به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، بدون تردید در سالی که گذشت، شیوع ویروس کرونا بزرگترین رخدادی بود که جهان را با بحران‌ها جدی مواجه کرد. رویدادهای فرهنگی و کتابی در حوزه علوم انسانی نیز تحت تاثیر این ویروس در ابتدای سال 99، با افتی در برگزاری نشست‌ها و مراسم‌ها همراه بود اما بعد از گذشت مدت زمانی این نشست‌ها به شکل مجازی و آنلاین برگزار شد و چه بسا بسیار پربارتر از گذشته چالش‌های حوزه علوم انسانی با برگزاری نشست‌های نقد و بررسی کتاب بررسی شد. همایش‌ها و جشنواره‌ها نیز در این حوزه متوقف نشد و موضوع‌های گوناگون در این حوزه با حضور منتقدان به بحث و بررسی گذاشته شد و همچنین با داوری کتاب‌ها در حوزه علوم انسانی شاخص‌ترین‌ آثار به مخاطبان و علاقه‌مندان این حوزه معرفی شد. در این گزارش به رویدادهای مهم حوزه علوم انسانی در سال گذشته پرداخته‌ایم. این گزارش به همه رویدادهای این حوزه نپرداخته و مهم‌ترین‌ها را مرور کرده است.



یازدهمین دوره جشنواره بین‌المللی فارابی
یازدهمین دوره جشنواره بین‌المللی فارابی، ویژه تحقیقات علوم انسانی و اسلامی (27 مرداد) با حضور سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رییس جمهور و منصور غلامی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در سالن شهدای جهاد علمی وزارت علوم برگزار شد، معرفی و تقدیر شدند. صاحبان ۱۹ اثر برگزیده داخلی (۲۰ نفر) و هفت شخصیت برگزیده خارجی در حوزه ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی از کشور‌های اندونزی، لبنان، انگلستان، ژاپن، کانادا، گرجستان و آمریکا و همچنین هشت شخصیت حقیقی و حقوقی ایرانی شامل دو تن از شخصیت‌های فقید پیشرو علوم انسانی و اسلامی و دو نفر از پیشکسوتان علوم انسانی ایران، یک نفر مترجم برتر، نظریه پرداز برجسته و انجمن علمی و نشریه علمی به عنوان برگزیدگان حائز رتبه یا شایسته تقدیر برگزیده معرفی و تقدیر شدند.

تقدیر از ابراهیم امینی و داریوش شایگان
در بخش ویژه جشنواره فارابی از مرحوم آیت الله ابراهیم امینی و مرحوم دکتر داریوش شایگان به عنوان شخصیت‌های پیشرو علوم انسانی و اسلامی و از منصوره اتحادیه و غلامعباس توسلی به عنوان دو پیشکسوت علوم انسانی ایران تجلیل شد. در این بخش، حجت الاسلام دکتر نجف لک زایی به عنوان نظریه پرداز برجسته (به پیشنهاد هیات حمایت از کرسی های نظریه پردازی، نقد و مناظره) و عبدالله کوثری به عنوان مترجم برتر مورد تقدیر قرار گرفتند. از بین نهادهای پژوهشی فعال در حوزه علوم انسانی و اسلامی هم از انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات به عنوان انجمن علمی برتر و از Journal of research in applied linguistics به عنوان فصلنامه علمی برتر تقدیر شد.



پنجمین و ششمین جایزه گنجینه پژوهشی ایرج افشار
پنجمین و ششمین مراسم اعطای جایزه گنجینه پژوهشی ایرج افشار با حضور تنی چند از اعضای هیئت داوری، نماینده بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی و برندگان این دوره در دفتر ریاست محترم مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی برگزار شد. در این دوره پایان نامه‌های دوره دکتری و کارشناسی ارشد به این شرح، در زمینه تصحیح متون فارسی و نیز بازخوانی و تحلیل کتیبه ها حائز دریافت جایزه شدند.
 تصحیح، تحشیه و تعلیقۀ بر ریاض الفتیان فی شرح نصاب الصبیان، پژوهش زهرا خسروی دستگردی، پایان نامه دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد، دانشکده علوم انسانی، گروه زبان و ادبیات فارسی. استاد راهنما: دکتر محمد ابراهیم مالمیر.استاد مشاور: دکتر عطا محمد رادمنش.



دومین دوره جایزه ابن‌سینا پژوهی
دبیرخانه جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و گروه مطالعات فلسفه اسلامی و قرون وسطی در پژوهشگاه دانش‌های بنیادین دومین دوره جایزه ابن‌سینا پژوهی را در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار کرد و منتخبان دومین جایزه ابن‌سینا‌پژوهی (به‌افتخار دیمیتری گوتاس) اعلام شدند. در بخش رساله دکتر امیرحسین زاد یوسفی، مقطع دکتری دانشگاه تربیت مدرس برای رساله‌ «بازخوانی تحلیلی نظریه‌ ابن‌سینا درباره‌ی علم خداوند به جزئیات»، در بخش رساله دکتر اکرم صفر نورالله، مقطع دکتری دانشگاه تربیت مدرس برای رساله «آگاهی مرتبه‌ بالاتر در فلسفه‌ ابن‌سینا» و در بخش مقاله دکتر اسدالله فلاحی برای مقاله‌ «استنتاج از دو ممکن نزد ابن‌سینا و رابطه‌ آن با دو تعریف از قضایای حقیقیه و خارجیه» انتخاب شدند.



همایش ملی بررسی آرا و آثار تیتوس بورکهارت
همایش ملی بررسی آرا و آثار تیتوس بورکهارت به همت مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران با حضور استادان برجسته داخل و خارج کشور برگزار شد. این همایش برای نخستین بار است که در ایران انجام شد زیرا رشته‌ای که بورکهارت در حیات علمی و فرهنگی خود دنبال می‌کرده، اهداف اصلی تاسیس این موسسه بوده و انجمن هم با همین توجه تاسیس شده است. توجه خاص بورکهارت به تعقیب نگاه معنوی در ساحت‌های هنر و علم کهن است که شاید خاص خود او باشد و به این نحو و تعقلی که او در معانی آن کرده در آثار دیگر صاحب‌نظران این مکتب کمتر وجود دارد. اطلاعات او درباره هنر مقدس چیزی نیست که برای مخاطبان او پنهان باشد اما در تمام فعالیت‌های او در حوزه هنر، مابعدالطبیعه و... همواره در پی نگاه معنوی بوده است. آثاری هم که در این باره پدید آورده و به زبان فارسی ترجمه شده، ما را در پی آن نگاه معنوی همراهی می‌کند و می‌توانیم پیوسته متوجه باشیم که نگاه آدمی از زمین باید به آسمان معطوف باشد.

نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران
و اما برگزاری سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب امسال به دلیل شیوع ویروس کرونا با برگزاری نمایشگاه مجازی نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران را تجربه کرد. اگرچه برای بسیاری حضور در نمایشگاه کتاب و انتخاب و لمس فیزیکی کتاب بیشتر لذت‌بخش است تا این‌که بخواهند آنلاین کتابی را انتخاب و سپس آن را خریداری کنند با این همه لذت خرید کتاب را از دست ندادند. علاقه‌مندان کتاب در حوزه علوم انسانی (دین و اندیشه، تاریخ، ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی، فلسفه، اندیشه، جامعه‌شناسی، روانشناسی و...) کتاب‌‌هایشان را آنلاین خریداری کردند و برخی از آثار در این حوزه جزو پرفروش‌های کتاب شدند و چه بسا بسیاری از مخاطبان بر این باور بودند که نمایشگاه مجازی راهی کوتاه‌تر برای خرید کتاب را پیش روی خریدار کتاب می‌گذارد.



امسال چهل و دومین سالگرد انقلاب اسلامی ایران برگزار شد. دهه فجر یادآور روزهای 12 تا 22 بهمن سال 1357 است که طی آن امام خمینی(ره) پس از پانزده سال تبعید در بهمن 1357 به ایران بازمی‌گردند و همراه با مردم منجر به سقوط رژیم شاهنشاهی مستقر و برچیده شدن آن از تاریخ ایران می‌شوند. رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران در بیانات خود این ایام را منحصربه‌فرد دانسته و توصیه به تدبر و مطالعه درباره این ایام دارند. کتاب‌های بسیاری درباره انقلاب اسلامی منتشر شده تا با مطالعه این کتاب‌ها با بخشی از حقیقت و واقعیت تاریخ ایران اسلامی آشنا شویم. در اینجا به 10 کتاب در این زمینه اشاره می‌شود:
مجموعه یک روایت معتبر/ جمعی از نویسندگان/ انتشارات به نشر
شب ظلمانی شاهنشاهی: بیانات رهبر انقلاب درباره حکومت های پادشاهی ایران/ اصغر مددی/ انتشارات انقلاب اسلامی
مسجد رهبر/ مرتضی انصاری زاده/ انتشارات راه یار
تولد یک انقلاب/ بهزاد دانشگر/ انتشارات شهید کاظمی
آخرین شاه، آخرین دربار: ۱۰ سال پایانی رژیم پهلوی به روایت اسدالله خان علم/ اسدالله علم/ انتشارات مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
فهیمه/ نفیسه ثابت/ انتشارات روایت فتح
شب ناسور/ ابراهیم حسن بیگی/ انتشارات موزه عبرت ایران
چُغُک/ انتشارات مؤسسه فرهنگی هنری ایمان جهادی (صهبا)
انقلاب اسلامی، جهشی در تحولات سیاسی تاریخ/ آیت الله محمدتقی مصباح یزدی/ انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)
از انقلاب اسلامی تا تمدن اسلامی (رهیافتی به بیانیه گام دوم انقلاب)/ محمدحسن وکیلی/ انتشارات مؤسسه جوانان آستان قدس رضوی



جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در حوزه علوم انسانی
معرفی آثار برگزیده و شایسته تقدیر سی‌وهشتمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و بیست و هشتمین دوره جایزه جهانی کتاب سال با حضور حجت‌الاسلام حسن روحانی رئیس‌جمهور در مجموعه سعدآباد برگزار شد. در حوزه علوم انسانی «دانشنامه فرهنگ مردم ایران»، «تناهی استعلایی: پژوهشی درباره هستی‌شناسی بنیادین هایدگر»،« مصباح السالکین لنهج‌البلاغه من کلام امیر المؤمنین علیه‌السلام، تألیف کمال‌الدین میثم بن علی بن میثم البحرانی، تحقیق مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث»، «سیر تدوین و تطور صحابه‌نگاری»، «فرکانس ۱۱۶۰؛ اینجا آبادان؛ صدای مقاومت و ایستادگی» و «گوهر صبر: خاطرات گوهرالشریعة دستغیب» به عنوان برگزیده انتخاب شدند. همچنین آثاری نیز به عنوان شایسته تقدیر معرفی شد.

منتخب بخش سپاس نیز به‌پاس تلاش خستگی‌ناپذیر بیش از یک دهه در شناسایی، تحقیق، تصحیح و استوارسازی میراث گران‌قدر سید مرتضی علم‌الهدی و نیز شناخت و شناساندن ابعاد فکری و اندیشگی آن بزرگوار در گستره تمدن اسلامی، حدیث، کلام، فقه و ادبیات به مؤسسه علمی و فرهنگی دارالحدیث اهدا شد. منتخب شخصیت علمی نیز جایزه ویژه خود را به پاس شناسایی و شناساندن ابعاد تمدن اسلامی و ایرانی، تسهیل دسترسی محققان و پژوهشگران به میراث اسلامی و ایرانی، معرفی و بازشناسی ابعاد تاریخی و تمدنی و فرهنگی تشیع و پیشوایان (علیهم‌السلام)، نگارش و تدوین مقاله‌ها و آثار بسیاری در چهره‌نمایی از جریان علم و علم‌اندیشی درتمدن اسلامی و ایرانی به استاد حجت‌الاسلام‌والمسلمین آقای دکتر رسول جعفریان اهدا کرد.



همایش ملی «فلسفه غرب و ترجمه»
همایش ملی «فلسفه غرب و ترجمه» نیز از سوی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران به صورت مجازی برگزار شد. همایش «فلسفه و ترجمه» در پی شناخت دقیق‌تر نحوه‌ مواجهه‌ ما با فلسفه‌ غربی از طریق ترجمه‌ها است. هدف آن است که آثار فرهنگیِ ترجمه‌ متون فلسفی را بر اندیشه‌ معاصر ایران دریابیم، قوّت‌ها و کاستی‌های ناشی از کار مترجمان را بشناسیم، دریابیم که آثار ترجمه‌شده چگونه فلسفه‌ جدید غرب را در زبان فارسی انعکاس داده‌اند و، در نهایت، از این طریق، در بهبود وضعیت موجود مشارکت کنیم.
 آشنایی ایرانیان با فلسفه‌ غرب در دوره‌ جدید از طریق ترجمه‌هایی بوده که از زبان‌های گوناگون اروپایی صورت گرفته است. این ترجمه‌ها متفکران ایرانی را با وجوهی از اندیشه‌ فلسفی آشنا کرده‌اند و خود سبب‌ساز تأملاتی شده‌اند که فرهنگ فلسفیِ ایرانِ معاصر را شکل می‌دهند. همان‌طور که شکل‌گیری نهضت ترجمه در اواخر قرن دوم هجری، به پدید آمدن فضایی فکری منجر شد که در آن گروهی از متفکران از طریق تلفیق آنچه از طریق ترجمه‌‌یِ آثار فلسفی یونانیان می‌آموختند با اندیشه‌ها و دغدغه‌های خود، دورانی از شکوفایی فرهنگی را به وجود آوردند، ترجمه‌ متون فلسفه‌ جدید غرب نیز در ظهور دغدغه‌ها و دیدگاه‌های گوناگون فلسفی در ایرانِ معاصر نقشی چشمگیر داشته است.



جایزه‌ دکتر فتح‌الله مجتبایی
جایزه‌ دکتر فتح‌الله مجتبایی هرساله در دی‌ماه به بهترین پایان‌نامه‌ دوره دکتری در رشته‌های ادیان و عرفان و زبان و ادبیات فارسی، با هدف ارتقای علمی و تشویق دانشجویان دوره‌ دکتری رشته‌های مذکور، اهدا می‌شود. دانشجویان دوره‌ دکتری در این دو رشته که از پایان‌نامه‌ خود دفاع کرده‌اند  یک نسخه از پایان‌نامه‌ خود را به دبیرخانه‌ این جایزه (مرکز فرهنگی شهر کتاب) ارسال می‌کنند. امسال اما با توجه به کثرت پایان‌نامه‌های ارسالی به دبیرخانه‌ جایزه‌ دکتر فتح‌الله مجتبایی و از آن‌جا که شیوع بیماری کووید ۱۹، برگزاری جلسات داوری منظم را با اختلال مواجه کرد، مراسم اهدای جایزه به برترین پایان‌نامه‌ی دکتری ادبیات فارسی و ادیان و عرفان  سال ۹۸، با تاخیر در بهار ۱۴۰۰ برگزار خواهد شد.



نخستین جشنواره نشان فروهر
انتشارات فروهر نخستین جشنواره نشان فروهر را با هدف گزینش پژوهش و پایان‌نامه برتر در زمینه فرهنگ و زبان‌های ایران باستان و به منظور شناسایی پژوهش‌های برتر در این حوزه و حمایت و تشویق پژوهشگران و مولفان ایرانی برگزار کرد. نشان فروهر، پیشکشی است که به پایان‌نامه‌ برگزیده کارشناسی ارشد، رساله برگزیده‌ دکتری و کتاب برگزیده که با موضوع فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران نوشته شده‌اند، اهدا می‌شود. این پیشکش در سال 1399 از سوی سازمان جوانان زرتشتی (فروهر) بنیان نهاد شد و نخستین دوره‌ آن امسال برگزار ‌شد.
در این مراسم سیروس نصرالله‌زاده برای کتاب «کتیبه‌های خصوصی فارسی میانه ساسانی و پسا ساسانی» با اهدای نشان فروهر و لوح تقدیر قدردانی شد. همچنین از میرسالار رضوی برای پایان‌نامه کارشناسی ارشد با عنوان «ارداویرافنامه منظوم زرتشت بهرام پژدو» مقدمه و تصحیح و تعلیقات با اهدای نشان فروهر و لوح تقدیر سپاسگزاری شد. از آذر صادقی‌نژاد نیز برای «طرح‌واره‌های تصویری قدرت و مشروعیت سیاسی و بازنمایی آن‌ها در آثار تمدن ساسانی: یک مطالعه Eye-Tracking به عنوان اثر شایسته تقدیر قدردانی شد.



همایش تاریخ اجتماعی بیماری‌های همه‌گیر در تاریخ معاصر ایران
همایش بین‌المللی «تاریخ اجتماعی بیماری‌های همه‌گیر در تاریخ معاصر ایران» از سوی کتابخانه ملی ایران به صورت مجازی برگزار شد. هدف از برگزاری این همایش مهجور ماندن تاریخ اجتماعی و لایه‌های پنهان زندگی مردم در پیچ و خم بحران‌ها در برشی از لایه‌های پنهان این بخش از زندگی مردم بوده است.
برگزاری همایش بین‌المللی تاریخ اجتماعی بیماری‌های همه‌گیر در تاریخ معاصر ایران با استقبال جامعه تاریخ مواجه شد و علاقه‌مندان، پیگیر اخذ امتیاز ISC و مطرح کردن این همایش در سطح بین‌المللی شدند. در واقع در شرایط فعلی و شیوع ویروس کرونا، با یادآوری تاریخ اجتماعی بیماری‌های همه‌گیر در ایران معاصر، تاریخ‌پژوهان را دعوت کردند تا به این بخش از تاریخ مغفول مانده، بپردازند.



نخستین جایزه کتاب تاریخ‌ انقلاب اسلامی
نخستین جایزه کتاب تاریخ انقلاب اسلامی با هدف ارتقای فرهنگ و حافظه تاریخی جامعه اسلامی ایران و حفظ استقلال و هویت فرهنگی، شناسایی و معرفی کتاب‌های برتر در حوزه تاریخ انقلاب اسلامی (ریشه‌ها و پیامدها)، کمک به اعتلای سطح دانش تاریخی و فرهنگ مکتوب، مقابله با تحریف تاریخ انقلاب اسلامی، حمایت و تشویق مؤلفان و پدیدآورندگان متعهد و متخصص سراسر کشور در این حوزه با همکاری خانه کتاب و ادبیات ایران و پژوهشکده تاریخ معاصر برگزار شد. آثار تألیف، ترجمه و تصحیح در حوزه تاریخ انقلاب اسلامی (ریشه‌ها و پیامدها) در هفت بخش و شامل بخش‌های کلیات (دانشنامه‌های تخصصی، کتابشناسی توصیفی تحلیلی و روز شمار)، خاطرات، زندگی‌نامه و شرح‌حال‌نویسی، مستندنگاری (سفرنامه‌نویسی، یادداشت‌های روزانه و عکس نوشت)، تحقیقات و پژوهش‌های تاریخی، تاریخ شفاهی، اسناد و پژوهش‌های اسنادی، رمان تاریخی و کودک و نوجوان بوده است.
همایش دو بخش داشت، یک بخش آثار منتشرشده در بازه زمانی ۱۳۵۷ تا ۱۳۹۷ (گام اول انقلاب) در جشنواره قابل بررسی و داوری بود و بخش دوم نیز آثاری را دربرمی‌گرفت که سال 1397 تا 1398 منتشر شده بود. داوری آثار مربوط به بازه زمانی ۱۳۵۷ تا ۱۳۹۵ در قالب تشویقی ـ رقابتی و آثار مربوط به سال‌های ۱۳۹7 تا ۱۳۹8 در قالب ضوابط رقابتی صورت می‌گیرد.