکه کتابخانه‌ها بتوانند یک خرید موفق و اصولی از نمایشگاه کتاب داشته باشند، باید چه مولفه‌هایی را رعایت کنند؟ و اینکه با توجه به محدودیت بودجه، اختصاص یارانه به کدام از بخش از بدنه نشر باشد تا خریدهای سازمانی و کتابخانه‌ای هر سال پررنگ‌تر و به تبع آن به‌روزرسانی منابع که از این رهگذر تامین می‌شود، با جامعیت بیشتر محقق شود؟
نکته اول اینکه در تهیه منابع کتابخانه‌ای و در بخش ارزیابی و نظارت منابع، بهتر است کتاب‌های زرد و بیهوده و بدون مصرف خریداری نشود، نکته دوم توجه به ارائه خدمات و زیرساخت‌های مناسب در کتابخانه‌هاست، اگر کتابخانه‌ای این دو معیار را داشته باشد، افراد حاضرند به دلیل جذابیت مکان، دسترسی راحت و خدمات خوبی که وجود دارد، بیشتر از این قبیل کتابخانه‌ها استفاده کنند. به همین دلیل فراهم کردن زیرساخت‌ها در کتابخانه‌ها بسیار مهم است و اگر بخشی از این یارانه‌ها به زیرساخت‌های کتابخانه‌ای مانند ارتقا خدمات و ایجاد فضای مناسب در کنار به‌روزرسانی منابع تعلق بگیرد، فرهنگ کتابخانه رفتن در قدم اول تقویت خواهد شد و در بخش دوم، چالش گرانی کتاب با خرید کتابخانه‌ای و در اختیار گذاشتن آن از سوی این مراکز می‌تواند گردش کتاب و دسترسی به آن را در جامعه را بیشتر کند.
خرید هدفمند و هوشمندانه نکته مهمی است که زمینه‌ساز تامین حداکثری نیازهای کاربران و صرفه‌جویی در اعتبار خرید کتابخانه می‌شود؛ زیرا کتابخانه‌ها، نمی‌توانند همه نیاز کاربران خود را تامین کنند اما این مراکز می‌توانند این نیازها را احصا یا پیش‌بینی کنند؛ بنابراین خرید هوشمندانه به معنای پیش‌بینی منابع براساس نیاز کاربران و اولویت‌بندی و خرید مناسب در بخش خرید سازمانی و کتابخانه‌ای در فصل نمایشگاه کتاب و در طول سال است.
برای یک خرید موفق و اصولی به‌ویژه در حوزه کتابخانه‌ای، نیازسنجی مولفه مهمی است. هر فعالیت که در کتابخانه رخ می‌دهد باید براساس نیازسنجی انجام شود؛ بنابراین بهتر است، مسئولان کتابخانه‌ها، به‌طور مرتب برنامه‌های پایش و نیازسنجی مناسبی را برگزار کنند تا بتوانند نیازهای واقعی کاربران را احصا کنند. کتابخانه‌ها نباید فقط به بهانه برگزاری نمایشگاه کتاب بودجه‌ای را برای خرید و به‌روزرسانی منابع خود اختصاص دهند زیرا به‌روزرسانی منابع کتابخانه‌ای باید مداوم انجام شود.
از آنجا که خرید سازمانی و یارانه خرید کتاب از سوی کتابخانه‌ها فقط در طول نمایشگاه کتاب تهران اعتبار دارد و بعد از نمایشگاه اعتبار و مدت زمان استفاده از این یارانه از بین خواهد رفت، این فرآیند موجب می‌شود خریدهای سازمانی بعضاً احساسی با عجله و غیرمنطقی هزینه شود، درحالی که این خریدها باید با درایت و از قبل پیش‌بینی شده و براساس نیاز واقعی کاربران انجام شود. اما از آنجا که در طول سی و چهار دوره گذشته، شیوه تخصیص یارانه کتاب به این شکل بوده است؛ می‌توان به کتابخانه‌ها توصیه کرد به سایت خانه کتاب و ادبیات ایران و کتابخانه ملی مراجعه کنند و آثار اخیر ناشران را رصد کنند تا بتوانند در نمایشگاه کتاب خرید هوشمندانه و هدفمندی داشته باشند.
- محدودیت بودجه و دیر اختصاص دادن بودجه به کتابخانه‌ها برای خرید سازمانی در طول نمایشگاه کتاب گلایه‌ای است که هر سال از سوی مسئولان کتابخاته‌ها مطرح می‌شود، چطور می‌توان این مسئله را مدیریت کرد؟
برای انجام یک خرید هدفمند، کتابخانه‌ها باید نیازسنجی و پایش دائمی از نیاز مخاطبان خود داشته باشند و برای تامین این نیازها، برآورد دقیق بودجه‌ای انجام بدهند. مسئولان به این نکته توجه داشته باشند که هزینه و یارانه‌ای که برای خرید کتاب اختصاص می‌یابد، موجب ساخت جامعه بهتر و کمک به ارتقا فرهنگی کشور می‌شود. هرچقدر هزینه و اعتبار برای خرید کتاب بیشتر و دسترسی مخاطبان به کتاب افزایش پیدا کند، به همان نسبت، میران جرم و جنایت و آسیب‌های اجتماعی کمتر و میزان ناهنجاری به همان نسبت کاهش می‌یابد. در مجموع نمی‌توان انتظار جامعه مدرنی را داشت اما برای آن هزینه نکرد. کتابخانه‌ها در یک جامعه مدرن، وظیفه دارند فرهنگ جامعه و یک کشور را ارتقا دهند.
- در بحث مراودات کتابخانه‌ای، کتابخانه‌های مهم کشور مانند کتابخانه ملی، مجلس و آستان قدس و نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور چطور می‌توانند در بخش استفاده از ظرفیت میهمان ویژه نمایشگاه کتاب موفق عمل کنند؟
حضور هوشمندانه در نمایشگاه کتاب و شناخت موثر از میهمان ویژه نمایشگاه، همیشه موثر خواهد بود. باید دید میهمان ویژه نمایشگاه کتاب چه طرفینی برای استفاده در بخش کتابخانه‌ای دارد و از طرف دیگر کتابخانه‌های مهم چه کسری‌هایی دارند و تا چه اندازه می‌توان از طریق کتابخانه‌های کشور میهمان آن را جبران کرد. از طرف دیگر باید به بحث تامین منابع معکوس هم توجه داشت. تامین منابع معکوس به معنای ایجاد زمینه برای توزیع منابع فارسی زبان از طریق ترجمه در کتابخاته و به‌طور کلی کشور میهمان است و بحث تبادل کتابخانه‌ای در فرصت نمایشگاه کتاب تهران را نباید نادیده گرفت. کتابخانه‌های زیادی در کشورهای مختلف ممکن است وجود داشته باشد که علاقه دارند منابع فارسی خود را با کتابخانه‌های ایرانی مبادله کنند. تامین منابع معکوس می‌تواند موجب تبادل اطلاعات به‌صرفه‌ای برای کتابخانه‌ها شود و از سوی دیگر فرهنگ و تاریخ کشورمان را از طریق صنعت ترجمه وارد کشورهای دیگر کند.
- برای اینکه امسال خرید سازمانی و کتابخانه‌ای پررنگ تر از سال‌های قبل باشد، چه پیشنهاد و راهکاری را به‌خصوص در بخش حمایتی و تخصیص یارانه پیشنهاد می‌کنید.
منابعی بسیاری برای خرید کتابخانه‌ای وجود دارد که ممکن است ناشران آن‌ها را اصلاً وارد عرصه نمایشگاه کتاب نکنند یا ممکن است کتاب‌هایی به عرصه نمایشگاه کتاب بیاید اما در اطلاعات آماری نمایشگاه کتاب موجود نباشد. مجموع این کاستی‌ها ممکن است خرید خوب و باکیفیت کتابخانه‌ها را تحت تاثیر قرار ار بدهد. بهتر است تدبیری اندیشه شود تا ناشرانی که امکان شرکت در نمایشگاه کتاب را ندارند و کتاب‌هایشان در نمایشگاه کتاب عرضه نمی‌شود، یارانه‌ها و مکانیزم حمایتی برای خرید کتاب این گروه از ناشران نیز فراهم شود و کتاب‌های ناشران دیگر نیز زیر چتر حمایتی ارشاد قرار بگیرد.
از طرف دیگر بهتر است امکان استفاده از یارانه خرید کتابخانه‌ای و سازمانی تا چند ماه بعد از نمایشگاه کتاب تهران نیز مهیا باشد تا یک تعامل مفیدتری میان کتابخانه‌ها و ناشرانی که در نمایشگاه کتاب حضور ندارند، فراهم شود. در حال حاضر که امکان خرید اینترنتی از نمایشگاه کتاب تهران فراهم شده، بهتر است خرید نمایشگاهی از طریق تخصیص اعتبار و خرید سازمانی بعد از نمایشگاه کتاب نیز برای کتابخانه‌ها فراهم باشد و این اعتبار خرید از طرف سازمان‌ها و کتابخانه‌ها محدود به فصل نمایشگاه نباشد.
نظر شما