به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نخستین روز از همایش دو روزه «سعدی و پوشکین» عصر دیروز (29 فروردین) از ساعت 15 تا 18 و 30 دقیقه در تالار اجتماعات مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.

در این جلسه کوروش کمالی سروستانی، مدیر مرکز سعدی‌شناسی، میرجلال‌الدین کزازی، پژوهشگر و مصحح، میخاییل ایساکوویچ سینلنیکوف، شاعر روس، زهرا محمدی، پژوهشگر و حسن بلخاری، پژوهشگر و استاد درباره مباحث مرتبط با سعدی و پوشکین سخنرانی کردند.

در اين برنامه میخاییل ایساکوویچ سینلنیکوف، شاعر روس، درباره موضوع سخنرانی‌‌اش یعنی «سعدی در آثار پوشکین» توضیح داد: والاترین هنر آثار سعدی چیزی بیش از بیان استادانه احساسات است. آثار سعدی درباره غلبه احساسات بر یکدیگر و مصالحه آن‌ها، پیروزی و فتح کامل است. مصلح‌الدین سعدی که عمری طولانی داشت، افکار و ایده‌های خلاقانه خود را به همگان عرضه کرد. وی را سمبل شعر می‌نامند. زائرینی که از کشور روسیه به دیدار سعدی می‌روند و یا با دنیای وی آشنا می‌شوند، به دنبال شاعری همتا و همپای وی می‌گردند و الكساندر پوشکین، شاعر بزرگ و پرآوازه روس را در کنار وی قرار می‌دهند.

وی در ادامه به ویژگی‌های مشترک سعدی و پوشکین اشاره و تشریح کرد: استعداد خدادادی، که با احساسات عمیق و عقل در هم آمیخته و بالاتر از آن، باور به قدرت و پیروزی نهایی عقل هم در آثار پوشکین و هم در انديشه‌هاي سعدی، همراه با خلاقیت‌های ایشان و توانايي‌هاي ذوقي که به ندرت در افراد وجود دارد، آمیخته شده است؛ طرح‌هایی که فاقد هرگونه نقطه ضعف و کاستی هستند و با قاطعیت تبدیل به معجزه‌ای واقعی از هارومونی می‌شود.

این شاعر روس با اشاره به اين‌كه اتحاد سعدی و پوشکین امری اتفاقی نيست، توضیح داد: سعدی، 30 سال نخست زندگی خود را به کسب علم مشغول بوده و 30 سال دوم را به سفر پرداخته است. وی تنها 30 سال سوم عمر خود را به شکل شاعری با زندگی پرثمر به سر برده است،‌ ولي مراحل زندگي ادبي پوشكين با سعدي متفاوت است.

وی با تاکید بر این موضوع، که پوشکین توسط طبیعت طراحی شده بود، تا تبدیل به نابغه‌ای همچون دانته، گوته و سعدی شود، افزود: پوشکین از همان ابتدا با استعدادی خارق‌العاده، به سرعت پله‌های ترقی را پشت سر می‌گذارد و تا قبل از سن 30 ‌سالگی به بلوغ کامل می‌رسد. وی تنها سی و هفت سال عمر کرده است. کشته شدن پوشکین برای هم میهنانش یک فاجعه بود.

سینلنیکوف به دیدگاه فئودور داستایوفسکی درباره پوشکین اشاره و اظهار کرد: داستایوسکی می‌گوید همه دنیا به پوشکین توجه داشته‌اند. شاید چنین استعدادی بتواند ویژگی‌های فرهنگ هر ملتی را روشن ساخته و زوایای روح آنان را آشکار سازد. شاید این استعداد بتواند به سادگی محقق شده، تبدیل به ویژگی تمام ادبیات روس شود، اما این استعداد در شخص پوشکین با بیشترین وضوح و شفافیت بیان شده است.

وی ادامه داد: پوشکین در تمام آثار ارزنده خود نسبت به زندگی و گنجینه‌های معنوی شرق، دوران باستان و قرون وسطی بی توجه نبوده است. وی حتی به هنر دوران معاصر خویش نیز علاقه نشان مي‌داد و به کشورهای مسلمان‌نشین شرق نیز توجه داشت و سعی می‌کرد، که حتی تکه‌ای کوچک از یک گنجینه را بیابد.

استاد آکادمی پتروفسکی با تاکید بر این‌که پوشکین سعی داشت تکه‌ای از این زیبایی و حکمت جاودان را ببیند تا در آثار خویش به کار بگیرد و تمام نظم روس را با آن غنی سازد، گفت: پوشکین معتقد است کلام سعدی سخن او را زیباتر کرده است. آثار «تقلید از قرآن» و منظومه بی‌نظیر «مرگ پیامبر» بر این گفته‌ها صحه می‌گذارند. به جرات می‌توان گفت، که آثار پوشکین و الهامات وی از کتاب مقدس، حکایت‌هایی درباره زندگی محمد (ص) و اشعار و منظومه‌های آخر وی، همه تایید کننده این واقعیت هستند.

وی در بخش دیگر از سخنانش به یکی از نخستین‌ نامه‌های پوشکین خطاب به پیتر ویزایمسکی، دوست ادیب، شاعر و منتقدش اشاره و تصریح کرد: وی در این نامه گفته است، هرگاه اروپاییان به موضوع شرق می‌رسند، باید اروپایی باقی بمانند و از نویسنده شرقی، که نامش سعدی است، تقلید نکنند.

سینلنیکوف در ادامه توضیح داد: «بایرون» را می‌توان همتای پوشکین به شمار آورد. پوشکین از منظومه‌های شرقی بدین خاطر لذت می‌برد، که مملو از خرد و سخنان گوهربار بودند. با این‌که پوشکین، تا آخرین روز زندگی، اشعار «بایرون» و حضور قهرمانانه وی را می‌ستود، «بایرونیسم» در پوشکین به مرور کمرنگ شد و در نهايت زمان اشعاری که در ادبیات از آن به «سبک بایرون» یاد می‌کنند، گذشت؛ چراکه وی به عظمت شعر فارسی رو آورده بود.

وی افزود: در این‌جا به‌طور ملموسی متوجه می‌شویم پوشکین تا حد زیادی به افکار انسان‌ها گره خورده و در اعماق روح‌ها رخنه کرده است.

این شاعر در ادامه از تاثیر اندیشه سعدی بر کلام پوشکین گفت و با ذکر نمونه شعری از این شاعر مبنی بر «و آنان که برایشان اولین بیت‌های آثارم را خواندم دیگر نیستند، دور هستند، همچون سعدی که ناپدید شد» اظهار کرد: این‌جا دیگر با نقل قول و یا بازنویسی شعر و هنر سروکار نداریم، بلکه صحبت از اندیشه‌های مطرح شده سعدی است. بدین ترتیب، می‌توان قاطعانه گفت که پوشکین، مترجم آثار سعدی به زبان روسی بوده است؛ حتی اگر این ترجمه به اندازه چند خط باشد.

وی یادآور شد: نقل قول از سعدی در چنین شرایطی نشان از اوج سادگی روح، بلوغ و احساسات عمیق وی دارد. ما می‌بینیم، که این شاعر بزرگ با برداشت از سخنان بزرگان و ترجمه آثار منظوم، توانسته است درونیات خویش را بیان کند.

مترجم آثار خاقانی به زبان روسی در بخش دیگر از سخنانش گفت: پوشکین هیچ گاه به ایران سفر نکرده است اما در سال 1828 در شهر تفلیس حضور پیدا کرد. شهری که هنوز تاثیر فرهنگ پارسیان در آن حفظ شده بود و یادبودهایی از رودخانه فرات تا «ارزروم» در آن به چشم می‌خورد. در این منطقه جنگ میان روس و ترک درگرفته بود. در آن روزها، پوشکین علاوه بر شاهکار منظوم خود، «سفر به ارزروم»، مجموعه شعر بی‌نظیر ديگري را به رشته تحریر درآورد.

وی ادامه داد: در میان این اشعار، می‌توان به «از حافظ» اشاره کرد، که البته، پوشکین در آن هیچ یک از غزلیات حافظ را ذکر نکرده است. پوشکین در آثار خود به اشعار برگرفته از سایرین و یا ترجمه آثار ایشان اشاره می‌کرد و تمایلی به پنهان ساختن آن‌ها در قالب اشعار خود نداشت. حتی تاثیر شعر کلاسیک فارسی بر اشعار وی به وضوح قابل مشاهده است.

این شاعر روس در ادامه با تاکید بر این‌که اسم سعدی نیز در شعرهای دیگر پوشکین آمده است، توضیح داد: پوشکین حتی بدون این‌که زبان فارسی را بداند و یا تسلطی بر اشعار حافظ و سعدی داشته باشد، به‌طور زیرکانه‌ای عمق این سخنان را حدس زده و با قلب و ذهن خود معانی عالی آثار را درک کرده است. این مساله چندان مهم نیست که آیا نویسنده روس در آن زمان با اسامی مذکور آشنا بوده است یا خیر. در هر صورت، علاقه به آثار کلاسیک فارسی در وی به مرور زمان تشدید شده است.

وی در پایان از برخی از شاعران و نویسندگان روس و دوستان پوشکین یاد کرد، که عبارات، ابیات یا آثاری را از سعدی و دیگر شاعران ایران‌زمینه به زبان روسی برگردانده‌اند كه خلاصه‌اي از آن‌ها در ذيل آمده است: 

«واسیلی ژوکوفسکی»، شاعر پرآوازه روس و مترجم قهار، معلم و دوست پوشکین عبارات زیادی را از فردوسی به زبان روسی برگردانده است. «الکسی خامیاکوف»، متفکر روس به رونویسی از آثار سعدی می‌پرداخت. «دیمیتری آزنابیشین»، شاعر و زبان‌شناس روس تعدادی از آثار رومی و سعدی را به زبان روسی برگردان کرده است. «الکساندر گریبایدوف»، استاد نمایشنامه‌نویسی در روسیه، که از تسلط کافی بر زبان روسی برخوردار بود، به اشعار روسی علاقه ویژه‌ای داشت. «گریبایدوف»، نیز سخنانی از سعدی در کمدی «امان از این عقل» آورده است. 

شعارهایی که مردم ایرانی در زندگی خود به کار می‌برند، معمولا از طریق خواندن آغاز مطرح می‌شود. این شعارها در آثار برخی شاعران عصر طلایی ادبیات روسیه ظهور کردند: آثار «آنتون دیلویگ»، آثار «الکساندر گریبایدوف»، «دیمیتری آزنابیشین»، «آندره پادولینسکی»، «الکساندر آبادوفکسی»و «لوکیان یاکوبویچ»، همه به نوعی از اشعار ایرانی الهام گرفته‌اند.

بدین ترتیب، روسیه در آن دوران شاهد روشنگری بوده است و اهالي ادب و هنر اين كشور از پیش‌داوری اروپاییان به خاطر بهره‌گیری از آثار کلاسیک فارسی شرمی نداشته‌‌اند. این ادب‌دوستان اغلب دوستان، آشنایان و هم‌عصران پوشکین بوده‌‌اند.

در ادامه این همایش زهرا محمدی و حسن بلخاری سخنرانی کردند. گزارش تکمیلی از صحبت‌های این دو پژوهشگر متعاقبا در «ایبنا» منتشر می‌شود.