«سعید طاووسی مسرور» در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، با بیان اینکه نوشتن از عاشورا در حقیقت اندکی بعد از واقعه آغاز شد، اظهار کرد: این بر خلاف تصور برخی افراد است که فکر می‌کنند 100 سال بعد از واقعه تازه مقتل نویسی آغاز شد؛ این چنین نیست و دلیل آن است که مقاتل اولیه‌ای هستند که فاصله نزدیکی با واقعه عاشورا دارند. قدیمی‌ترین مقتل به جای مانده که در دست داریم نوشته «ابومخنف» درگذشته به سال 157 هجری قمری است که نقلیات او را از طریق تاریخ طبری در اختیار داریم چون نسخه خطی از او به جای نمانده است.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: ابومخنف درست است که سال 157 از دنیا رفته است اما در حدود 50 سال بعد از واقعه عاشورا در حالی که هنوز به منابع اصلی دسترسی وجود داشته است اقدام به نوشتن مقتل کرد و در این بین سه منبع را بیشتر نمی‌توان تصور کرد؛ نخست اسرا و بازماندگان که ابومخنف به آنها مراجعه کرده است، افرادی مثل همسر «زهیر بن قین»، دوم گزارش دشمن که ابومخنف به آنها نیز مراجعه کرده است و منبع سوم ائمه اطهار(ع) که او از آن بزرگواران نیز روایت می‌کند؛ البته پیش از او نیز مقاتلی نوشته است و حداقل سه مقتل را می‌شناسیم، برای مثال مقتل «جابر بن یزید بن جعفی» که استاد ابومخنف بود و در سال 128 هجری قمری از دنیا رفت؛ او زمان واقعه عاشورا حدودا 10 ساله بوده و در طول عمرش متنی را تنظیم، روایت را جمع آوری و مقتلی را ارایه می‌کند، برخی حتی جابر را اولین مقتل نویس دانسته‌اند.
وی افزود: اما فرد دوم «قاسم بن اصبغ بن نباته مجاشعی» فرزند صحابی حضرت امیر(ع) بود که روایات پراکنده‌ای از او برجای مانده است و به جز آن از وی چیزی به دست ما نرسیده است؛ همچنین مورد دیگر مقتل «حصین بن عبدالرحمان سلمی کوفی» متوفای 136 هجری قمری است که روایت کامل و منسجمی از مقتل امام حسین(ع) دارد که استاد جعفریان آن را استخراج کرده و به چاپ رسانده است، حصین بن عبدالرحمان سلمی کوفی در زمان واقعه عاشورا چهل سال سن داشت و در شهر کوفه حضور داشت، لذا واقعه کربلا را با یک واسطه و وقایع کوفه را بی واسطه نقل می‌کند. بعدها نیز افرادی نظیر «نصر بن مزاحم منقری»، «هشام کلبی» مقاتلی نگاشتند و افرادی چون طبری در کتاب «تاریخ طبری» و شیخ مفید در «الارشاد» برش‌هایی از مقاتل را ذکر کرده‌اند.
این پژوهشگر در مورد مزیتها و کاستی‌های مقاتل گفت: مهمترین مزیت مقاتل متقدم از حیث تاریخی بودن و نزدیک به واقعه بودن است مانند مقتل ابومخنف، اما این مقاتل یک نقص هم دارند، اینکه از عدم جامعیت برخوردار هستند برای مثال در مقتل مذکور چندان به حضرت عباس(ع) پرداخته نشده است و البته نَه اینکه ابومخنف غرضی داشته باشد؛ همچنین برخی مقاتل دیگر آن دوره که عدم جامعیت داشته یا لزوما گزارش‌های صحیحی ندارند.
طاووسی مسرور افزود: از سوی دیگر مقاتلی که از قرن هفتم به بعد داریم و مواردی نظیر «لهوف» و «مثیرالاحزان» از جهات دیگری نقص دارند، این نقص به اعتبار گزارش‌هایشان بر می‌گردد، البته از جهاتی نیز می‌توانند مزیت داشته باشند چراکه از نگاه عرفانی، کلامی، اخلاقی واقعه عاشورا و آنچه که رخ داد را تحلیل کردند.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در بخش دیگری از مباحث خود در مورد آسیب‌هایی که آثار عاشورایی را در زمانه کنونی تهدید می‌کند، اظهار کرد: اساسا به دلیل علاقه مردم به موضوع عاشورا، شاهد گسترش کمی در این آثار هستیم در حالی که کیفیت لازم، رعایت نمی‌شود و در مواردی حتی کتاب‌سازی صورت می‌گیرد، از سوی دیگر موضوع عاشورا مخاطب، بازار و مشتری و در نتیجه فروش دارد بنابراین برخی آسیب‌ها در مکتوبات کنونی دیده می‌شود که به برخی از آنها اشاره می‌کنم.
وی افزود: گاهی استناد منابع در این آثار ضعیف است، ممکن است که مولف اساسا صلاحیت تشخیص اعتبار منابع را نداشته باشد و فکر کند هر گزارشی که هرکجا ارایه شده است درست است، یا به منابع دست دوم استناد کند یا حتی برداشت خودش را ذکر کند، همچنین در مواردی استناد به گزارش ضعیف دیده می‌شود؛ گاهی منبعی در دست داریم که صد درصد معتبر نیست، بعضا ممکن است از نظر گزارش دارای اشکالاتی باشد، بعد تصور کنید مولفی با وصفی که پیش تر گفتم بیاید و آن گزارش ضعیف را محور کارش قرار دهد.
این پژوهشگر تصریح کرد: ذیل مقتل نویسی و به طور کلی آثار عاشورایی، برخی نیز به تایید مشهورات در کتاب‌های خود افتاده‌اند، فکر می‌کنند که هرچه بین مردم مشهور است را باید تایید کنند و حتی شواهدی نسبت به درستی آن بتراشند تا آن باور عمومی از بین نرود، در چنین شرایطی کتاب از نظر علمی آسیب می‌بیند. در این بین تصور کنید که فردی از روی چنین کتابی روضه بخواند بعد از او سوال کنند که چرا چنین خواندی و او بگوید: استادم این موضوع را در کتابش نقل کرده است در حالی که همان استاد که چنین کتابی را نوشته است این مساله را قبول ندارد و بنا بر مصلحت در کتابش آورده است.
وی در بخش دیگری از مباحث خود در مورد اهمیت دارا بودن تخصص در نگارش آثار تاریخی به ویژه واقعه کربلا گفت: نویسنده چنین آثاری حتما باید تخصص داشته باشد، باید با منابع تاریخ اسلام، آشنا بوده و روش پژوهشی را بداند. از این مساله اطلاع داشته باشد که هر روایتی را چه کسی نقل کرده است، با علم رجال، تراجم، کلام آشنا باشد، این گونه نیست که هرکسی از راه برسد بتواند در زمینه عاشورا قلم بزند. از سوی دیگر فرد باید کتاب شناس باشد.
طاووسی مسرور در ادامه و در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه چرا کمیت بر کیفیت آثار عاشورایی سایه افکنده است، گفت: این مساله اختصاصی به عاشورا ندارد، به طور کلی اختصاص به عرصه مباحث دینی دارد و علت آن است که این مباحث مخاطب عمومی دارد و بنابراین اگر کتابی عامه پسند باشد مشتری خود را خواهد داشت فارغ از اینکه کیفیت داشته باشد یا نداشته باشد، معتقدم فارغ از نظارت‌های دولتی اگر کتاب‌هایی که در بازار تولید می‌شوند به درستی نقد شود چه بسا مانع از آن می‌شود که هرکسی دست به قلم برده و آثار ضعیف تولید کند و یا خدای نکرده موجب وهن اهل بیت(ع) شود.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: ابومخنف درست است که سال 157 از دنیا رفته است اما در حدود 50 سال بعد از واقعه عاشورا در حالی که هنوز به منابع اصلی دسترسی وجود داشته است اقدام به نوشتن مقتل کرد و در این بین سه منبع را بیشتر نمی‌توان تصور کرد؛ نخست اسرا و بازماندگان که ابومخنف به آنها مراجعه کرده است، افرادی مثل همسر «زهیر بن قین»، دوم گزارش دشمن که ابومخنف به آنها نیز مراجعه کرده است و منبع سوم ائمه اطهار(ع) که او از آن بزرگواران نیز روایت می‌کند؛ البته پیش از او نیز مقاتلی نوشته است و حداقل سه مقتل را می‌شناسیم، برای مثال مقتل «جابر بن یزید بن جعفی» که استاد ابومخنف بود و در سال 128 هجری قمری از دنیا رفت؛ او زمان واقعه عاشورا حدودا 10 ساله بوده و در طول عمرش متنی را تنظیم، روایت را جمع آوری و مقتلی را ارایه می‌کند، برخی حتی جابر را اولین مقتل نویس دانسته‌اند.
وی افزود: اما فرد دوم «قاسم بن اصبغ بن نباته مجاشعی» فرزند صحابی حضرت امیر(ع) بود که روایات پراکنده‌ای از او برجای مانده است و به جز آن از وی چیزی به دست ما نرسیده است؛ همچنین مورد دیگر مقتل «حصین بن عبدالرحمان سلمی کوفی» متوفای 136 هجری قمری است که روایت کامل و منسجمی از مقتل امام حسین(ع) دارد که استاد جعفریان آن را استخراج کرده و به چاپ رسانده است، حصین بن عبدالرحمان سلمی کوفی در زمان واقعه عاشورا چهل سال سن داشت و در شهر کوفه حضور داشت، لذا واقعه کربلا را با یک واسطه و وقایع کوفه را بی واسطه نقل می‌کند. بعدها نیز افرادی نظیر «نصر بن مزاحم منقری»، «هشام کلبی» مقاتلی نگاشتند و افرادی چون طبری در کتاب «تاریخ طبری» و شیخ مفید در «الارشاد» برش‌هایی از مقاتل را ذکر کرده‌اند.
این پژوهشگر در مورد مزیتها و کاستی‌های مقاتل گفت: مهمترین مزیت مقاتل متقدم از حیث تاریخی بودن و نزدیک به واقعه بودن است مانند مقتل ابومخنف، اما این مقاتل یک نقص هم دارند، اینکه از عدم جامعیت برخوردار هستند برای مثال در مقتل مذکور چندان به حضرت عباس(ع) پرداخته نشده است و البته نَه اینکه ابومخنف غرضی داشته باشد؛ همچنین برخی مقاتل دیگر آن دوره که عدم جامعیت داشته یا لزوما گزارش‌های صحیحی ندارند.
طاووسی مسرور افزود: از سوی دیگر مقاتلی که از قرن هفتم به بعد داریم و مواردی نظیر «لهوف» و «مثیرالاحزان» از جهات دیگری نقص دارند، این نقص به اعتبار گزارش‌هایشان بر می‌گردد، البته از جهاتی نیز می‌توانند مزیت داشته باشند چراکه از نگاه عرفانی، کلامی، اخلاقی واقعه عاشورا و آنچه که رخ داد را تحلیل کردند.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در بخش دیگری از مباحث خود در مورد آسیب‌هایی که آثار عاشورایی را در زمانه کنونی تهدید می‌کند، اظهار کرد: اساسا به دلیل علاقه مردم به موضوع عاشورا، شاهد گسترش کمی در این آثار هستیم در حالی که کیفیت لازم، رعایت نمی‌شود و در مواردی حتی کتاب‌سازی صورت می‌گیرد، از سوی دیگر موضوع عاشورا مخاطب، بازار و مشتری و در نتیجه فروش دارد بنابراین برخی آسیب‌ها در مکتوبات کنونی دیده می‌شود که به برخی از آنها اشاره می‌کنم.
وی افزود: گاهی استناد منابع در این آثار ضعیف است، ممکن است که مولف اساسا صلاحیت تشخیص اعتبار منابع را نداشته باشد و فکر کند هر گزارشی که هرکجا ارایه شده است درست است، یا به منابع دست دوم استناد کند یا حتی برداشت خودش را ذکر کند، همچنین در مواردی استناد به گزارش ضعیف دیده می‌شود؛ گاهی منبعی در دست داریم که صد درصد معتبر نیست، بعضا ممکن است از نظر گزارش دارای اشکالاتی باشد، بعد تصور کنید مولفی با وصفی که پیش تر گفتم بیاید و آن گزارش ضعیف را محور کارش قرار دهد.
این پژوهشگر تصریح کرد: ذیل مقتل نویسی و به طور کلی آثار عاشورایی، برخی نیز به تایید مشهورات در کتاب‌های خود افتاده‌اند، فکر می‌کنند که هرچه بین مردم مشهور است را باید تایید کنند و حتی شواهدی نسبت به درستی آن بتراشند تا آن باور عمومی از بین نرود، در چنین شرایطی کتاب از نظر علمی آسیب می‌بیند. در این بین تصور کنید که فردی از روی چنین کتابی روضه بخواند بعد از او سوال کنند که چرا چنین خواندی و او بگوید: استادم این موضوع را در کتابش نقل کرده است در حالی که همان استاد که چنین کتابی را نوشته است این مساله را قبول ندارد و بنا بر مصلحت در کتابش آورده است.
وی در بخش دیگری از مباحث خود در مورد اهمیت دارا بودن تخصص در نگارش آثار تاریخی به ویژه واقعه کربلا گفت: نویسنده چنین آثاری حتما باید تخصص داشته باشد، باید با منابع تاریخ اسلام، آشنا بوده و روش پژوهشی را بداند. از این مساله اطلاع داشته باشد که هر روایتی را چه کسی نقل کرده است، با علم رجال، تراجم، کلام آشنا باشد، این گونه نیست که هرکسی از راه برسد بتواند در زمینه عاشورا قلم بزند. از سوی دیگر فرد باید کتاب شناس باشد.
طاووسی مسرور در ادامه و در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه چرا کمیت بر کیفیت آثار عاشورایی سایه افکنده است، گفت: این مساله اختصاصی به عاشورا ندارد، به طور کلی اختصاص به عرصه مباحث دینی دارد و علت آن است که این مباحث مخاطب عمومی دارد و بنابراین اگر کتابی عامه پسند باشد مشتری خود را خواهد داشت فارغ از اینکه کیفیت داشته باشد یا نداشته باشد، معتقدم فارغ از نظارت‌های دولتی اگر کتاب‌هایی که در بازار تولید می‌شوند به درستی نقد شود چه بسا مانع از آن می‌شود که هرکسی دست به قلم برده و آثار ضعیف تولید کند و یا خدای نکرده موجب وهن اهل بیت(ع) شود.
نظر شما