خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)-مریم بیانی: می‌توان کتاب مناقب‌العارفین نوشته افلاکی را نسبت به دیگر منابع، جامع‌ترین(نه مستندترین و درست‌ترین) کتاب درباره زندگی مولانا و استادان او دانست. این کتاب مثل دیگر کتاب‌های مشابه، آمیخته‌ای از روایت‌های اسطوره‌ای و افسانه‌ای و واقعی است که شناخت درست مولانا را دشوار می‌کند. کتاب مقیم دل که به تازگی از سوی انتشارات معین منتشر شده گزیده‌ای از این کتاب با تمرکز بر بخش مولانا دانست. کتاب «مقیم دل» دو بخش دارد: در بخش اول طی شش نوشتار به شخصیت مولانا و همچنین تحلیل کتاب مناقب‌العارفین پرداخته شده و در بخش دوم نیز 130حکایت درباره گفتار و کردار مولانا آورده شده است. این روایت‌ها با معیار واقعی و درس‌آموز بودن انتخاب شده است. به همین مناسبت با غلامرضا خاکی، نگارنده این کتاب گفت‌وگویی انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید:
کتاب مقیم دل دو بخش اصلی دارد. بخش اول نوشتارهای مقدماتی و بخش دوم حکایت‌هاست. در بخش اول مخاطب با چه محتوایی روبروست؟
کتاب مقیم دل دو بخش اصلی دارد. بخش اول نوشتارهای مقدماتی و بخش دوم حکایت‌هاست. در بخش اول مخاطب با چه محتوایی روبروست؟
در بخش اول کوشش شده است تا در قالب نوشتارهای شش گانه، نیاز به شناخت مولانا از طریق ارایه تصویری مستند به کلام او تشریح شده و گفته شود. آموزه‌های مولانا را باید در ابعاد گوناگون او زندگی شناخت و او را فقط در حد یک رقصنده در بازار قونیه ندید. سپس بحث به ماهیت و اهداف کتاب‌های منقبتی کشیده شده است. بنده ضمن معرفی ساختار و اهداف کتاب مناقب‌العارفین نوشته افلاکی با ذکر شواهد استدلال کرده‌ام که این کتاب نمی‌تواند از روی رساله سپهسالار انجام گرفته باشد و موجودیتی مستقل دارد هر چند در مواردی ممکن است در ذکر روایت‌های بخش مولانا آبشخورهای روایی یکسانی داشته باشند. در نوشتار پایانی یا ششم کتاب، انواع روایت مربوط به مولانا در کتاب مناقب العارفین دسته‌بندی شده‌اند و با یک روش‌شناسی بیان شده است که از روایت مربوط به مولانا که حدود 650 مورد می‌شود فقط یک ششم آنها می‌تواند برای خواننده معمولی و مشتاق حقیقت عرفانی در روزگار ما کاربردی و مقبول باشد.
کتاب‌های منقبتی و تذکره‌ای چه ماهیت و کاربردی دارند؟
بیشتر کتاب‌هاي منقبتی را می‌توان چونان معادن زغال سنگی دانست که هم رگه‌های الماس و هم زغال سنگش به کار می‌آید. آنچه در یک معدن است هم پیامد آلوده‌سازی محیط زیستی دارد و هم الماسی دارد که از سخت‌ترین‌ها و زیباترین‌ها و گرانبهاترین نعمت‌های طبیعی است. هر چند بسیاری از داستان‌هایی که در این نوع کتاب‌ها آمده آکنده از بزرگنمايي‌ها و اسطوره سازي‌های شگفت‌انگیز است و نامعقول و افسانه‌ای می‌نمایند اما خود این حکایت‌ها، از بینش مردمان، زمینه‌های زیستی و پارادایم‌ها و چارچوب‌های فکری، سبک نگارش معمول روزگار نگارش نیز گزارش می‌کنند. هر چه هست باید پذیرفت اگر مناقب‌العارفین‌ها نبودند چگونه نسل‌های بعد به رگه‌هاي الماس درخشان اخبار معقول درباره بزرگان دست مي‌يافتند؟!
شما با توجه به برخی حکایت‌ها مولانا را فردی عادی معرفی کردید که می‌تواند برای انسان‌های روزگار فعلی الگو باشد، چقدر این کتاب می‌تواند در رسیدن به معنویت و سیر و سلوک عرفانی افراد این روزگار را یاری کند و باعث رسیدن به معنای زندگی شود؟
او را فردی عادی نپنداشته‌ام. او تاکنون در فرهنگ بشری بی‌نظیر است. گفته‌ام اسطوره‌ای مافوق بشری با کرامات بالاتر از اعجاز پیامبران نیست اما او بشری مافوق و پیشتاز است. به همین دلیل بخش‌هایی از سبک زندگی او برای همگان قابل الگو برداری است. مثلا تحمل و رواداری‌اش، مهربانی‌اش، توجه به طبیعت و حیوانات، نیایش گری او... این کتاب با هدف گسترش برداشت مستند از زندگی مولانا نوشته شده است و در واقع گزیده‌ای است چونان رگه‌های الماس در معدن زغال سنگ روایت‌های نامعقول و اغراقآمیز که در کتاب مناقب العارفین آمده است.
حکایت‌های بخش دوم از کتاب مناقب‌العارفین انتخاب شده که جامع‌ترین کتاب درباره زندگی و سیره مولاناست، از طرفی هم بسیاری از مولوی‌شناسان خارجی و داخلی معتقدند کتاب سپهسالار کهن‌ترین سند درباره زندگی مولاناست. نظر شما در مورد این دو کتاب چیست؟
کتاب‌های منقبتی و تذکره‌ای چه ماهیت و کاربردی دارند؟
بیشتر کتاب‌هاي منقبتی را می‌توان چونان معادن زغال سنگی دانست که هم رگه‌های الماس و هم زغال سنگش به کار می‌آید. آنچه در یک معدن است هم پیامد آلوده‌سازی محیط زیستی دارد و هم الماسی دارد که از سخت‌ترین‌ها و زیباترین‌ها و گرانبهاترین نعمت‌های طبیعی است. هر چند بسیاری از داستان‌هایی که در این نوع کتاب‌ها آمده آکنده از بزرگنمايي‌ها و اسطوره سازي‌های شگفت‌انگیز است و نامعقول و افسانه‌ای می‌نمایند اما خود این حکایت‌ها، از بینش مردمان، زمینه‌های زیستی و پارادایم‌ها و چارچوب‌های فکری، سبک نگارش معمول روزگار نگارش نیز گزارش می‌کنند. هر چه هست باید پذیرفت اگر مناقب‌العارفین‌ها نبودند چگونه نسل‌های بعد به رگه‌هاي الماس درخشان اخبار معقول درباره بزرگان دست مي‌يافتند؟!
شما با توجه به برخی حکایت‌ها مولانا را فردی عادی معرفی کردید که می‌تواند برای انسان‌های روزگار فعلی الگو باشد، چقدر این کتاب می‌تواند در رسیدن به معنویت و سیر و سلوک عرفانی افراد این روزگار را یاری کند و باعث رسیدن به معنای زندگی شود؟
او را فردی عادی نپنداشته‌ام. او تاکنون در فرهنگ بشری بی‌نظیر است. گفته‌ام اسطوره‌ای مافوق بشری با کرامات بالاتر از اعجاز پیامبران نیست اما او بشری مافوق و پیشتاز است. به همین دلیل بخش‌هایی از سبک زندگی او برای همگان قابل الگو برداری است. مثلا تحمل و رواداری‌اش، مهربانی‌اش، توجه به طبیعت و حیوانات، نیایش گری او... این کتاب با هدف گسترش برداشت مستند از زندگی مولانا نوشته شده است و در واقع گزیده‌ای است چونان رگه‌های الماس در معدن زغال سنگ روایت‌های نامعقول و اغراقآمیز که در کتاب مناقب العارفین آمده است.
حکایت‌های بخش دوم از کتاب مناقب‌العارفین انتخاب شده که جامع‌ترین کتاب درباره زندگی و سیره مولاناست، از طرفی هم بسیاری از مولوی‌شناسان خارجی و داخلی معتقدند کتاب سپهسالار کهن‌ترین سند درباره زندگی مولاناست. نظر شما در مورد این دو کتاب چیست؟
بیش از ده دلیل در کتاب آمده که برای تکرار آنها مجال نیست. برای نمونه اگر از مساله سن سپهسالار بگذریم در رساله سپهسالار هيچ نشاني از حكايات و داستان‌هايي ویژه‌ای كه بيانگر و نشانگر چهل سال ملازمت ادعایی سپهسالار با مولانا باشد ديده نمي‌شود و در روایت‌هایی نیز با مناقب‌العارفین ناسازگار است. از طرفی دیگر چگونه می‌توان پذیرفت به رغم همزماني و منابع يكسان این دو تدوینگر یعنی افلاکی و سپهسالار در فضاي كوچك قونيه و حلقه مريدان مولانا کتاب‌های مناقب‌العارفین و رساله سپهسالار بي خبرانه از هم بنویسند؟ و چرا سپهسالار و ادامه دهنده دهنده احتمالی از درخواست كننده نگارش رساله نامي نمي‌برد و از او با عنوان «خواص ياران» مولانا ياد مي‌كند. (ياري که از جمله آنانی بود كه در رازها محرم و در نيازها همدم بود، چه ضرورتی داشت که نامش پنهان بماند؟! آیا خطری او را تهدید می‌کرده است که درخواست نگارش شرح حال مولانا کرده؟ اگر خطری هم بوده باید متوجه سپهسالار می‌بود نه درخواست‌کننده نگارش کتاب آن هم در اوج احترام قونیه به مولانا. نگارش چنین کتابی در اوج اقتدار مولویان چرا باید در شهری که تا قرن‌ها بعد وفات مولانا مورد احترام بود محرمانه نگاشته شود؟ مگر در این رساله سپهسالار چه اسرارِ نهفتنی آمده است که باید افشا نمی‌شد؟ ...برای توجیه گفته‌اند بخش مولانا را خود سپهسالار نوشته و بقیه را پسر او که به این هم پاسخ داده شده است.
معیارهای شما برای گزینش روایت بر چه مبنایی بوده است؟
روايت‌هایی که از کتاب مناقب‌العارفین برگزیده شده است به زعم نگارنده با «خردِ متعارف» و «روحِ روزگار» ما سازگارند. این داستان‌ها می‌توانند براي انسان امروز درس آموز باشند. بسیاری از روایت‌های مناقب، بیان کرامات اغراقآمیز و گاه چندش آور درباره است. رفتار قهرمانان افلاکی در پاره‌ای روایت‌ها، قهرمانان فیلم‌های تخیلی را به مولوی و استادان و فرزندان اوست. او بویژه درباره مولانا مطالب را به گونه‌ای تنظیم می‌کند تا بتواند پاره‌ای از رفتارهای شیخ خود امیر عارف را توجیه کند. هر چند بسیاری از روایت‌های دیگر مناقب‌العارفین که نامعقولند نیز توجیهاتی دارند. جمع‌بندی کلام معیارهای انتخاب داستان‌ها از کتاب مناقب‌العارفین اینگونه بوده است:
ـ متعارض و متضاد نبودن روایت‌ها با چارچوب‌های مقبول در عرفان اسلامی
ـ ناسازگار نبودن با عقل سليم بشري.
ـ هماهنگی محتوايي حكايت‌ها با ديدگاه‌هاي مولانا درباره كرامات و مكاشفات در آثارش.
ـ پيامدار بودن (داستان گفتار يا کرداري درس آموز باشد برای انسان امروز)
نامگذاری روایت‌ها با شما بود؟
بله. براي هر يك از داستان با توجه به بخشی از محتواي آنها، نامي نهاده شده است.
در کتاب تلاش شده با رویکرد «دور هرمنوتیکی» برای هر داستان دانه معنی بیان کنید، چرا این رویکرد را انتخاب کردید؟
می‌دانید که در هرمنوتیک فلسفی، افق متن گشاده است تا مفسر با آن هم افق شده و فهمی نو از آن حاصل کند و به قول مولانا «روح نو بین در تن حرف کهن» دیده شود در دور هرموتیکی سخن بر سر دیدن جز در پرتو کل و سایه افکندن کل در درک جزء است. یعنی داستانی جزیی را باید در پرتو کلیت زندگی مولانا دید . پیر بلخ درباره فرم و محتوا (ظرف و مظرف) می‌فرماید:
دانه معنی بگیرد مرد عقل
ننگرد پیمانه را گر گشت نقل
در این نگاه در هر روایت، نکته‌ها و معانی بسیاری هست که باید آنها را یافت و روی آنها کار کرد. در کتاب حاضر برای هر داستان تلاش شده است در قالب جمله‌هایی یک پیام از داستان استنباط و برکشیده شود. این پیام‌ها بر اساس بیت بالا، «دانه معنی» نام گرفته‌اند.
معیارهای شما برای گزینش روایت بر چه مبنایی بوده است؟
روايت‌هایی که از کتاب مناقب‌العارفین برگزیده شده است به زعم نگارنده با «خردِ متعارف» و «روحِ روزگار» ما سازگارند. این داستان‌ها می‌توانند براي انسان امروز درس آموز باشند. بسیاری از روایت‌های مناقب، بیان کرامات اغراقآمیز و گاه چندش آور درباره است. رفتار قهرمانان افلاکی در پاره‌ای روایت‌ها، قهرمانان فیلم‌های تخیلی را به مولوی و استادان و فرزندان اوست. او بویژه درباره مولانا مطالب را به گونه‌ای تنظیم می‌کند تا بتواند پاره‌ای از رفتارهای شیخ خود امیر عارف را توجیه کند. هر چند بسیاری از روایت‌های دیگر مناقب‌العارفین که نامعقولند نیز توجیهاتی دارند. جمع‌بندی کلام معیارهای انتخاب داستان‌ها از کتاب مناقب‌العارفین اینگونه بوده است:
ـ متعارض و متضاد نبودن روایت‌ها با چارچوب‌های مقبول در عرفان اسلامی
ـ ناسازگار نبودن با عقل سليم بشري.
ـ هماهنگی محتوايي حكايت‌ها با ديدگاه‌هاي مولانا درباره كرامات و مكاشفات در آثارش.
ـ پيامدار بودن (داستان گفتار يا کرداري درس آموز باشد برای انسان امروز)
نامگذاری روایت‌ها با شما بود؟
بله. براي هر يك از داستان با توجه به بخشی از محتواي آنها، نامي نهاده شده است.
در کتاب تلاش شده با رویکرد «دور هرمنوتیکی» برای هر داستان دانه معنی بیان کنید، چرا این رویکرد را انتخاب کردید؟
می‌دانید که در هرمنوتیک فلسفی، افق متن گشاده است تا مفسر با آن هم افق شده و فهمی نو از آن حاصل کند و به قول مولانا «روح نو بین در تن حرف کهن» دیده شود در دور هرموتیکی سخن بر سر دیدن جز در پرتو کل و سایه افکندن کل در درک جزء است. یعنی داستانی جزیی را باید در پرتو کلیت زندگی مولانا دید . پیر بلخ درباره فرم و محتوا (ظرف و مظرف) می‌فرماید:
دانه معنی بگیرد مرد عقل
ننگرد پیمانه را گر گشت نقل
در این نگاه در هر روایت، نکته‌ها و معانی بسیاری هست که باید آنها را یافت و روی آنها کار کرد. در کتاب حاضر برای هر داستان تلاش شده است در قالب جمله‌هایی یک پیام از داستان استنباط و برکشیده شود. این پیام‌ها بر اساس بیت بالا، «دانه معنی» نام گرفته‌اند.
این‌کتاب در ۲۹۶ صفحه و قیمت ۳۷ هزار تومان منتشر شده است.
نظر شما