امروز تصویر پیش روی صنعت نشر ایران روشنتر از پیش است و این صنعت اعتماد به نفس بیشتری را تجربه میکند، خوداتکاتر شده و تغییرات را بیش از پیش به رسمیت شناخته است.
«سال پایانی بیتابیهای یک سده به تِکتِک افتاده و ۱۴۰۰ در راه است. ۱۳۹۹ برای نشر ایران؛ خوب یا بد سپری شد. کرونا در پایان سال ۱۳۹۸ تازه نمایان شده بود و ابهامهای پیشرو بسیار بیشتر از امروز بودند و حالا همگی با این آدمیخوار کنار آمدهایم؛ پدیدهای جهانی که از سیاست و فرهنگ تا اقتصاد و جامعه را دستخوش تغییرات بزرگی کرد؛ آنچه که بازار و صنعت نشر ایران نیز از آن تأثیر پذیرفت.
شرایط نشر کشور در سال ۱۳۹۹ را میتوان از چهار زاویه بررسی کرد: سیاستگذاری، برنامهریزی و اجرا در سطح کلان و وزارتخانهای، وضعیت موسسات نشر و دیگر حلقههای زنجیره این صنعت، انجمنها و اتحادیههای صنفی، الگوهای خرید و مصرف.
طی این مدت، شیوهها و الگوی خرید و مصرف کتاب متأثر از تکنولوژیهای نو و تعاملات فیزیکی محدودتر، شاهد تغییراتی محسوس بود. به نظر میرسد پدیده کوید ۱۹ سرعت تغییراتی که ناشی از تکنولوژیهای نو در صنعت نشر بود را بیشتر کرد. طبیعی است که فروش در بسترهای وب به اندازهای قابل توجه بیشتر شد و تولید، مصرف و توزیع گونههای نوین محتوا از جمله کتاب شنیداری و کتاب الکترونیک با رشد چند برابری روبهرو شدند. همچنین در این مدت صنعت نشر هم به لحاظ امکانات تولیدی و هم به لحاظ بهرهگیری از رسانههای نو در بازاریابی تجربه خوبی داشت. به نظر میرسد که صنعت نشر از این دو حیث رو به حرفهای شدن دارد.
خبرها حاکی از فشار کلی بر حلقههای ضعیفتر بدنه نشر در هر سه ضلع کتابفروشیها، موزعان و ناشران است. کسب و کارهای کوچک تابآوری کمتری در مواجه با پدیدهی کرونا داشتند؛ حال آنکه کسب و کارهای بزرگترغ حتا در مواردی رشدی چند برابری را تجربه کردند.
در تحلیل وضع موجود صنعت نشر نه میتوان کفه قوتیافته را بهتنهایی دید و نه کفه دچار ضعفشده را. در سالی که گذشت؛ کتابفروشیهای بزرگ و مدرنی بهویژه در شهرهای بزرگ و مناطق مرفهتر تأسیس شدند؛ درحالی که کتابفروشیهای محلی کوچکتر که بیشتر در مناطق محرومتر شهرها بودند؛ به دلایل گوناگون از قافله جاماندند. این نکته میتواند در سیاستگذاریهای کلان مورد توجه سیاستگذاران فرهنگی قرار گیرد. شناسایی و تقویت بخشهای آسیبدیدهتر و نیازهای فعالان صنعت نشر بهویژه در مناطق کمتر برخوردار میتواند؛ به توازن کلی بازار کتاب ایران یاری رساند. طبیعی است که در سمت مصرف نیز به این مناطق از جهت تخصیص یارانهها باید توجه بیشتری داشت.
در اصناف نشر -شامل اتحادیهها و انجمنهای فرهنگی- شاهد رخداد خاصی نبودیم. از این نظر شاید کمتحرکترین حلقه از پازل نشر را میتوان انجمنها و اتحادیههای مربوط به صنعت نشر دانست.
بهنظرم نمره کاری معاونت فرهنگی وزارت ارشاد در سال پایانی کارش با توجه به همه محدودیتهای پدید آمده، قابل قبول بود. به ويژه با حمایتهایی که در طرحهای کارا و تحفه از بنگاههای آسیبدیده به وجود آمد. همچنین برگزاری سه دوره طرح فصلی و یک دوره نمایشگاه مجازی کتاب از رویدادهای مهم بازار کتاب در سال جاری بودند. طرحهایی که هم به عدالت توزیع میانجامند و هم ضعف آشکار سامانه توزیع کتاب را تا اندازهای پوشش میدهد.
در سال پیش رو دولت دست به دست خواهد شد. امیدوارم که تغییرات سیاسی کلان، مجاری تنفسی موجود را به همین اندازه باز نگه دارد. هرچند که نشر راه خود را بازیافته و صرف نظر از آن تغییرات، به راه خود ادامه میدهد.
و سخن پایانی اینکه امروز تصویر پیش روی صنعت نشر ایران روشنتر از پیش است و این صنعت اعتماد به نفس بیشتری را تجربه میکند، خوداتکاتر شده و تغییرات را بیش از پیش به رسمیت شناخته است.
نظر شما