به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در اردبیل، کتاب «اقیانوس‌ها چرخ می‌زنند» در نشستی با حضور نویسندگان حوزه دفاع مقدس و در محل موزه دفاع مقدس اردبیل، نقد و بررسی شد. این اثر نوشته پری آخته و حاصل حدود ۳۵ ساعت مصاحبه وی با ناوسروان تکاور مهدی ارتیانی است که در سال 96 ازسوی انتشارات سوره مهر در 99 صفحه و قطع پالتویی با شمارگان 1110 نسخه منتشر شد. «اقیانوس‌ها چرخ می‌زنند» از سری کتاب‌های «قصه‌های دریا» برای مخاطبان نوجوانان است؛ مجموعه‌ای که خاطرات جمعی از فرماندهان نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نداجا) در دوران دفاع مقدس را روایت می‌کند.

فرانک انصاری نویسنده اردبیلی در سخنانی در این نشست درباره کتاب «اقیانوس‌ها چرخ می‌زنند» اظهار کرد: اقیانوس، چرخ و دوچرخه واژه‌هایی هستند که در جای جای کتاب استفاده شده است؛ اسم کتاب زیباست و جذاب، و همین نام باعث می‌شود خواننده به سراغ روایت برود.

کتاب «اقیانوس‌ها چرخ می‌زنند» آغاز و پایانی هنرمندانه دارد
وی افزود: این اثر، آغاز و پایانی هنرمندانه دارد با جمله «عاشق دوچرخه بودم» آغاز می‌شود و با عبارت «از اول عاشق دوچرخه بودم» پایان می‌یابد؛ به‌نظر من تنها یک نویسنده همه‌فن‌حریف می‌تواند از پس این اعجاز برآید و این ویژگی خانم آخته است.

انصاری ادامه داد: نویسنده، شیطنت‌ها و شلوغی‌های راوی را خیلی خوب به تصویر کشیده و هر جا روایت‌ها داستانی می‌شوند، خاطره شیرین و خواندنی‌تر می‌شود؛ دیالوگ‌ها جذاب بوده و حق مطلب را ادا می‌کنند، اما در بعضی جاها فاصله زمانی بین روایت‌ها زیاد است که با توضیحات اول کتاب شاید به‌سبب فراموشی راوی باشد و البته پرش زمانی در چند جا بیشتر به چشم می‌خورد.

وی تصریح کرد: پاورقی در برخی قسمت‌ها ضعیف است و جا داشت بعضی جاها نیز پاورقی و توضیح داشته باشد؛ ضمن اینکه در معرفی اعضای خانواده (مثل مادر خواهر و همسر و برادر) تنها به نام‌ها اکتفا شده و هیچ تصویری از همسر در کتاب نمی‌بینیم؛ درصورتی‌که بار اصلی خانواده و سختی این دوره به دوش اوست.
 
خاطرات شفاهی دفاع مقدس از پرمخاطب‌ترین گونه‌های ادبی است
خدیجه سلمانی، روزنامه‌نگار و داستان‌نویس اردبیلی نیز در این نشست اظهار کرد: تاریخ شفاهی از جمله شیوه‌های پژوهش تاریخ است که به روایت وقایع و رویدادها بر اساس دیدگاه‌ها، شنیده‌ها و گفته‌های شاهدان و ناظران آن ماجرا می‌پردازد.

وی افزود: امروز موج خاطره‌نگاری ذائقه مخاطبان را تغییر داده و در دهه‌های اخیر در ایران خاطرات شفاهی دفاع مقدس یکی از پرمخاطب‌ترین گونه‌های ادبی محسوب می‌شود.

سلمانی اضافه کرد: در کتاب حاضر نویسنده سعی کرده با در نظر گرفتن قوانین خاطره‌نویسی و اصل تاریخ شفاهی وارد کار شود و از گزارش‌محوری دور شده، خاطرات را محور خود قرار دهد؛ درحالی‌که به نظر می‌رسد راوی چنان‌که باید، خاطرات را در ذهن ندارد و خاطره‌نگار را به چالش کشیده است.

وی ادامه داد: در بعضی از بخش‌های کتاب به‌خوبی می‌توان فهمید که نویسنده زبان ترکی دارد و راوی فارس است؛ حتی برخی جاها چیزهایی را که گفته نشده، نویسنده با ذهن چالشگر خود پیدا کرده و مطلب را کامل کرده است. در جاهایی با موارد مجهولی مواجه می‌شویم که نشان می‌دهد راوی با فراموشی مواجه است و خاطره‌نگار تلاش می‌کند اصل وقایع را از او بگیرد، به همین سبب برخی اطلاعات در زمینه شخصیت‌ها و مکان‌ها از دسترس خارج می‌شود.

به اعتقاد این نویسنده، اتفاقات و رویدادها به زبان شیرین روان و حتی صمیمی در این کتاب بیان می‌شود و مکالمات رد و بدل شده، همچون، یک داستان برای خواننده جذاب است؛ چنان‌که می‌خواهد از زیر و بم زندگی او سر در بیاورد.

وی تصریح کرد: با اینکه خواننده می‌داند این کتاب خاطرات یک کهنه‌سرباز است اما از همان ابتدا از تاریخ وقایع خبری ندارد و داستان‌گونه وارد کتاب شود؛ ضمن اینکه در کتاب‌های خاطره گاهی می‌طلبد که افراد و شخصیت‌ها و رسم و رسوم و حتی زبان محلی جایی را که وقایع در آن روی می‌دهد، توصیف کنیم تا خواننده را در آن موقعیت قرار دهیم و به‌نوعی اثر بتواند آشنایی از زندگی آن دهه به دست دهد.

سلمانی گفت: ما در آثار نویسندگانی چون «ژول ورن» در کتاب «میشل استروگف» می‌بینیم نویسنده با وجود اینکه اهل روسیه نیست، چنان از مکان‌هایی که داستان در آنجا روی می‌دهد، حرف می‌زند که گویی خود نویسنده قهرمان داستان است. در این اثر ما به‌خوبی با مناطق مختلف روسیه آشنایی پیدا می‌کنیم؛ بر این اساس، گاهی در خاطره‌نگاری لازم است نویسنده به جایی که اشاره دارد حتی به‌صورت مجازی سفر کند و با مطالعه، جزئیات لازم را در کتابش بیاورد، چراکه اثر با همین اطلاعات ماندگار می‌شود.

وی ادامه داد: در این کتاب، خاطره‌نگار وقایع را به‌صورت تکراری می‌گوید و سریع وارد بخش‌های دیگر زندگی راوی می‌شود اما با قدرت قلمی که دارد، نثر را کاملاً از شخصی بودن خارج کرده و نشان می‌دهد راوی واقعاً خودش است. نویسنده نیز به‌سادگی و با بیان حقایق کوچک به آن معنا و زیبایی ببخشد و از چینش کارها و بحث‌های محیرالعقول در خاطره - که این روزها مد شده تا قابل بازگویی باشد - دور مانده است.

سلمانی معتقد است: در مجموع، اغراق کمتری در این اثر مشاهده می‌شود و این کار ارتباط بین راوی و خواننده را حفظ می‌کند. کتاب با چرخ شروع می‌شود و با چرخ به پایان می‌رسد؛ این احساس، خواننده را برمی‌انگیزد. راوی که خود قهرمان یک جنگ ۸ ساله است، صاحب همان دوچرخه‌ای می‌شود که دوستش داشت؛  چرخی که در دوران کودکی با آن می‌چرخید و خوشحال به نظر می‌رسید و اکنون با چرخ جدیدش نیز خوشحال به نظر می‌رسد و سر می‌کند.

مقام معظم رهبری بر لزوم توجه به ادبیات فاخر تأکید دارند
ماهرخ داش‌تیموری از نوقلمان کارگاه‌ داستان نیز گفت: آخته در این اثر به‌خوبی نشان داده که مهارت صحبت کردن و حرف کشیدن را دارد؛ لحن و آهنگ راوی، فضاسازی زیبا و تصاویر زنده از نکات مثبت این کتاب است و نویسنده با مهارت توانسته دنیای طنز را با سختی‌ها و غصه‌ها پیوند بزند.

توران قربانی صادق نیز که خود دستی در نوشتن دارد، در این نشست گفت: اثر نهایی بسیار متفاوت‌تر از دست‌نوشته‌ای است که من پیش از چاپ خوانده‌ام و این نشان می‌دهد که به‌سبب سفارش‌هایی که ناشر داشته، کتاب دستخوش تغییراتی شده است؛ با این حال فکر می‌کنم خاطرات همسر شهید بسیار خلاصه و گذرا آمده و حتماً باید تدوین شود که البته قطعا مقوله‌ای با ارزش است و کتابی مجزا و قطور خواهد شد که حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد.

حاتم رسولی، مسئول ادبیات و انتشارات اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان اردبیل هم اظهار کرد: مقام معظم رهبری چندی پیش بر لزوم توجه به ادبیات فاخر تأکید کرده‌اند چرا که «ادبیات» پایه سایر آثار هنری از جمله نمایشنامه و فیلمنامه و.... است. این تأکید و این سفارش نشان می‌دهد ما هنوز در این حوزه راه بسیاری داریم و نیاز به تلاش و کوشش و فعالیت بیشتری در این حوزه خواهیم داشت.

به اعتقاد جعفری‌زاده، آغاز داستان با بیان زیبایی همراه بود، روند نرم و شخصیت‌پردازی آن به دل می‌نشست تا جایی که ارتباطی بین والدین دیده نمی‌شود. گاهی با پرداخت جزء به جزء روایت روبه‌رو بودیم و گاه به یک نگاه کلی می‌رسیدیم. اینها با هم تناقض دارند و‌ می‌توانست پایان بهتری داشته باشد.

سعید اطهرنیاری از شاعران و نویسندگان فعال حوزه دفاع مقدس در استان اردبیل نیز در این نشست، گفت: تنها نقص این کتاب، حجم کم آن بود، در برابر روایت‌هایی که بیان شده است. به نظر می‌رسد سفارش‌دهنده نویسنده را خوب توجیه نکرده و شاید خواسته روایت محدود نوشته شود با اولویت خرمشهر. با چنین فرضی، در این قضیه نباید وارد بحث زندگینامه شد؛ اما در این اثر گاهی دیده می‌شود که گریز و فلش‌بکی به گذشته شهید داشته‌اند.

اطهر نیاری تصریح کرد: این اثر بهترین آغاز و پایان را دارد؛ روایت چنان شیرین است که تداعی خاطره می‌کند؛ چیزی که خواسته شده و خوب به جا آمده است. هر که با تکاوران دریایی صحبت کرده باشد، می‌داند که آنها نمی‌توانند برخی بحث‌ها را مطرح کند. در قضیه خرمشهر هم همینطور؛ چون این وقایعِ ناگفته، موجود نیست و برخی حرف‌ها زده نمی‌شود و برخی از آنها نوشته نمی‌شود یا اجازه نوشتن آنها را نداریم. امیدوارم روزی برسد که بتوانیم ۵۰ درصد مأموریت خود را انجام دهیم و جوانان جذب این حوزه شوند.

صغری جوادی از دیگر نویسندگان حوزه ادبیات پایداری نیز اظهار کرد: آغاز کتاب می‌توانست با خرمشهر شروع شود و در روایت‌های بعدی فلش‌بک بخورد. ۴۰ صفحه به دوران کودکی تا خرمشهر اختصاص یافته که حدود ۵۰ درصد اثر است؛ می‌شد این وقایع جابه‌جا شوند و امید می‌رود در چاپ‌های بعدی این نقیصه‌ها جبران شوند.

محسن اسمعیل‌زاده دیگر نویسنده حاضر در جمع نیز تصریح کرد: آغاز کتاب و نام آن جذاب بود اما پیام‌سازی و ورود به جزئیات زندگی فرد ملال‌آور است؛ ضمن اینکه به لحاظ گرامری و دستوری، مواردی در کتاب وجود دارد که بهتر بود ویرایش می‌شد. فصل‌بندی و بخش‌بندی در مقالات و کتاب‌های علمی مرسوم است تا زیر مجموعه‌هایش تعریف شود؛ زیرنویس‌ها نیز نیاز به بازنگری دارند.

محمود مهدوی، مسئول دفتر ادبیات پایداری حوزه هنری استان نیز اذعان کرد: آخته، جایگاه ویژه‌ای در عرصه ادبیات این منطقه دارد. اهل تنبلی نیست و در این مسیر کم ندویده ضمن اینکه تلاشگر و دستگیر است.

وی با بیان اینکه کرونا به تعطیلی کلاس‌ها و کارگاه‌های داستان نویسی و خاطره‌نویسی انجامید، تصریح کرد: این جلسات نقد و بررسی گرچه با حجم کمتری برگزار می‌شوند اما به نوبه خود تأثیرگذار خواهد بود و شاید نوعی کلاس آموزشی محسوب شود.

مهدوی افزود: ۱۵ تا ۲۰ نیروی دریایی تکاور داریم که ۱۱ تای آنها زنده‌اند و در جریان فتح خرمشهر حضور داشته‌اند. نیز مجموعه «قصه‌های دریا» خاطرات جمعی از فرماندهان نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نداجا) در دوران دفاع مقدس برای نوجوانان است.

وی اضافه کرد: مجموعه «قصه‌های دریا» شامل این آثار است: «من یک کلاه سبزم!» خاطرات امیر دریادار دوم تکاور محمدحسین محیطی، نوشته فاطمه بهبودی، «یک شهر، یک خانه» خاطرات دریادار دوم داریوش ضرغامی، نوشته مریم حضرتی، «کلاه یادگاری» خاطرات عیسی حسینی‌بای، نوشته رضا کاظمی، «سی کشتی، یک فرمانده!» خاطرات ناخدا یکم فرید آگه‌دل، نوشته لیلا نظری گیلانده، «سبلان زنده است» خاطرات امیردریادار عبدالله معنوی رودسری، نوشته رضا قلیزاده علیار، «درست یک پا روی زمین» خاطرات ناخدا یکم سلیمان محبوبی، نوشته محمداسماعیل حاجی‌علیان، «خواهرم جوشن» روایتی از خاطرات دریادار دوم بازنشسته علی‌اکبر اخگر، نوشته مهدی زارع، «تکاوران خرمشهر» خاطرات ناخدا هوشنگ صمدی، نوشته سیدقاسم یاحسینی، «بویه‌های روشن» خاطرات ناوسروان سیداحمد شمسزاده علوی، نوشته حسن احمدی، «باد سرخ» خاطرات امیر دریادار ناصر سرنوشت، نوشته هادی حکیمیان و «اقیانوس‌ها چرخ می‌زنند» خاطرات ناخدا مهدی ارتیانی، نوشته پری آخته.

به گفته مهدوی، این مجموعه در سال ۹۷ مجموعه برتر کتاب سال بود که ۵ نویسنده از اردبیل در آن قلم زدند.

سیداحمد کمالی نیز در این نشست با بیان خاطراتی از دوران تکاوری و مقاومت خرمشهر گفت: ملت ایران مدیون نیروی دریایی است؛ این کتاب خوب قلم زده شده و بجز رمز و رازهای تکاوری همه چیز خوب توضیح داده شده است.

حسن‌زاده، مسئول نشر خط هشت نیز تصریح کرد: خاطره‌نویسی از شهدا بسیار دشوار است تا جایی که حتی گاهی عکس یا پیشینه‌ای از آنان پیدا نمی‌کنیم.

وی افزود: «هور تشنه می‌دود» جدیدترین اثر پری آخته که امروز رونمایی می‌شود نیز به زندگینامه شهدای استان اردبیل در عملیات رمضان پرداخته و انتشارات «خط هشت» با تیراژ 1000 نسخه آن را وارد بازار کتاب کرده است.