خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - داود علیزاده: اسماعیل جاشویی از عکاسان مطرح بوشهری است که با نگاهی بکر به عناصر بومی سعی کرده است تا حافظه جمعی این خطه را در قاب تصویر ثبت کند. وی که پیش از این آثاری همچون «بوشهر دیر، بوشهر دور»، «سفر سنگ» و ... را در قالب عکاسی به‌صورت کتاب منتشر کرده بود، به‌تازگی با همکاری نشر «هلیله» کتاب «باغ سنگی» حاصل دو دهه عکاسی‌اش از مناطق خاص تاریخی و زیبای بوشهر را عرضه کرده است.

کتاب «باغ سنگی» شامل مجموعه عکس‌های مستند از بناهای تاریخی استان بوشهر است. این کتاب یک اثر مستند است و با دیگر کتاب‌های عکس متفاوت است؛ چراکه هدف فقط زیبا نشان دادن موضوع عکاسی در میان نبوده است و سندیت تصویر بنای تاریخی در اولویت است. به بهانه انتشار کتاب «باغ سنگی» با اسماعیل جاشویی گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

اگر موافق باشید از اسم کتاب شروع کنیم. چطور شد که این اسم را انتخاب کردید؟

سنگ در معماری بناهای تاریخی معنا و مفهوم ویژه‌ای دارد. در شبه‌جزیره بوشهر و کرانه خلیج‌فارس از سنگ مرجانی و در دیگر نقاط استان بوشهر بر اساس موقعیت جغرافیایی از سنگ‌های خاص همان منطقه استفاده‌شده است. سنگ‌های مرجانی نمونه جالب یک سنگ باستانی است. این سنگ‌ها از بقایای موجودات دریایی همچون مرجان‌ها تشکیل‌شده است. موجودات دریایی همچون صدف‌ها و مرجان‌ها طی میلیون‌ها سال در کف دریاها بر روی هم انباشته و به‌مرور زمان تبدیل به صخره‌های سنگ مرجانی می‌شوند.

کتاب «باغ سنگی» مجموعه تصاویر بناهای تاریخی استان بوشهر است. این بناهای تاریخی توسط انسان سنتی ساخته‌شده و آخرین نشانه‌های حضور ذهنیت انسان سنتی است. این نام جایگاه و ارزش معماری سنتی و همزیستی انسان و طبیعت را در درون ذهنیت انسان سنتی نشان می‌دهد.
 

روند تالیف کتاب به چه صورت بود؟

مجموعه عکس «باغ سنگی» طی دو دهه از ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۵ در سفرهای مختلف یک یا چندروزه به شهرستان‌های مختلف استان بوشهر عکس‌برداری شد. در نهایت از هزاران عکس طی یک پروسه طولانی حدود ۲۵۰ عکس انتخاب شد. کار ادیت عکس‌ها و صفحه‌آرایی و طراحی کتاب که توسط دوست هنرمندم عبدالخالق عیسوندی انجام شد، یک کار سخت و زمان‌بر دیگر بود.

چه مولفه‌هایی برای  انتخاب سوژه‌ عکاسی در این کتاب برایتان اهمیت داشت؟

شبه‌جزیره بوشهر تا چند دهه قبل بیش از هزار خانه تاریخی داشت و در حال حاضر بخش بزرگی از آنان نابودشده است. نسل‌های آینده بدون تردید به شناخت معماری سنتی اقلیم خود نیازمند هستند. چه از نظر فرهنگی و چه از نظر اقتصادی این شناخت برای توسعه و پیشرفت هر شهر و دیار و کشوری لازم و ضروری است. تصاویر بناهای تاریخی بخشی از این نیاز را پاسخ می‌دهد.

جز این کارکردی که یاد کردید، کارکردی دیگری هم برای چنین عکس‌هایی مد نظر داشتید؟

یکی از مشکلات بزرگ در خصوص مرمت بناهای تاریخی، مرمت‌های غیرعلمی و بسیار ناشیانه است که به خاطر کمبود دانش و منابع مالی ناکافی رخ می‌دهد. این مرمت‌ها فرقی با تخریب و نابودی اثر تاریخی ندارد. بسیاری از بناهای تاریخی مرمت‌شده متأسفانه بعد از مرمت اصالت خود را از دست می‌دهند. یکی از کارکردهای عکس بناهای تاریخی به‌عنوان یک سند معتبر از زمانه قبل از مرمت است. در کتاب «باغ سنگی» همه عکس‌ها مربوط به قبل از مرمت است. البته بناهایی که مرمت اصولی داشته‌اند در کتاب می‌بینید ولی هیچ عکسی از بناهایی در کتاب نیاورده‌ام که به‌صورت بسازوبفروشی مرمت‌شده باشند.

پس به نحوی شما در باغ سنگی آیندگان را مخاطب قرار داده‌اید؟

کتاب «باغ سنگی» مجموعه‌ای از اسناد تصویری است. این اسناد تاریخی شاید در حال حاضر مخاطب زیادی نداشته باشد و البته در آینده هم مخاطب زیادی نخواهد داشت؛ ولی با اطمینان می‌شود گفت مخاطب این کتاب افرادی هستند که در آینده فرهنگی استان بوشهر نقش بزرگی ایفا می‌کنند. کتاب «باغ سنگی» ازجمله اسناد تصوری است که در آینده برای شناخت گذشته استان بوشهر ضرورت پیدا می‌کند.

سؤالی که برایم پیش آمد چرا عکس‌ها تاریخ ندارند؟ البته اشاره‌شده که در دو دهه گذشته گرفته‌شده است.

طی این بیست سال یک تحول بزرگ در دنیای عکاسی رخ داد. عکاسی آنالوگ جای خود را به عکاسی دیجیتال داد. در عکاسی دیجیتال زمان عکس‌برداری به‌صورت دقیق در فایل اصلی عکس ثبت می‌شود. زمان دقیق ثانیه، دقیقه، ساعت، روز، ماه و سال در کنار دیگر اطلاعات درون هر عکس دیجیتال ذخیره می‌شود؛ ولی در عکاسی آنالوگ این ثبت اطلاعات وجود نداشت. البته یک عکاس خوب آنالوگ تمام این اطلاعات زمان و مکان را می‌بایست جداگانه یادداشت می‌کرد، کاری که متأسفانه انجام ندادم.

تاریخ عکس‌های دیجیتال چطور، چون آنها هم ثبت نشده است؟

بسیاری از عکس‌های کتاب «باغ سنگی» به دوره عکاسی آنالوگ برمی‌گشت و عدم ثبت زمان آنها باعث شد که کلیت کار بدون ذکر تاریخ دقیق باشد. البته زمان عکس‌های دیجیتال را به خاطر یک‌دست شدن کار در کتاب ننوشتم. در کل این یک ضعف محسوب می‌شود و نمی‌خواهم عذری بابتش بیاورم.

در مقدمه اشاره‌ کرده بودید که برخی از این اماکن از بین رفته و دیگر وجود ندارند. در این‌ باره توضیح می‌دهید؟

بناهای تاریخی این کتاب در محدوده تاریخی دوره هخامنشی تا دوره قاجار یعنی از حدود ۲۵۰۰ سال تا حدود ۱۰۰ سال قبل را شامل می‌شود. به‌عنوان‌مثال بند انحرافی آب معروف به سد صبا در دوره هخامنشی ساخته‌شده بود و تا اواسط دهه ۱۳۷۰ که برای اولین بار به خاطر نبود راه آسفالت با سختی زیاد موفق به دیدن و عکاسی از آن بنای عظیم شدم، هنوز سالم و پابرجا بود. در اواخر دهه ۱۳۸۰ که دوباره به آنجا رفتم دیدم کاملاً فرو ریخته و هزاران خشت پخته بر روی هم ریخته شده است.

تمایلی نداشتید چگونگی و چرایی و زمان تخریب را در کتاب ذکر کنید؟

از نظر یک پژوهشگر دانستن زمان دقیق نابودی بنای تاریخی مهم است؛ ولی حتی خودم هم نمی‌دانستم طی این دو دهه دقیقاً در چه سالی این فاجعه رخ داده و این کتاب جوابی برای این سوال ندارد. مجموعه عکس «باغ سنگی» یک دایرة‌المعارف تصویری بناهای تاریخی سرتاسر استان بوشهر است و روند تغییرات معماری دوره‌های مختلف تاریخی را در این محدوده جغرافیایی به مخاطب خود انتقال می‌دهد. ذکر این نکته که برخی از این بناها در حال حاضر وجود ندارند فقط برای اطلاع مخاطب است. چگونگی و چرایی و زمان تخریب در محتوای این کتاب جایی ندارد و البته این موضوع مهم جای کار دارد و امیدوارم پژوهشگران به‌صورت ویژه این موضوع را دنبال کنند.

بازی نور و سایه در برخی از عکس‌ها به‌خصوص آنجایی که فضای داخلی را نشان داده‌اید، به سمت روایت‌گرایی سوق پیدا می‌کند. چقدر مایل بودید که عکس‌های شما قصه‌گو هم باشند؟

کتاب «باغ سنگی» روایت‌گر یک داستان مستند و واقعی است، روایت معماری سنتی استان بوشهر. در این کتاب شروع داستان از حدود ۲۵۰۰ سال قبل با تصاویر بناهای تاریخی دوره هخامنشی شروع‌شده و در پایان با تصاویر خانه‌های تاریخی که در حدود ۵۰ سال قبل ساخته‌شده، تمام می‌شود. این بناهای تاریخی شناسنامه و هویت فرهنگی-تاریخی مردمان استان بوشهر است. معماری باستانی و سنتی استان بوشهر یک داستان بلند چند هزار ساله است. در کنار هم قرار گرفتن تصاویر بناهای تاریخی در این کتاب عکس روند حرکت فرهنگی تمدن‌های مختلف را از ابتدا تا انتها پی می‌گیرد.

این روایتگری به نوعی ادامه کتاب‌های قبل شما مثل «بوشهر دیر، بوشهر دور» و «سفر سنگ» هم محسوب می‌شود؟

در خصوص قصه‌گویی تصویری شکل‌های مختلفی از چگونگی آن وجود دارد. در کتاب «سفر سنگ» که در سال ۱۳۸۸ منتشر کردم، عکس‌ها روایت‌گر یک داستان تصویری بودند. سفر سنگ مرجانی از زمان استخراج توسط مردان سنگ‌بر تا ساخت خانه‌های تاریخی درون شبه‌جزیره بوشهر و در نهایت تخریب و نابودی معماری سنتی را در این کتاب می‌بینیم. در کتاب «باغ سنگی» این روایت شکل دیگری دارد. روند تغییرات معماری از قدیمی‌ترین بناها در محدوده ۲۵۰۰ سال قبل تا حدود ۵۰ سال قبل را در این کتاب می‌بینیم. هدف از انتشار این کتاب شناخت تصویری بناهای تاریخی و روند تغییرات آن در طول تاریخ استان بوشهر است.

 

 

کتاب به‌صورت الکترونیکی و بر روی اپلیکیشن طاقچه از طرف نشر هلیله منتشر شده است؟ درباره این نوع انتشار و دلیلش بگوئید؟

چاپ کتاب عکس به‌صورت کاغذی هر سال و البته این روزها هر ماه و هر روز نسبت به روز، ماه و سال قبل پرهزینه‌تر می‌شود. آمار دقیقی ندارم؛ ولی چاپ کتاب عکس نفیس که با کاغذ خوب چاپ‌شده باشد هر روز سخت‌تر می‌شود. اوایل فکر می‌کردم این سختی چاپ کتاب عکس برای عکاسان خوب کشور وجود ندارد. در سفری به تهران به دیدار عکاس بزرگ کشورمان نصرالله کسرائیان رفتم تا کتاب قبلی خودم «بوشهر دیر بوشهر دور» را تقدیم کنم. کسرائیان از جمله عکاسانی است که تعداد زیادی کتاب عکس منتشر کرده و تجربه بسیار زیادی در کار چاپخانه و نشر کتاب دارد. از صحبت با او فهمیدم وضعیت نشر کتاب عکس و به خصوص بازگشت سرمایه در شرایط فاجعه‌باری است.

برای چاپ به سراغ حمایت‌های نهادهای دولتی هم رفتید؟

 هم‌زمان با این مقدمات برای پیدا کردن اسپانسر چاپ کاغذی کتاب به تمام بخش‌های فرهنگی دولتی و یا جایی مثل موسسه فرهنگی شهرداری مراجعه کردم؛ ولی هیچ‌کدام تمایلی به چاپ این کتاب نداشتند.

پس چطور شد که با نشر هلیله همکاری کردید؟

 یکی دو سال از چاپ کتاب کاملاً ناامید شده بودم تا اینکه با همفکری مهدی انصاری ناشر محترم انتشارات هلیله تصمیم به نشر کتاب به‌صورت الکترونیک در فضای مجازی گرفتیم. در ابتدا هیچ آشنایی با چنین فضایی نداشتم ولی کم‌کم با مطالعه کتاب‌های چاپ‌شده به‌صورت الکترونیک از این امکان بسیار خوب انتشار کتاب لذت بردم و حالا خیلی خوشحالم که شرایط اسفناک اقتصاد چاپ کتاب کاغذی موجب شد که کتاب «باغ سنگی» را در فضای مجازی منتشر کنم.